Με θέα τον Παρθενώνα, στο καφέ του Μουσείου Ακρόπολης, η συζήτηση για την επιστροφή των Μαρμάρων αποκτά μια αίσθηση απτής πραγματικότητας. Ο καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής με παρακινεί να στρέφω κάθε τόσο το βλέμμα στον Παρθενώνα ώστε όσα μου λέει, π.χ. για τη λειψή ζωφόρο έτσι όπως την αντικρίζουμε (από το καφέ του Μουσείου), να γίνουν περισσότερο κατανοητά και να εντυπωθούν όπως μόνον ένα βίωμα μπορεί να κάνει.
Μέσα από τον διαυγή κόσμο του Μουσείου Ακρόπολης, η συζήτηση για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι καθαρή από βόμβο, προσγειωμένη σε ένα βάθρο ήπιου διαλόγου και οργανωμένης σκέψης. Ο διευθυντής του μουσείου κ. Δημήτρης Παντερμαλής μου έδωσε εξ αρχής να αντιληφθώ τον κανόνα επιστημονικής προσέγγισης τον οποίον ακολουθεί, κρατώντας αποστάσεις από τους «θορύβους».
Αλλωστε, το Μουσείο της Ακρόπολης, το οποίο διατηρεί επιστημονικό διάλογο με το Βρετανικό Μουσείο, έχει μια βεντάλια δραστηριοτήτων που έπειτα από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας έχουν αναβιβάσει τη σχέση επισκέπτη και μουσείου σε άλλο επίπεδο. Και αυτό συνέβη για πρώτη φορά. Οι τουρίστες και οι σχολικές τάξεις που έκαναν ουρά όσοι ώρα συνομιλούσα με τον κ. Δημήτρη Παντερμαλή δεν μας άφηναν ούτε στιγμή να ξεχάσουμε ή να υποτιμήσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα. Οτι, δηλαδή, το Μουσείο της Ακρόπολης είναι πρωτίστως ένας χώρος γνώσης.
«Ως μουσείο, προσδιορίζουμε τον ρόλο μας και γνωρίζουμε τα όριά μας», λέει ο κ. Παντερμαλής. «To ζήτημα της επιστροφής είναι μια ανοικτή συζήτηση που έχει αναχθεί σε πολιτικό ζήτημα. Το μουσείο εξ αντικειμένου δεν έχει αποφασιστικό λόγο. Μετέχει σε ό,τι του ζητείται, διότι και αυτό, το θέμα της επιστροφής, είναι ένα από τα κεντρικά του θέματα, αλλά όχι το μόνο. Το Μουσείο Ακρόπολης τόλμησε να οργανώσει μια οπτική αφήγηση με έναν τρόπο ολοκληρωμένο χωρίς πολλά λόγια. Η δύναμη της εικόνας είναι καταλυτική». Οι νομικές προεκτάσεις του θέματος, η διάσταση της πολιτιστικής διπλωματίας και οι επιλογές που κάνει η εκάστοτε κυβέρνηση είναι ένας παράλληλος άξονας, που το μουσείο απλώς παρακολουθεί. Δεν επηρεάζει. «Η δουλειά μας είναι να δείχνουμε στα εκατομμύρια των επισκεπτών μας τις επιπτώσεις του διαμελισμού του μνημείου και αυτό είναι μια τεράστια συμβολή».
Στη σύσκεψη της UNESCO
Πρόσφατα, ο καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής παρουσίασε τις επιστημονικές εξελίξεις εκ μέρους του Μουσείου Ακρόπολης στην ανά διετία διακυβερνητική σύσκεψη της UNESCO και εστίασε στον τρόπο με τον οποίο το μουσείο προχωράει την έρευνά του. «Με πολιτισμένο τρόπο επιχειρούμε να καταδείξουμε το πρόβλημα», λέει ο κ. Παντερμαλής. «Με τρόπο που επιτάσσει ο πολιτισμός. Με το μουσείο έχουμε επιτύχει να προάγουμε τον διάλογο με ευπρεπές πρόσωπο στη διεθνή κοινότητα». Είναι σαφής η απόσταση που κρατά το μουσείο, ως επιστημονική οντότητα, από την ασύντακτη και συχνά ασυνάρτητη στάση, σε διάφορα επίπεδα, που με τρόπο καθαρά αντιεπιστημονικό και οπωσδήποτε όχι νηφάλιο, έχει κρατήσει τη συζήτηση σε έναν τόνο που δεν βοηθάει το ζήτημα. Τα πράγματα «προκύπτουν» μέσα από πολιτισμένη και όχι βεβιασμένη παρουσίαση των επιχειρημάτων, που πρέπει, πάντα, να είναι «επιστημονικά». Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το Μουσείο Ακρόπολης.
