«Πρέπει να πέσεις σε λογικό άνθρωπο, που να μην τρέμει τον εισαγγελέα». Ετσι συνοψίζει τις προοπτικές ενός φορολογουμένου που υποβάλλεται σε φορολογικό έλεγχο στέλεχος λογιστικού γραφείου. «Κάποιοι ελεγκτές αρκούνται σε ένα αντίγραφο extrait τράπεζας, με στοιχεία δεκαετίας, που με κόπο έχει εξασφαλίσει ο φορολογούμενος. Αλλοι του ζητούν να πάει ξανά στην τράπεζα και να ζητήσει βεβαίωση με τη σφραγίδα του διευθυντή ότι πρόκειται για ακριβές αντίγραφο. Και μετά βρίσκουν άλλα να ζητήσουν, χωρίς τελειωμό».
Η τριβή μεταξύ των ατομικών δικαιωμάτων και των επιταγών της κοινής γνώμης, την οποία ανώτατος δικαστικός τις προάλλες μας πληροφόρησε ότι οφείλει εκ της θέσης του να αφουγκράζεται, γίνεται όλο και πιο αισθητή στις σχέσεις φορολογουμένων και φορολογικής διοίκησης. Σε πρόσφατη εκδήλωση για την αναθεώρηση του Συντάγματος και τη δικαστική εξουσία, ο πρώην υπουργός Οικονομικών και συνταγματολόγος Ευάγγελος Βενιζέλος αναφέρθηκε στο ζήτημα, λέγοντας ότι έχει δημιουργηθεί ένας «Φρανκενστάιν» και ότι δεν γίνεται οι δημοσιονομικές πιέσεις να οδηγούν σε αποκλίσεις από το κράτος δικαίου.
«Το φορολογικό ποινικό δίκαιο έχει γίνει πραγματικά δρακόντειο», δηλώνει στην «Κ» ο κ. Βενιζέλος. «Ποινές ισόβιας κάθειρξης, δεσμεύσεις λογαριασμών με το παραμικρό και επ’ αόριστον – πρόκειται για ένα καφκικό περιβάλλον, με απόλυτη δυσαναλογία ποινών προς τα αδικήματα».
Σύμφωνα με γνώστες της νομοθεσίας και της αγοράς, το πρόβλημα εντοπίζεται στην αναδρομικότητα των νέων αυστηρών νόμων. Οπως εξηγούν, πριν από το 2010 υπήρχαν ελάχιστες υποχρεώσεις τήρησης οικονομικών στοιχείων. «Είναι καλό που αυστηροποιήθηκε ο κώδικας, καθώς ο έλεγχος την περίοδο πριν από την κρίση ήταν ανεπαρκής. Αλλά η αναδρομική εφαρμογή του γεννά παράλογες απαιτήσεις, ακόμη και από συνεπείς φορολογουμένους», σημειώνει μία πηγή.
Η δυνατότητα δέσμευσης λογαριασμών και λοιπών περιουσιακών στοιχείων –προνόμιο του νεοσύστατου θεσμού των οικονομικών εισαγγελέων– τέθηκε σε κάπως πιο αυστηρό πλαίσιο με τροπολογία το 2014, ύστερα από απόφαση του ΣτΕ που έκρινε αντισυνταγματική την πρότερη κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, κύκλοι της αγοράς εκτιμούν ότι στην πράξη δίνει τεράστιες εξουσίες στις Αρχές έναντι των φορολογουμένων (η διάταξη προβλέπει η δέσμευση να διαρκεί έως και για ένα χρόνο σε περίπτωση προκαταρκτικής εξέτασης για κάθε είδος φορολογικών και οικονομικών εγκλημάτων, με δυνατότητα μάλιστα παράτασης με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών Αθηνών).
Ενδεικτικό του υπερβάλλοντος ζήλου των φοροεισπρακτικών αρχών είναι το γεγονός ότι όταν οι υποθέσεις εκδικάζονται, οι δικαστές στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων δικαιώνουν τους φορολογουμένους. Σύμφωνα με στοιχεία που αποκάλυψε πρόσφατα η «Κ» και που αφορούν την περίοδο από τον Αύγουστο του 2013 έως τον Σεπτέμβριο του 2016, 440 από τις 604 αποφάσεις των δικαστηρίων ήταν θετικές για τους φορολογουμένους (ποσοστό 73%). Ωστόσο, σε πολλές από αυτές τις υποθέσεις, η δικαίωση είναι σε τυπικό επίπεδο και οι ελεγκτικές αρχές επανέρχονται δριμύτερες, βάσει των περιορισμών που θέτουν τα δικαστήρια.
Σαφής επιτάχυνση
Οι επιδόσεις της χώρας στην ευρύτερη κατηγορία της διοικητικής δικαιοσύνης παραμένουν εξαιρετικά προβληματικές, τοποθετώντας την Ελλάδα στην τέταρτη θέση από το τέλος μεταξύ 47 χωρών όσον αφορά την ταχύτητα δικαστικής επίλυσης διοικητικών διαφορών (στοιχεία ΟΟΣΑ). Ωστόσο η απονομή φορολογικής δικαιοσύνης έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια.
Στις αρχές της περιόδου των μνημονίων, η εκδίκαση μιας υπόθεσης σε πρώτο βαθμό έπαιρνε πέντε με έξι χρόνια κατά μέσον όρο, ενώ για την κρίση του Εφετείου χρειάζονταν περισσότερα από δέκα χρόνια. Στα μέσα του 2011 εκκρεμούσαν στα διοικητικά δικαστήρια 165.000 φορολογικές και τελωνειακές υποθέσεις.
Τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση Παπανδρέου –ειδικά η συγχώνευση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκδίκασης για οφειλές μεγαλύτερες των 150.000 ευρώ, με τη δυνατότητα προσφυγής στο ΣτΕ μόνο για νομικά ζητήματα– επιτάχυναν σημαντικά την απονομή φορολογικής δικαιοσύνης.
Κρίσιμη για την αποφόρτιση των διοικητικών δικαστηρίων ήταν και η θεσμοθέτηση της διεύθυνσης επίλυσης διαφορών του υπουργείου Οικονομικών το 2013, για την εξωδικαστική διευθέτηση υποθέσεων. Η προσφυγή στη νέα διεύθυνση έπρεπε να συνοδευθεί από καταβολή εκ μέρους του φορολογουμένου του 50% των φόρων που του είχαν καταλογιστεί – γεγονός που αποθάρρυνε πολλούς. Οι δε αιτήσεις για αναστολή της πληρωμής του ποσού αυτού γίνονται πλέον πολύ σπάνια δεκτές, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών.
Ως αποτέλεσμα των μέτρων που έχουν ληφθεί στην εξαετία, στις 31.12.2015 εκκρεμούσαν στα Πρωτοδικεία και στα Εφετεία περίπου 45.000 φορολογικές και τελωνειακές υποθέσεις – αριθμός μειωμένος σχεδόν κατά τα 3/4 σε σχέση με τα προ πενταετίας δεδομένα.