Οταν ο Σολομών Γιακοέλ έφτασε από τον Αυλώνα της Αλβανίας στα Γιάννενα για να χειρουργηθεί, αντί να κατευθυνθεί προς το νοσοκομείο, πήγε προς το Κάστρο, την περίφημη συνοικία της πρωτεύουσας της Ηπείρου, στη λίμνη. Λαχταρούσε να αντικρίσει το σπίτι όπου γεννήθηκε και το οποίο αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν αυτός και οι γονείς του και να διαφύγουν στην καρότσα ενός φορτηγού στην Αλβανία, για να γλιτώσουν το Αουσβιτς.
Δεν ήταν σίγουρος ότι θα βγει ζωντανός από το χειρουργείο, και για κάθε ενδεχόμενο ήθελε να μάθει τι απέγινε η μεγάλη περιουσία των γονιών του. Κατηφορίζοντας από την κεντρική πλατεία ρώτησε πού βρίσκεται η οδός Σούτσου 11 και τράβηξε για να βρει το σπίτι του. Πήγε πρώτα στο σπίτι της γιαγιάς του λίγο παρακάτω και εκεί είδε εργάτες να σκάβουν. «“Τι κάνετε εδώ, πώς χτίζετε, εδώ ήταν το σπίτι της γιαγιάς μου”, είπα σε έναν κύριο που έδειχνε να επιβλέπει τις εργασίες», αφηγείται στην «Κ» ο 82χρονος σήμερα Γιακοέλ. «Εκείνος μου έδειξε ένα συμβόλαιο που φαινόταν ότι το είχε αγοράσει νόμιμα και συνέχισαν να σκάβουν…». Αμέσως μετά κατευθύνθηκε στο νούμερο 11, χτύπησε το κουδούνι, ένας άγνωστος τον ρώτησε τι ήθελε, εκείνος του είπε ποιος είναι και τότε ο «σπιτονοικοκύρης» τού ζήτησε να περιμένει. «Επέστρεψε αμέσως έχοντας στα χέρια του κάποια χαρτιά που έλεγαν ότι αγόρασε νόμιμα το σπίτι. Ηταν αστυνομικός».
Δικαστικός μαραθώνιος
Μετά την ψυχρολουσία, ο Γιακοέλ θα εισαχθεί στο νοσοκομείο απ’ όπου θα βγει γερός και θα αποδυθεί έκτοτε σε ένα μαραθώνιο δικαστικό αγώνα για να πάρει πίσω τα ακίνητα των γονέων του, τα οποία άφησαν πίσω όταν έφυγαν για την Αλβανία προκειμένου να μην τους στείλουν οι Γερμανοί στα κρεματόρια. Δεν θα τα καταφέρει. Πάμπτωχος σήμερα, στο διαμερισματάκι της οδού Γιοσέφ Ελίγια, που του χορήγησε η Εβραϊκή Κοινότητα των Ιωαννίνων έναντι ενός συμβολικού ενοικίου το οποίο ωστόσο δυσκολεύεται να πληρώσει, μιλάει για κατάφωρη αδικία επιρρίπτοντας ευθύνες στο ελληνικό κράτος αλλά και στους ομοθρήσκους του.
Παραμονές της 25ης Μαρτίου 1944 και στην ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων έφταναν ανησυχητικές φήμες ότι οι Γερμανοί μαζεύουν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και τους στέλνουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Ισαάκ Γιακοέλ, ένας εύπορος έμπορος υφασμάτων, ερμήνευσε σωστά τα εκ Θεσσαλονίκης καταφθάνοντα μαντάτα, και πληρώνοντας αδρά «κάποιες γυναίκες που είχαν σχέσεις με τα Ες Ες και την Γκεστάπο», εξασφάλισε πλαστά έγγραφα που εμφάνιζαν την οικογένειά του, τρία μικρά παιδιά, τον ίδιο και τη σύζυγό του ως χριστιανούς. Χωρίς να χάσουν χρόνο και αφήνοντας πίσω μια σπουδαία περιουσία σε ακίνητα και μετρητά, επιβιβάστηκαν στην καρότσα ενός φορτηγού που μετέφερε μπιτόνια με λάδι στην Αλβανία και μέσα από κακοτράχαλους δρόμους και επικίνδυνα περάσματα σε φαράγγια, έφτασαν στην Πρεμετή.
