Στα μέσα της δεκαετίας του ’50, η περιοχή της Πτολεμαΐδας βρίσκεται στο επίκεντρο της βιομηχανικής αναγέννησης της χώρας. Ανάμεσα στις βιομηχανίες που ιδρύονται είναι η ΛΙΠΤΟΛ το 1955 (Λιγνιτωρυχεία Πτολεμαΐδας), που ανοίγει και το πρώτο μεγάλο επιφανειακό λιγνιτωρυχείο. Ενα χρόνο αργότερα ακολούθησε η κατασκευή του ατμοηλεκτρικού εργοστασίου της περιοχής (ΑΗΣ Πτολεμαΐδας), ενώ το 1962 θεμελιώνεται το εργοστάσιο φωσφορικών λιπασμάτων (ΑΕΒΑΛ).
Μισό αιώνα αργότερα, η εικόνα της περιοχής έχει αλλάξει. Τα παλιά λιγνιτικά πεδία εκτείνονται σε χιλιάδες στρέμματα, οι τρεις βιομηχανικές μονάδες, όπως και πολλές άλλες, έχουν κλείσει, ενώ οι τοπικές κοινωνίες έχουν ξεκινήσει να συζητούν σοβαρά τη μετα-λιγνιτική εποχή. Και τι ζητούν; Να μη «σβηστεί» το βιομηχανικό τους παρελθόν, αλλά να αποτελέσει μοχλό για μια νέα προσπάθεια.
Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιείται σήμερα και αύριο στην Πτολεμαΐδα επιστημονικό συμπόσιο με θέμα: «Η βιομηχανική κληρονομιά ως μοχλός βιώσιμης ανάπτυξης: Η περίπτωση της ΛΙΠΤΟΛ», με συμμετοχή επιστημόνων από το ΕΜΠ, βιομηχανικών αρχαιολόγων και ειδικευμένων επιστημόνων από τη Γερμανία. Το συμπόσιο διοργανώνουν οι πέντε «ενεργειακοί» δήμοι της χώρας: Εορδαίας, Φλώρινας, Αμύνταιου, Κοζάνης και Μεγαλόπολης.
Αιτία είναι η πρόθεση της ΔΕΗ, στην οποία ανήκει η ΛΙΠΤΟΛ, να την κατεδαφίσει. «Το καλοκαίρι η ΔΕΗ ξαφνικά προχώρησε στην κατεδάφιση του σιλό της ΛΙΠΤΟΛ και επρόκειτο να συνεχίσει με τα κτίρια του διοικητηρίου και της λέσχης», εξηγεί ο κ. Σάββας Ζαμανίδης, δήμαρχος Εορδαίας. «Μας ενημέρωσαν ότι στόχος τους είναι η κατεδάφιση όλου του βιομηχανικού συγκροτήματος γιατί το σημείο αυτό έχει λιγνίτη. Ενδεχομένως να κατεδαφίσουν για τον ίδιο λόγο και τον ατμοηλεκτρικό Πτολεμαΐδας, που έχει κλείσει από το 2014. Τους ζητήσαμε να σταματήσουν άμεσα και απευθυνθήκαμε στο υπουργείο Πολιτισμού, ζητώντας να αξιολογηθούν τα κτίρια από την Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων».
«Η σημασία της ΛΙΠΤΟΛ έγκειται στην ιστορικότητά της», λέει η αρχιτέκτων Ολγα Δεληγιάννη, πρώην πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς. «Το συγκρότημα ΛΙΠΤΟΛ ήταν το πρώτο μεγάλης κλίμακας σύνθετο συγκρότημα βιομηχανικής παραγωγής ενέργειας, ημικώκ και μπρικετών στην Ελλάδα και το πρώτο όπου εφαρμόστηκε η συνδυασμένη παραγωγή ενέργειας και θέρμανσης. Επίσης, ήταν αυτό για το οποίο διανοίχθηκε το πρώτο μεγάλο πεδίο εξόρυξης λιγνίτη, σηματοδοτώντας την πρώτη περίοδο βιομηχανοποίησης της περιοχής και ολόκληρης της Δυτικής Μακεδονίας. Είναι ένα πρωτοπόρο συγκρότημα, ιστορικό σημείο αναφοράς και δεν μπορεί απλά να γκρεμιστεί με μια απόφαση του ιδιοκτήτη του».
Τεράστια κενά
Στόχος του συμποσίου είναι να αναδείξει τη σημασία των συγκεκριμένων βιομηχανικών μνημείων. «Πρέπει να δούμε σε έναν ενιαίο σχεδιασμό ποια μπορούν να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν», εκτιμά ο κ. Ζαμανίδης. «Η περιοχή μας υπέστη επί δεκαετίες τις δυσάρεστες περιβαλλοντικές συνέπειες της βιομηχανικής ανάπτυξης. Αυτό θα πρέπει να το σταθμίσει η πολιτεία. Φεύγοντας η εκμετάλλευση του λιγνίτη αφήνει πίσω τεράστια κενά, εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα που δεν μπορούν πια να καλλιεργηθούν. Πρέπει να υπάρξει μια νέα αναπτυξιακή κατεύθυνση για την περιοχή».