Η σειρά δημοσιευμάτων, από τον Ιούνιο και μετά, στις εφημερίδες για το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας προκλήθηκε από την ανάρτηση σε δημόσια διαβούλευση σχεδίου νόμου του υπουργείου Εξωτερικών, στο οποίο περιλαμβάνεται και το σκέλος «Αναδιαμόρφωση [του] Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών», του γνωστού Ινστιτούτου της Βενετίας.
Προκλήθηκαν αντιδράσεις από την Ακαδημία Αθηνών, από Πανεπιστήμια και από επιφανή μέλη της επιστημονικής κοινότητας. «Η Καθημερινή», τον περασμένο μήνα, φιλοξένησε επιστολές διαμαρτυρίας των διακεκριμένων επιστημόνων Αγγελου Δεληβορριά, Παναγιώτη Βοκοτόπουλου, Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη και Μάρως Καρδαμίτση – Αδάμη, με τις οποίες εκφράζεται κυρίως η αγωνία των επιστολογράφων για το μέλλον του Ινστιτούτου, αλλά και υπογραμμίζεται το σημαντικό επιστημονικό έργο που συντελείται σε αυτό.
Αποτελεί κοινό και παραδεδεγμένο τόπο ότι το Ινστιτούτο της Βενετίας είναι -κατά την καίρια φράση του αείμνηστου Νίκου Παναγιωτάκη- «προχωρημένο φυλάκιο του νεοελληνικού πολιτισμού». Αυτό το φυλάκιο δεν είναι η πρώτη φορά που δέχεται «επίθεση» εκ των ένδον. Κατά τη δεκαετία του ’80, το Ινστιτούτο είχε σχεδόν καταργηθεί στην πράξη με ενεργούντες παράγοντες του υπουργείου Εξωτερικών. Οι διαμαρτυρίες όμως στην Ελλάδα και το εξωτερικό απότρεψαν τον χαμό του. Το «προχωρημένο φυλάκιο του νεοελληνικού πολιτισμού» ούτε έπεσε ούτε μετετράπη σε κέντρο διερχομένων κοσμικών φιλοτέχνων και μανδαρίνων.
Τώρα φαίνεται πως με το σχέδιο νόμου του υπουργείου Εξωτερικών για την «αναδιαμόρφωση» του Ινστιτούτου και τα περί «εξωστρέφειάς του στο πλαίσιο του σύγχρονου μορφωτικού και πολιτιστικού διεθνούς περιβάλλοντος» επιχειρείται η αλλοίωση του χαρακτήρα του και η μετατροπή του σε πολιτιστικό κέντρο όπου θα μπορούν παράγοντες της ιθαγενούς ελίτ να παρίστανται στα βερνισάζ και να επιδεικνύονται στην Εσπερία.
Και αυτά την εποχή που μέσα στη δίνη των καιρών, το έθνος προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του με ό,τι αξιότερο και ουσία παραγωγικότερο διαθέτει.
Ας υπενθυμίσουμε ότι την καθαρά επιστημονική και παιδευτική ταυτότητα του Ινστιτούτου και τη σημασία που έχει το έργο του για την Ελλάδα τις έχουν υπερασπιστεί κατά καιρούς με δημοσιεύματά τους ή ομαδικές διαμαρτυρίες -πλην βεβαίως και όσων διετέλεσαν διευθυντές του- γνωστοί θεράποντες της επιστήμης. Ενδεικτικά αναφέρονται εδώ: Στ. Αλεξίου, Ν. Κ. Αλιβιζάτος, Σπ. Ασδραχάς, Ν. Βαγενάς, Λ. Βρανούσης, Κ. Γεωργουσόπουλος, Σπ. Ευαγγελάτος, Διον. Ζακυθηνός, Σέμνη Καρούζου, Γ. Κεχαγιόγλου, Αικατερίνη Κουμαριανού, Εμμ. Κριαράς, Δ. Μαρωνίτης, Μ. Μερακλής, Γ. Μοσχόπουλος, Γ. Μπαμπινιώτης, Μ. Πασχάλης, Τ. Πατρίκιος, Πρ. Παυλόπουλος, Β. Πούχνερ, Γ. Σαββίδης, Μ. Σακελλαρίου, Ν. Σβορώνος, Τρ. Σκλαβενίτης, Π. Τέτσης, Μαρία Χαιρέτη, Μανώλης Χατζηδάκης…
Τις τελευταίες εβδομάδες το όλο ζήτημα δείχνει να κρατιέται σε χαμηλούς τόνους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει εγρήγορση. Οι βουρλισμένες καμπάνες μπορεί να ξαναχτυπήσουν.
Και τέλος, ένα ερώτημα ουσίας, με την αρχαία έννοια της λέξης: Αν το Ινστιτούτο πάψει τυπικά να υπάρχει ως νομικό πρόσωπο ή το διαδεχθεί κάποιο άλλο, σε ποιον περιέρχεται η περιουσία του (ανάμεσά της τα πενήντα και πλέον οικήματα στη Βενετία) και η χρήση και διαχείρισή της;