Ηταν τυχεροί. Λίγες ημέρες μετά, στις 24 Μαρτίου, οι Γερμανοί θα συγκεντρώσουν τους Εβραίους της πόλης, 1.950 συνολικά (διέφυγαν στα βουνά 65), και θα τους μεταφέρουν στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου, απ’ όπου θα επιστρέψουν μόνο 112 επιζήσαντες.
Στον Αυλώνα
Η οικογένεια Γιακοέλ θα καταλήξει στον Αυλώνα όπου υπήρχε μια μικρή εβραϊκή κοινότητα και θα ζήσει τη μακρά νύχτα του καθεστώτος Χότζα χωρίς να γνωρίζει τι απέγινε η περιουσία της, ούτε βεβαίως πολλά πράγματα για την τύχη των συγγενών και των άλλων Ελλήνων ομοθρήσκων της. «Κάτι είχε ακουστεί για το Αουσβιτς και την εξόντωση, αλλά δεν μιλούσαμε ποτέ γι’ αυτό», λέει η σύζυγός του Ζανέτ.
Αφότου έγινε καλά μετά την εγχείρηση, με ελάχιστα χρήματα επέστρεψε στην Ελλάδα για μόνιμη εγκατάσταση, και δίχως να γνωρίζει ανθρώπους και καταστάσεις ξεκίνησε δικαστικό αγώνα για να πάρει πίσω τα σπίτια και τα άλλα ακίνητα των γονέων, τα οποία, όπως μας λέει, είχε πουλήσει η Εβραϊκή Κοινότητα των Αθηνών. Ωστόσο ο σημερινός πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ εξηγεί στην «Κ» ότι οι εβραϊκές κοινότητες δεν είχαν καμιά σχέση με αυτές τις «σχολάζουσες περιουσίες», τις οποίες διαχειριζόταν ένας οργανισμός που είχε ιδρύσει το υπουργείο Οικονομικών (ΟΠΑΙΕ). «Ηρθε και μας είπε ότι “θέλω πίσω την περιουσία μου”. Του εξηγήσαμε ότι δεν έχουμε καμιά αρμοδιότητα και πως πρέπει να βάλει δικηγόρο και να απευθυνθεί σ’ αυτόν τον οργανισμό. Του χορηγήσαμε έναντι ενός συμβολικού ποσού ένα διαμέρισμα για να ζήσει, τον βοηθήσαμε να σπουδάσει και η μία του κόρη».
Σε αυτήν τη δαιδαλώδη και ανηφορική διαδρομή, χωρίς χρήματα και στήριξη, ο Σολομών Γιακοέλ δεν άντεξε ψυχικά και οικονομικά να φτάσει στο τέρμα για να πάρει πίσω αυτό που του ανήκε, και τα παράτησε.
Δύο ορόφους κάτω από το διαμέρισμα όπου ζει, μια άλλη τραγική φιγούρα του Ολοκαυτώματος των Εβραίων των Ιωαννίνων, η Εσθήρ Κοέν. Ο Σολομών και Ζανέτ Γιακοέλ καμαρώνουν για τα δύο παιδιά τους που ζουν στο Ισραήλ, αλλά δεν μπορούν να κρύψουν την απογοήτευσή τους για την αντιμετώπιση του ελληνικού κράτους στο θέμα των περιουσιών. Ζουν με μια σύνταξη των εκατό ευρώ που παίρνουν από την Αλβανία, αφού –όπως λέει ο Σολομών– το κράτος τού έκοψε τη σύνταξη του ΟΓΑ που δικαιούται ως Ελληνας πολίτης.