«Οι νέοι επιστήμονες μεταναστεύουν διαρκώς στο εξωτερικό», «τα καλύτερα μυαλά του τόπου μας τον εγκαταλείπουν», «κάτοχοι μεταπτυχιακών και διδακτορικών βρίσκουν δουλειά μόνο σε καφετέριες»· πικροί τίτλοι που όλοι μας διαβάζουμε τα τελευταία χρόνια σε εφημερίδες και οθόνες τηλεοράσεων. Και μετά: «Ο πρώτος ελληνικής κατασκευής δορυφόρος είναι γεγονός». Προφανώς και η είδηση δεν ακυρώνει την (μαύρη) αλήθεια των παραπάνω, εκφράζει ωστόσο και αυτή μια πραγματικότητα. Ενα αντικείμενο τεχνολογικά εξελιγμένο και κατασκευαστικά άρτιο όσο ένας δορυφόρος σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε εδώ στη χώρα μας από Ελληνες μηχανικούς, τεχνικούς και προγραμματιστές, και σε λίγο καιρό ξεκινά το ταξίδι του για τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Να πιάσουμε όμως την ιστορία από την αρχή. Πριν από περίπου πέντε χρόνια, το βελγικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Von Karman Institute, που εκτός των άλλων ειδικεύεται και στον τομέα της αεροναυτικής-αεροδιαστημικής, απηύθυνε πρόσκληση ενδιαφέροντος για την κατασκευή ενός αριθμού μικροδορυφόρων· αυτοί θα αποτελούσαν μέρος ενός πειράματος με στόχο τη μελέτη της θερμόσφαιρας, του προτελευταίου στρώματος της γήινης ατμόσφαιρας. Μοναδικές παροχές προς τους συμμετέχοντες ήταν ο αισθητήρας που θα χρειαζόταν για τις μετρήσεις του πειράματος και μια «καλύτερη τιμή» για το ταξίδι του δορυφόρου στο Διάστημα.
Ανάμεσα στα ιδρύματα που ανταποκρίθηκαν ήταν και το Πανεπιστήμιο Πατρών, το οποίο αποφάσισε να ακολουθήσει έναν δύσκολο αλλά πολύ πιο ενδιαφέροντα –και οικονομικότερο– δρόμο: αντί να παραγγείλει έτοιμα τα διάφορα υποσυστήματα του δορυφόρου από εξειδικευμένες εταιρείες του χώρου, ανέλαβε να τον κατασκευάσει εξ ολοκλήρου με τις δικές του δυνάμεις. Ως εδώ καλά, ωστόσο στις αρχές του 2015 και με τα χρονικά περιθώρια να στενεύουν, το πρότζεκτ ήταν ακόμη βαλτωμένο λόγω των μεγάλων οικονομικών δυσχερειών καθώς και των προβλημάτων στη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων διπλωματικών προγραμμάτων, τα οποία υποτίθεται πως θα συναποτελούσαν την τελική κατασκευή. Και τότε κατέφτασε το… ιππικό.
«Στην ουσία συνεργαστήκαμε προκειμένου να σωθεί το πρότζεκτ. Το Πανεπιστήμιο παρέδωσε το μηχανικό μέρος κι ένα κομμάτι ενός υποσυστήματος του δορυφόρου. Ολη η υπόλοιπη δουλειά, όπως και το επιτυχές πέρασμα των απαραίτητων τεστ, έγινε επί της ουσίας από την ομάδα μας», μας λέει ο κ. Πιέρρος Παπαδέας, πρότζεκτ μάνατζερ του έργου και μέλος της Libre Space Foundation, μη κερδοσκοπικής εταιρείας που έχει ως στόχο την ανάπτυξη γνώσης και τεχνολογίας σχετικής με το Διάστημα, η οποία και θα διαχέεται δωρεάν στην παγκόσμια κοινότητα. Οι τεχνολογίες «ανοιχτού κώδικα» (opensource) δεν είναι φυσικά κάτι καινούργιο. Εδώ και αρκετά χρόνια, χιλιάδες επιστήμονες και τεχνικοί ανά τον κόσμο εργάζονται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα ή και σε δικούς τους αυτοοργανωμένους χώρους, παράγοντας κάθε λογής τελικά προϊόντα, τα οποία στη συνέχεια διαθέτουν δωρεάν και απαλλαγμένα από πνευματικά δικαιώματα στο Διαδίκτυο.
