Είναι αξιοσημείωτος, για μια υπόθεση σπατάλης και πόνου, ο βαθμός στον οποίο ορισμένες από τις χειρότερες αποφάσεις στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης στην Ελλάδα ήταν αποτέλεσμα καλών προθέσεων. Στο επίκεντρο βρίσκεται η επιλογή να δημιουργηθεί ένα αρχιπέλαγος περίπου 50 μικρών προσφυγικών καταυλισμών διασπαρμένων ανά την Ελλάδα, αντί να συγκεντρωθούν σε μεγαλύτερους χώρους. Ως ιδέα, είχε λογική. Στην πράξη, ήταν καταστροφική.
Οι Αρχές ακόμη δυσκολεύονται να πουν ακριβώς πόσοι καταυλισμοί υπάρχουν. Η λίστα του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής περιέχει 39, αλλά η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αναφέρει ότι μπορεί να υπάρχουν πάνω από 50. Πολλές από αυτές τις τοποθεσίες ήταν εξαρχής εμφανώς ακατάλληλες για να φιλοξενήσουν ανθρώπους. Η επιλογή να χτιστούν τόσοι πολλοί καταυλισμοί πολλαπλασίασε το κόστος κατασκευής υποδομών, όπως συστήματα αποχέτευσης σε ιδιωτική ιδιοκτησία ή σε απόμακρα σημεία όπου δεν θα έχουν κάποια χρησιμότητα στο μέλλον. Εν τω μεταξύ, η ΔΕΗ κατασκευάζει υποσταθμούς κοντά σε καταυλισμούς που πιθανότατα θα κλείσουν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται στο προσεχές μέλλον να αποσύρει τη στήριξή της από όλους τους καταυλισμούς προσφύγων στην ηπειρωτική Ελλάδα εκτός από 10. Καθώς η Επιτροπή είναι ο βασικός δωρητής από τον οποίο εξαρτώνται οι καταυλισμοί για τη λειτουργία τους, αυτό θα είναι αποφασιστικής σημασίας.
Παρομοίως, σύγχυση επικρατεί σχετικά με τον αριθμό των αιτούντων άσυλο που παραμένουν στην Ελλάδα, από το 1,03 εκατομμύριο που εισήλθε στη χώρα την περίοδο 2015-16. Η ελληνική πλευρά μιλάει για 62.000, ενώ ο ΟΗΕ τοποθετεί τον αριθμό πιο κοντά στις 50.000. Αυτός ο πέπλος μυστηρίου έχει συμβάλει σε μια χαοτική κατάσταση που θα μείνει στη συλλογική μνήμη ως η πιο ακριβή ανθρωπιστική παρέμβαση στην Ιστορία. Από τις αρχές του 2015 έχουν εισρεύσει στην Ελλάδα 803 εκατ. δολάρια, σύμφωνα με έρευνα της Refugees Deeply, ανεξάρτητης δημοσιογραφικής πλατφόρμας. Το μεγαλύτερο μέρος τους προοριζόταν για την παροχή υπηρεσιών στους 57.000 πρόσφυγες και μετανάστες που εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα όταν έκλεισε η βαλκανική οδός πριν από ένα χρόνο. Αυτό μεταφράζεται σε κόστος κατά κεφαλήν ύψους 14.000 δολαρίων.
Κατασπατάληση
Κανείς δεν πιστεύει ότι τα χρήματα αυτά δαπανήθηκαν σωστά. Υψηλόβαθμος αξιωματούχος με γνώση της διαχείρισης των ανθρωπιστικών κονδυλίων παραδέχεται ότι κατασπαταλήθηκαν έως και 70 από κάθε 100 δολάρια βοήθειας. Οποιος έχει εικόνα της ανθρωπιστικής παρέμβασης στο Κόσοβο ή στην Αϊτή γνωρίζει ότι η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας τείνει να οδηγεί σε σπατάλη πόρων. Αλλά αυτό που συνέβη στην Ελλάδα ήταν υπερβολικό.
