Ενα «νέο» έγκλημα εμφανίστηκε μετά την τροποποίηση του άρθρου 81Α του Ποινικού Κώδικα το 2015. Χαρακτηρίζεται από μία ειδοποιό διαφορά σε σχέση με εκείνα του κοινού ποινικού δικαίου: το ρατσιστικό κίνητρο της επίθεσης εξαιτίας φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου. Σε μία τέτοια περίπτωση, το έγκλημα διώκεται και ως έγκλημα μίσους και, μάλιστα, κατά μιας ολόκληρης ευάλωτης ομάδας, η οποία συνοψίζεται στο πρόσωπο του θύματος.
Αλλαγή πλάνου. Ο Μιχάλης Λώλης, 31 ετών, είναι αξιωματικός της ΕΛ.ΑΣ. – υπαστυνόμος Α΄. Υπηρετεί ως αναπληρωτής τμηματάρχης στο Τμήμα Δίωξης Ρατσιστικής Βίας της Ασφάλειας Αττικής, έχοντας, ωστόσο, ξεκινήσει τη θητεία του ως τμηματάρχης τον περασμένο Αύγουστο. Το εν λόγω τμήμα, όπως και εκείνο της Θεσσαλονίκης, καθώς και οι αντίστοιχες υπηρεσίες στα κατά τόπους Τμήματα Ασφαλείας θεσμοθετήθηκαν με Προεδρικό Διάταγμα το 2012 και «εγκαινιάστηκαν» το 2013, κατόπιν σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας.
Με άδεια της ηγεσίας της ΕΛ.ΑΣ., ο Μιχάλης Λώλης μιλάει στην «Κ» –με σπάνιο πάθος, είναι η αλήθεια– για το σημαντικό και εν πολλοίς άγνωστο έργο του τμήματος στο οποίο με περισσή αφοσίωση υπηρετεί. «Το έγκλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί με πολλούς τρόπους. Δεν είναι πανάκεια η καταστολή», θέτει εξαρχής τους όρους της κουβέντας. Επικαλείται το παράδειγμα της βρετανικής και της ολλανδικής αστυνομίας. Από τη δεκαετία του ’90 που συστάθηκαν τμήματα καταπολέμησης ρατσιστικής βίας, οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και ο ρατσισμός απέναντί τους απέκτησαν ορατότητα (visibility).
Η πρόληψη που περιγράφει ο αξιωματικός φαντάζει ιδανική: με την κοινοτική και διαπολιτισμική αστυνόμευση (community και diversity policing) δημιουργούνται γέφυρες με την κοινωνία των πολιτών και βγαίνουν από το περιθώριο ευάλωτες ομάδες, κάποιες εκ των οποίων με ροπή στην εγκληματικότητα. «Φέρνεις το “περιθώριο” στο προσκήνιο και αποδεικνύεις το αυτονόητο: δεν αποτελεί επιλογή το να είσαι, π.χ., γυναίκα, Ρομά, Πακιστανός, τρανς ή ομοφυλόφιλος – απλώς συμβαίνει», αναφέρει ο κ. Λώλης. «Αποστολή της υπηρεσίας μου είναι η αντιμετώπιση “βαρέων” εγκλημάτων μίσους και η σύλληψη των δραστών για άγριο ξυλοδαρμό, πρόκληση βαρέων σωματικών βλαβών, απόπειρα ανθρωποκτονίας», σημειώνει ο Μιχάλης Λώλης. «Υπάρχει, όμως, και ένα επιπλέον καθήκον: το άνοιγμα της ΕΛ.ΑΣ. στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που υπόκεινται σε βία».
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η «Κ», το τμήμα της Αθήνας, από το 2013 έως το 2015, δέχθηκε 95 καταγγελίες. Ως «πιθανολογούμενα ρατσιστικά κίνητρα» καταγράφηκαν το χρώμα (9), η θρησκεία (4), η εθνική ή εθνοτική καταγωγή (69), ο σεξουαλικός προσανατολισμός (8), η ταυτότητα φύλου (4) και η αναπηρία (1). Σε 52 περιπτώσεις η βία ήταν σωματική, ενώ στις υπόλοιπες 43 λεκτική. Εξ αυτών, στην ίδια τριετία, έχουν διαλευκανθεί 41 υποθέσεις, ενώ οι δράστες ήταν, συνολικά, 24 ημεδαποί άνδρες (23 έως 59 ετών, οι 3 εξ αυτών υπάλληλοι MME)· 6 ημεδαπές γυναίκες (43 έως 55 ετών)· 2 ορθόδοξοι ιερείς· 3 αλλοδαποί άνδρες (23 έως 25 ετών) και 6 ημεδαποί δημόσιοι υπάλληλοι (4 άνδρες, 2 γυναίκες), ενώ προσήχθησαν 9 ύποπτοι δράστες ρατσιστικής βίας.
«Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι δεν σημειώθηκε αύξηση των εγκλημάτων ρατσιστικής βίας με το προσφυγικό», υπογραμμίζει ο Μιχάλης Λώλης. «Την ίδια στιγμή, υπάρχει μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στα στοιχεία που παρουσιάζει το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας και σε αυτά που επισήμως καταγράφει η ΕΛ.ΑΣ. Να σημειώσουμε, ασφαλώς, ότι το Δίκτυο περιλαμβάνει και μη νομικά ρατσιστικά περιστατικά. Παρά ταύτα, το 2015 κατέγραψε 273 περιστατικά, με περισσότερα από 300 θύματα, ενώ εμείς 36. Η απόκλιση αυτή δείχνει και τον βαθμό απόκλισης της αστυνομίας από τα “πραγματικά” γεγονότα. Κι όμως, η ΕΛ.ΑΣ. κάνει βήματα προς τη σύγχρονη αστυνόμευση. Εχει, άλλωστε, την τέλεια νομοθεσία γι’ αυτόν τον σκοπό», αναφέρει ο κ. Λώλης. Το Δίκτυο δημιουργήθηκε, το 2011, από την Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του υπουργείου Δικαιοσύνης σε συνεργασία με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. «Δεν έχει χτιστεί ακόμη ικανό κλίμα εμπιστοσύνης προς την ΕΛ.ΑΣ., παρότι συνεργαζόμαστε ήδη με την Color Youth, το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, την πακιστανική κοινότητα της Αθήνας και το ΚΕΕΡΦΑ». Για το τέλος, αφήνει μια έκκληση: «Δεν χρειάζεται να καταλήξετε στο νοσοκομείο για νααπευθυνθείτε σ’ εμάς», λέει ξαναμετρώντας τις φορές που βρέθηκε σε παρόμοιο χώρο για να καταγράψει ένα ακόμη περιστατικό ρατσιστικής βίας. «Είναι ψυχοφθόρο το επάγγελμά μας», καταλήγει.