Η ίδια αρχή εφαρμόστηκε και στον πρώτο ελληνικό δορυφόρο. Η ομάδα της Libre Space, αποτελούμενη από μηχανικούς, ηλεκτρολόγους-τεχνικούς και προγραμματιστές 27-28 ετών (οι περισσότεροι με θητεία στο Μετσόβιο), όχι μόνο κατασκεύασε το τεχνολογικά εξελιγμένο μηχάνημα, αλλά έβαλε και ως όρο για τη συνδρομή της τη διάθεση όλων των σχεδίων ελεύθερων για χρήση στον κάθε ενδιαφερόμενο. Και αυτό στον τομέα της αεροδιαστημικής δεν αποτελεί μόνο ελληνική αλλά και παγκόσμια πρώτη. «Ηδη από τα αρχικά βήματα του κλάδου (δεκαετία του ’50) και μέχρι πολύ πρόσφατα, οι τεχνολογίες γύρω από το Διάστημα παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό μυστικές, μιας και σχετίζονταν άμεσα με τον στρατιωτικο-αμυντικό τομέα. Αυτό που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη της παγκόσμιας κοινότητας του Διαδικτύου, είναι η ελεύθερη διάδοση της γνώσης: πλέον φτιάχνεις κάτι και αυτό δημιουργεί ένα ολόκληρο θετικό οικοσύστημα γύρω του· χιλιάδες άνθρωποι μπορούν να το πληροφορηθούν σχετικά άμεσα και να προσθέσουν τη δική τους συνδρομή ή παραλλαγή πάνω του. Κάπως έτσι προσπαθούμε να εφαρμόσουμε τη διαστημική και στην Ελλάδα…» μας εξηγεί ο κ. Παπαδέας, διευκρινίζοντας ωστόσο πως ο όρος «μη κερδοσκοπικό», εύκολα παρεξηγήσιμος στις μέρες μας, δεν σημαίνει πως το πρότζεκτ δεν έχει και την οικονομική του διάσταση: «Το οικονομικό κέρδος προφανώς και καθορίζει τις εξελίξεις σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Από την άλλη, υπάρχει και η προσωπική εργασία των ανθρώπων, ο ζήλος και η αποφασιστικότητα κάποιων να δουλέψουν πάνω στο αντικείμενο που αγαπούν. Χωρίς αυτά, πολλά από όσα συμβαίνουν σήμερα δεν θα γίνονταν ποτέ. Εμείς πάντως έχουμε πλάνο βιωσιμότητας, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση προέβλεπε και κανονικές αμοιβές για όσους χρειάστηκε να παρατήσουν τις δουλειές τους για να ασχοληθούν με τον δορυφόρο».
Μιας και πιάσαμε τα οικονομικά, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ένα-δυο πράγματα που η ομάδα της Libre Space κατάφερε να αποδείξει. Αρχικά στο καθαρά πρακτικό κομμάτι των υλικών και της κατασκευής· φάνηκε πως αν διαθέτεις τους κατάλληλους επιστήμονες και τεχνικούς, δεν χρειάζεται να είσαι η… NASA για να φτιάξεις και να προγραμματίσεις ένα δορυφόρο. Επιπλέον, με αυτό τον τρόπο δουλειάς το κόστος μειώνεται δραματικά, καθώς ένα υποσύστημα, για παράδειγμα, που θα αγοραζόταν έτοιμο με 15.000 ευρώ μπορεί να κατασκευαστεί εξαρχής με κόστος υλικών μόνο 350 ευρώ. Οπως μας είπε ο κ. Παπαδέας, το συνολικό κόστος του ελληνικού δορυφόρου, υπολογίζοντας μαζί ανθρώπινες εργατοώρες και τα «ναύλα» της εκτόξευσης, έφτασε τις 150.000 ευρώ, τη στιγμή που ένας αντίστοιχος με έτοιμα κομμάτια ξεπερνά τις 250.000. Και βέβαια ο επόμενος της ίδιας τεχνολογίας θα είναι πολύ φθηνότερος, μιας και το opensource καθεστώς που αναφέραμε παραπάνω θα γλιτώσει τον κατασκευαστή του από μεγάλο μέρος της έρευνας και του πειραματισμού που χρειάστηκε εδώ.
Το καλοκαίρι που μας πέρασε ο «UPSat» –έτσι ονομάζεται επισήμως– πέρασε με επιτυχία όλα τα απαραίτητα τεστ (δονήσεων, θερμικού κενού, ηλεκτρομαγνητικά κ.ο.κ.), τα οποία επιβεβαιώνουν πως μπορεί να ανταποκριθεί στις συνθήκες που επικρατούν στο Διάστημα.
Βέβαια, όπως μας λέει και ο κ. Παπαδέας γελώντας, «αν δεν πάει πάνω να δουλέψει, τίποτα δεν είναι σίγουρο με το Διάστημα». Αυτό το «πάνω» θα πραγματοποιηθεί στις 17 Μαρτίου, οπότε ο δορυφόρος θα κατευθυνθεί, με το… διαστημόπλοιο της γραμμής, προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Δύο εβδομάδες αργότερα ο Σταθμός θα τον απελευθερώσει για να ξεκινήσει τη λειτουργία του. Ας είναι καλοτάξιδος!
Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες και τους ανθρώπους της Libre Space μπορούν να βρεθούν στο librespacefoundation.org.