Η κλίμακα της κακοδιαχείρισης έγινε εμφανής από τον περασμένο Νοέμβριο, όταν δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες προσφύγων εκτεθειμένων στο χιόνι. Ξεκίνησε τότε ένα παιχνίδι μετάθεσης ευθυνών, χωρίς κανένας από τους βασικούς παίκτες να μπορεί να είναι υπερήφανος για τα πεπραγμένα του. Η Υπατη Αρμοστεία μετατράπηκε σε βουβό μάρτυρα των αποτυχιών στην προστασία των προσφύγων, υπό τον φόβο να προσβάλει την Ε.Ε., που είναι ο μεγαλύτερος δωρητής της.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρκέστηκε σε μεγαλόστομες ανακοινώσεις που υπερεκτιμούσαν τη χρηματοδότηση που είχε διαθέσει, χωρίς να κάνει τίποτα για να διορθώσει την κατάσταση στο πεδίο. Εδωσε επίσης υποσχέσεις για σημαντική βοήθεια προς την ελληνική Υπηρεσία Ασύλου, τις οποίες αθέτησε. Αλλωστε, όσο πιο χαοτική είναι η κατάσταση στην Ελλάδα, τόσο πιο ισχυρό το αποτρεπτικό μήνυμα προς μέλλοντες αιτούντες άσυλο.
Η πιο οξεία φωνή άρνησης κάθε ευθύνης προέρχεται από το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Επιχειρήθηκε η εκτροπή των ευθυνών σε εγωιστές ξενοδόχους, πολιτικούς της αντιπολίτευσης που δημιουργούσαν προβλήματα και οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το υπουργείο κατηγόρησε επίσης τις ξένες ανθρωπιστικές οργανώσεις, λέγοντας στους Ελληνες ότι αυτές έλαβαν όλα τα χρήματα.
Η αλήθεια είναι ότι το υπουργείο, με τον συντονιστικό του ρόλο, είχε τον τελικό λόγο σχεδόν σε όλα τα σημαντικά έργα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διοχέτευσε πόρους μέσω της ECHO σε διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις, αλλά αυτές χρειάζονταν την έγκριση της κυβέρνησης για την υλοποίηση των σχεδίων τους. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό ήταν που οδηγούσε στο φρακάρισμα των διαδικασιών. Τόσο για τις ξένες όσο και για τις ελληνικές ΜΚΟ έχει αποδειχθεί αδύνατο να λαμβάνουν έγκαιρες και λογικές απαντήσεις σε επείγοντα ερωτήματα.
Το λειτουργικό υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής που προβλεπόταν από τον νόμο 4375/2016, ο οποίος ψηφίστηκε τον περασμένο Απρίλιο, έχει μείνει στα χαρτιά. Οι γραφειοκρατικές δομές που είναι απαραίτητες για την απορρόφηση ευρωπαϊκών πόρων μεγάλου μεγέθους μόλις τώρα έχουν αρχίσει να στήνονται. Στους κρίσιμους μήνες πριν από τον χειμώνα πέρυσι δεν υπήρχε κυβερνητικό σχέδιο για το αρχιπέλαγος των καταυλισμών στους οποίους είχε επιμείνει. Η καθυστέρηση διορισμών ικανών επικεφαλής των καταυλισμών επιδείνωσε την κατάσταση. Οι συνθήκες στη Μόρια είναι το αποτέλεσμα της νομικής σύγχυσης και της διαλυμένης δομής λήψης αποφάσεων.
Η Ελλάδα τώρα πρέπει να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί με τη θλιβερή αποστολή της, που είναι να αποτελέσει ουδέτερη ζώνη μεταξύ των προσφύγων και μιας αυξανόμενα ξενοφοβικής Ε.Ε. Αν η Αθήνα υπολόγιζε ότι η κακή μεταχείριση που τους επιφυλάσσει θα θωράκιζε τη χώρα από την επιστροφή αιτούντων άσυλο από άλλα κράτη-μέλη, ο υπολογισμός αποδείχθηκε λανθασμένος. Η σχέση της ελληνικής κυβέρνησης με τους διεθνείς εταίρους της έχει βυθιστεί στη δυσπιστία. Και μια κυβέρνηση που ήταν από τις πιο φιλικές προς τους πρόσφυγες στην Ευρώπη τους έχει οδηγήσει σε αυτήν την κατάσταση. Τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν αναπόφευκτο.
* Ο Ντάνιελ Χάουντεν είναι senior editor του Refugees Deeply και πρώην δημοσιογράφος του Economist και του Guardian.