Η διάδοση της είδησης δεν ήταν αμελητέα, παρά το εξόφθαλμα ψευδές περιεχόμενό της. Χιλιάδες χρήστες του Twitter μοιράστηκαν τον Νοέμβριο του 2015 κείμενα που υποστήριζαν ότι 10.000 πρόσφυγες –«μια στρατιά τρομοκρατών» σύμφωνα με το αφήγημα– είχαν φτάσει χωρίς έλεγχο στη Νέα Ορλεάνη των ΗΠΑ. Με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής πλατφόρμας TwitterTrails, μια ομάδα ειδικών του πανεπιστημίου Wellesley στη Μασαχουσέτη προσπάθησαν να εντοπίσουν την αφετηρία και τον τρόπο διάδοσης της πλάνης.
Οπως αποδείχτηκε, στις αρχές εκείνου του μήνα είχε κυκλοφορήσει μεταξύ ελάχιστων χρηστών του Twitter η είδηση ότι «πιθανότατα στο μέλλον 10.000 πρόσφυγες να εγκατασταθούν σε πόλεις της Λουιζιάνας». Μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι, όμως, συντηρητικά μπλογκ παράλλαξαν την είδηση υποστηρίζοντας ότι οι πρόσφυγες είχαν ήδη φτάσει στις ΗΠΑ. Η ανάρτησή τους αναπαράχθηκε ευρέως. Μάλιστα, τη συνόδευαν με «φωτογραφικό ντοκουμέντο». Μόνο που η συγκεκριμένη εικόνα είχε τραβηχτεί τον Σεπτέμβριο του 2015 στην Ουγγαρία.
Αυτή ήταν μία από τις εκατοντάδες ιστορίες που έχει ερευνήσει τα τελευταία τρία χρόνια το TwitterTrails. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Τάκης Μεταξάς, καθηγητής Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στο Wellesley και συνδημιουργός της πλατφόρμας, με ειδικούς αλγορίθμους εντοπίζεται η αρχική πηγή της είδησης που ερευνάται, καθώς και ο τρόπος διάδοσής της: πόσοι την αναπαρήγαγαν στο Twitter, ποιοι λογαριασμοί χρηστών έπαιξαν κομβικό ρόλο στη διασπορά της, ακόμη και τον βαθμό καχυποψίας με τον οποίο έγινε δεκτή.
Μετά την πρόσφατη ταραχώδη προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ, η οποία στιγματίστηκε από θεωρίες συνωμοσίας και παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο, το κυνήγι των ψευδών ειδήσεων απασχολεί περισσότερο από κάθε άλλη φορά ακαδημαϊκούς και ΜΜΕ. Η πλατφόρμα TwitterTrails αξιοποιείται πολύ συχνά από δημοσιογράφους, ακόμη και έξω από τα σύνορα των ΗΠΑ. Το τελευταίο διάστημα, όπως αναφέρει ο κ. Μεταξάς, έχει εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον για τη χρήση της από την Ισπανία και τη Βραζιλία.
«Δεν υπάρχει εύκολη λύση για την αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων», λέει σε επικοινωνία μας μέσω Skype ο κ. Μεταξάς. «Η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί. Οι εταιρείες θα πρέπει να σταματήσουν να δίνουν διαφημίσεις σε όσους αποδεδειγμένα έχουν παραγάγει ψευδές περιεχόμενο και ο κόσμος θα πρέπει να αποκτήσει κριτική σκέψη». Οπως παρατηρεί ο καθηγητής, οι περισσότεροι χρήστες του Διαδικτύου επιλέγουν να διαβάσουν ή να αποδεχτούν κάτι που συμπλέει με τις προκαθορισμένες απόψεις τους. Γι’ αυτό σε αρκετές περιπτώσεις μια φήμη τείνει να εξαπλώνεται ή να βρίσκει υποστηρικτές όσο εξωφρενική κι αν είναι.
Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα που απασχόλησαν και τον κ. Μεταξά ήταν το αποκαλούμενο «#pizzagate». Βάσει μιας θεωρίας συνωμοσίας, στην πιτσαρία του ομογενούς Τζέιμς Αλεφαντή στην Ουάσιγκτον λειτουργούσε κύκλωμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών. Παρά τις διαψεύσεις από έγκυρα ΜΜΕ, δεν ανακόπηκε η αναπαραγωγή του ψέματος. Διακινήθηκε σε ακροδεξιά μπλογκ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπλίζοντας τελικά το χέρι 28χρονου ο οποίος εισέβαλε στην πιτσαρία πυροβολώντας τρεις φορές χωρίς να τραυματίσει κάποιον. Σκοπός του, κατέθεσε μετά τη σύλληψή του, ήταν να διερευνήσει τις διαδικτυακές φήμες. «Αυτό το περιστατικό δείχνει ότι η διασπορά ψευδών ειδήσεων μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες», λέει ο κ. Μεταξάς.
Ο καθηγητής ερευνά το ζήτημα της παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο εδώ και χρόνια. Η ομάδα του μάλιστα είχε εντοπίσει το 2010, δύο ημέρες πριν από τις εκλογές για τη διαδοχή του Τεντ Κένεντι στη Γερουσία, ότι εννιά ψεύτικοι λογαριασμοί στο Twitter διέδιδαν ψεύδη για υποψήφια του Δημοκρατικού Κόμματος. Μέσα σε 138 λεπτά είχαν στείλει 929 tweets, που διαδόθηκαν σε περισσότερους από 60.000 χρήστες.