Ηταν το τζετ λαγκ; Ηταν η ηλιόλουστη Νέα Υόρκη που βούιζε και σε καλούσε; Ηταν τα γαλόνια καφέ; Ναι, αν τα έβαζες κάτω, σίγουρα υπήρχαν και καλύτερες συνθήκες για να επισκεφθεί κάποιος μια έκθεση αρχαιοτήτων, πόσο μάλλον μια σπουδαία διοργάνωση όπως αυτή που υποσχόταν το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο, η οποία θα απαιτούσε τη πνευματική συμμετοχή, τη διαύγεια του θεατή. Σε κάθε περίπτωση, λίγο μετά τις 9.30 το πρωί της περασμένης Τρίτης αφήσαμε το ξενοδοχείο και κατευθυνθήκαμε στη συμβολή της περίφημης Πέμπτης Λεωφόρου με την 52η οδό, ακριβώς απέναντι από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Πατρικίου και αφήνοντας έξω το πρωινό πλήθος των διαβατών του κεντρικού Μανχάταν χωθήκαμε στο Olympic Tower, τον Πύργο που κατασκεύασε ο Αριστοτέλης Ωνάσης το 1975. Σε λίγη ώρα ήταν προγραμματισμένη η πρώτη παρουσίαση της έκθεσης «Ενας Κόσμος Συναισθημάτων, Αρχαία Ελλάδα 700 π.Χ. – 200 μ.Χ.», που συγκεντρώνει 130 αριστουργήματα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου (Ακρόπολης, Αρχαιολογικό, Λούβρο, Βρετανικό, Βατικανού κ.ά.), για πρώτη φορά υπό το πρίσμα της καρδιάς.
Τελικά, τα πράγματα εξελίσσονται πάντα με το δικό τους συναρπαστικό τρόπο. Λίγη ώρα ανάμεσα στα αγγεία και στα γλυπτά, από αγάλματα σε φυσικό μέγεθος από την Ακρόπολη μέχρι ταφικά ανάγλυφα, τις μάσκες και τα φυλακτά, τα νομίσματα και τα αναθήματα, που αποτυπώνουν με ξεχωριστό τρόπο όλο το φάσμα των ανθρωπίνων συναισθημάτων στην προσωπική, στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή, η ζαλάδα είχε υποχωρήσει και η πόλη έξω μπορούσε να φωνάζει όσο ήθελε. Ηταν σαν γιατρικό, η πολύ ανακουφιστική συνειδητοποίηση ότι ο αρχαίος κόσμος δεν γύριζε μόνο χάρη στη λογική και στο μέτρο της νόησης, αλλά εξίσου με κινητήρια δύναμη το συναίσθημα. Οτι πίσω από τον θαυμαστό «πλανήτη» της Αρχαίας Ελλάδας βρίσκονταν άνθρωποι με λάθη, πάθη, πόνους.
Ξενάγηση
Είχαμε την τύχη να ξεναγήσει τη δημοσιογραφική αποστολή στην έκθεση ο επίτιμος διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόλαος Καλτσάς, εκ των τριών επιμελητών της (οι άλλοι δύο είναι ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών του Πρίνστον και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ κ. Αγγελος Χανιώτης και ο Ιωάννης Μυλωνόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια). Μαζί περιπλανηθήκαμε ανάμεσα σε θρήνους και χαρές, ενθουσιασμούς και θυμούς.
«Εδώ δύο θεατρικές μάσκες μάς μεταφέρουν τις χαρακτηριστικές εκφράσεις της τραγικότητας, σε αυτόν τον κούρο το συναίσθημα εκφράζεται εκτός από την έκφραση του προσώπου του και από τις δύο επιγραφές στους μηρούς που δείχνουν ότι είναι αφιερωμένος σε θεό, εδώ ο Αχιλλέας απεικονίζεται στο αγγείο να θρηνεί τον χαμό του Πατρόκλου, με χαμηλωμένο το κεφάλι. Εδώ έχουμε την απεικόνιση τεσσάρων νέων σε κατάσταση ευθυμίας που σημαίνει ότι είτε πηγαίνουν σε συμπόσιο είτε επιστρέφουν από αυτό, ενώ πιο κάτω έχουμε ένα άγαλμα παιδιού που κρατάει μια χήνα και έχει πάρει την αυθόρμητη στάση των παιδιών, σταυρώνοντας τα πόδια και έχει την ικανοποίηση στο πρόσωπο ότι έπιασε τη χήνα και τη έχει δική του πλέον», εξηγούσε ο κ. Καλτσάς ξεναγώντας μας στον αθέατο κόσμο των συναισθημάτων στον αρχαίο κόσμο.