«Αυτό που προσπαθούμε συστηματικά τα τελευταία χρόνια είναι η εστίαση στη γλυπτική αποκατάσταση». Είναι ένας τρόπος να δει κανείς τις επιπτώσεις του διαμελισμού των μνημείων της Ακροπόλεως με έναν τρόπο που κάθε επισκέπτης στο μουσείο μπορεί να κατανοήσει. Και χωρίς να του υποδείξεις πώς θα σκεφτεί, μπορείς να τον οδηγήσεις να έχει άποψη για τον παραλογισμό των βάναυσα αποσπασμένων γλυπτών που έχουν αφήσει θραύσματα στο Λονδίνο και στην Αθήνα. «Το αποτέλεσμα είναι κατά περιπτώσεις σουρεαλιστικό».
Αν ακούσει κανείς την αφήγηση του καθηγητή κ. Παντερμαλή για την ανάγκη επανασύνδεσης γλυπτικών συνόλων με σκοπό απλώς και μόνον την οργάνωση στα μάτια του θεατή ενός συνόλου κατανοητού στην πλήρη ανάπτυξή του, αντιλαμβάνεται ότι μόνον από την επιστήμη και την έρευνα μπορεί να υπάρξει πρόοδος. «Η άσκηση βίας στον Παρθενώνα, ο τεμαχισμός σπονδύλων και η θραύση γλυπτικών συνόλων μπορεί να είναι και ένα στοιχείο που αποδυναμώνει το στοιχείο του θαυμασμού ως αφετηρία ή έναυσμα των δραστών. Είναι ζητήματα που μπορούν να διερευνηθούν εις βάθος. Οπως και ο πυλώνας του νομικού καθεστώτος, η έρευνα εγγράφων, η σχέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα ελληνικά μνημεία, η κατάχρηση του ρόλου των πρεσβευτών, κ.ο.κ. Ολα αυτά μπορούν να διερευνώνται από διακριτές ομάδες και ο ρόλος του μουσείου είναι να παρουσιάζει και επιστημονικά αποτελέσματα».
Εντυπωσιακά παραδείγματα
Τα παραδείγματα των γλυπτικών θραυσμάτων είναι από μόνα τους κατανοητά και εντυπωσιακά. Ο καθηγητής κ. Παντερμαλής αναφέρεται, π.χ., στο σύμπλεγμα του Κέκροπος, του πρώτου μυθικού βασιλιά της Αθήνας, με τη θυγατέρα του Πάνδροσο στο δυτικό αέτωμα. «Ο Κέκρωψ ήταν αυτόχθων και όχι έπηλυς. Ηταν γηγενής και αυτό είχε μεγάλη σημασία για τους Αθηναίους. Και πώς το δείχνεις αυτό; Ενας αυτόχθων είχε κοντά του ένα φίδι, είτε στα πόδια του είτε δίπλα του… Ο όφις ήταν φύλακας των γηγενών». Από το σύμπλεγμα αυτό το φίδι έχει αποσπαστεί και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο και το υπόλοιπο γλυπτό στην Αθήνα. Αν δει κανείς μόνον το φίδι, δεν αντιλαμβάνεται τον συμβολισμό αλλά ούτε και την ένταξή του σε μια μεγάλη σύνθεση.
Κατά παρόμοιο τρόπο, ο κ. Παντερμαλής αναφέρεται σε ένα γλυπτικό θέμα από τις μετόπες με θέμα την Κενταυρομαχία. Στη γνωστή γλυπτική σύνθεση με τον Κένταυρο που αρπάζει από τη μέση μία Λαπιθίδα –«στην κορύφωση μιας δραματικής σκηνής βιασμού»– λείπει το κάτω άκρο της θηλυκής μορφής. «Το πόδι της Λαπιθίδας βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, όπου κανένας θεατής δεν μπορεί να φανταστεί το σύνολο από το οποίο προέρχεται και την δραματική ένταση της σκηνής». Ολα αυτά, βεβαίως, καταδεικνύονται στην παρουσίαση που έχει οργανωθεί στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Η έρευνα που προχωράει το μουσείο πάνω στον γλυπτικό διάκοσμο των μνημείων της Ακρόπολης τίθεται σταδιακά υπόψη της διεθνούς κρίσης. «Με σοβαρότητα και νηφαλιότητα βγαίνουμε κερδισμένοι», υποστηρίζει ο κ. Παντερμαλής. «Η αποκατάσταση της γλυπτικής προχωράει παράλληλα με την αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής οργάνωσης του μνημείου».
Ενα από τα βασικά μελήματα του μουσείου είναι η ανάδειξη μιας νέας γενιάς ερευνητών που συνεχίζουν τη διεθνή συζήτηση για τα μνημεία με τρόπο που προκαλεί τον σεβασμό. «Είναι εντυπωσιακό πόσα πράγματα μπορεί να πει κανείς για την Ακρόπολη. Και με τη βοήθεια πλέον των προηγμένων μεθόδων της τεχνολογίας, όπως με την τρισδιάστατη σάρωση, να τα παρουσιάσει σε ένα διεθνές κοινό». Το θέμα του χρώματος των γλυπτών, π.χ., ένα θέμα που είναι «en vogue» απασχολεί πολύ το μουσείο. «Συνεργαζόμαστε με το Μουσείο της Λυών και δουλεύουμε τεχνολογικά στο επάνω μέρος μιας αρχαίας κόρης. Τα αποτελέσματα δείχνουν το μέλλον της έρευνας».