Θα αναρωτηθεί κάποιος, γιατί «αθέατος»; Η Ιλιάδα ξεκινά με τη λέξη «οργή», ο Αιγέας απελπισμένος πέφτει από το Σούνιο, η Αντιγόνη φωνάζει ότι δεν γεννήθηκε για να μισεί, αλλά και να αγαπά μαζί με άλλους, ενώ η Ιοκάστη ρωτάει τον Οιδίποδα: «Ποιος άντρας δεν ονειρεύτηκε να κοιμηθεί με τη μητέρα του;». Ο πλούτος των συναισθημάτων μάς αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο στους μύθους και στα έργα των αρχαίων ποιητών, ωστόσο είχε «εξοστρακιστεί» από την ιστορική έρευνα. Μέχρι πολύ πρόσφατα, οι ειδικοί χαρτογραφούσαν την ιστορική εξέλιξη από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, αποκλειστικά με βάση γεγονότα, χωρίς τον «χρωματισμό» τους από τα συναισθήματα που τα είχαν πυροδοτήσει.
Αλληλεπιδράσεις
«Προφανώς δεν έχουμε τη δυνατότητα να μελετήσουμε με άμεσο τρόπο τις νευροβιολογικές διεργασίες των ανθρώπων στην αρχαία Ελλάδα» αναφέρει στον κατάλογο της έκθεσης ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών του Πρίνστον και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ κ. Αγγελος Χανιώτης. «Μπορούμε εντούτοις να παρακολουθήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνικές νόρμες, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η φιλοσοφία και η παιδεία καθόρισαν τις εκδηλώσεις των συναισθημάτων, όπως και τους τρόπους με τους οποίους τα συναισθήματα επανακαθόρισαν με τη σειρά τους κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, πολιτικές συμπεριφορές και θρησκευτικές πρακτικές».
Μιλώντας στην «Κ», ο διακεκριμένος ιστορικός τόνισε ότι ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει τον δικό του λόγο να επισκεφθεί την έκθεση. «Οσοι έχουν εξοικείωση με τον αρχαίο κόσμο, δεν θα έχουν ίσως ποτέ άλλη ευκαιρία να δουν έργα τέχνης τόσο διαφορετικά μεταξύ τους από τόσο διαφορετικά μουσεία, παρουσιασμένα στον ίδιο χώρο μέσα από την προβληματική του συναισθήματος. Ενας άλλος λόγος να επισκεφθεί κάποιος την έκθεση είναι ότι συνδέουμε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο όχι με το συναίσθημα αλλά με τον λόγο, τη φιλοσοφία, την τεχνολογία και το έχουμε εξορίσει από τον τρόπο με τον οποίο κοιτάζουμε την αρχαιότητα και ένας τρίτος λόγος ότι παρότι το συναίσθημα διαπερνά κάθε πλευρά της καθημερινότητας και του δημόσιου βίου το αντιμετωπίζουμε με κάποια απόσταση λόγω της δυσκολίας να καταλάβουμε τα συναισθήματα των άλλων αλλά και τα δικά μας. Ενας βασικός λόγος να έρθεις είναι για να πάρεις ερεθίσματα για τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας και της ζωής μας».
Ισως όχι τυχαία, το ζωηρό Μανχάταν θα μας έμοιαζε αργότερα ακόμα πιο οικείο.
Η έκπληξη στο αίθριο
Προτού ο επισκέπτης καταβυθιστεί στον κόσμο των συναισθημάτων, μια έκπληξη τον περιμένει στο αίθριο του Ωνασείου Πολιτιστικού Κέντρου της Νέας Υόρκης στο επιβλητικό Olympic Tower. Στον λεγόμενο «Art Wall» φιλοξενείται ο εντυπωσιακός δίπτυχος πίνακας «Black Frames» του εικαστικού Γιάννη Βαρελά, τον οποίο δημιούργησε ειδικά για τον σκοπό αυτό. Η πρόταση της εκτελεστικής διευθύντριας του Πολιτιστικού Ιδρύματος στη Νέα Υόρκη, Αμαλίας Κοσμετάτου, τον κατέλαβε εξαπίνης. «Θέλουμε να σου αναθέσουμε τον Τοίχο μας» του είπε. Πρόκειται για έναν χώρο 7×3 μ. «Το γεγονός ότι πρόκειται για έναν δημόσιο χώρο μου προκάλεσε το ενδιαφέρον και είπα ότι θα προσπαθήσω», λέει στην «Κ» ο κ. Βαρελάς, που μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Αθήνας, Βιέννης και Λος Αντζελες. Κλήθηκε να εμπνευστεί φυσικά από το θέμα της κύριας έκθεσης, τα συναισθήματα. «Ολη η Τέχνη με αυτό το θέμα ασχολείται, δεν είναι απλό. Τελικά δούλεψα πάνω στην ιδέα ότι τα συναισθήματα περιγράφουν τον χώρο μεταξύ των ανθρώπων».
Η έκθεση είναι ελεύθερη για το κοινό και θα λειτουργεί έως τις 24 Ιουνίου 2017.