Πρώτα αποχαιρέτησε τους δικούς του. Ηταν ακόμη 2014 και το πέρασμα προς την Ελλάδα δεν είχε γίνει δημοφιλές όταν ο πατέρας και ένα από τα αδέλφια του Σύρου πρόσφυγα Μουσταφά Αλοκούντ βρέθηκαν στην Ιταλία μέσω Λιβύης. Ακολούθησαν οι φίλοι του. Εξι προσπάθησαν μέσα στα επόμενα χρόνια να φτάσουν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, αλλά τέσσερις τα κατάφεραν. Οι υπόλοιποι έμειναν άπραγοι, καθηλωμένοι στην Τουρκία.
Αρκετά είχαν αλλάξει στο διάστημα που μεσολαβούσε μεταξύ κάθε απόπειρας φυγής. Ο βαλκανικός διάδρομος, αφού διανύθηκε από εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, έκλεισε ερμητικά μέσα στο 2016, ενώ η υπογραφή της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας, που συμπλήρωσε στις 18 Μαρτίου ένα χρόνο ισχύος, ανέκοψε σε μεγάλο βαθμό τις ροές. Ολη αυτή την περίοδο ο Αλοκούντ παρέμεινε στην τουρκική πόλη Γκαζιαντέπ, στα νοτιοανατολικά σύνορα της χώρας. Εκεί, ο 36χρονος Σύρος με σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων εργάζεται σε μη κυβερνητική οργάνωση που βοηθάει συμπατριώτες του.
«Υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται ακόμη να φύγουν προς την Ευρώπη», λέει σε τηλεφωνική συνομιλία μας. «Αλλά, για την ώρα, δεν βλέπουν ως λύση τις βάρκες προς την Ελλάδα. Ψάχνουν κυρίως για ταξιδιωτικά έγγραφα και απευθείας πτήσεις προς Σουηδία ή Γερμανία».
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποίησε τον Ιανουάριο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περισσότεροι από 3 εκατομμύρια πρόσφυγες ζουν σήμερα στην Τουρκία. Το 10% εξ αυτών φιλοξενούνται σε 26 καταυλισμούς. Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι από το ξεκίνημα της κρίσης στη Συρία έχει δαπανήσει πάνω από 11,4 δισ. ευρώ για να συνδράμει τους πρόσφυγες που κατέφυγαν στα εδάφη της. Ωστόσο στην πράξη αρκετοί εξ αυτών παραμένουν, σύμφωνα με ανθρωπιστικές οργανώσεις, αποκλεισμένοι από την εκπαίδευση ή εκτεθειμένοι σε φαινόμενα εργασιακής εκμετάλλευσης.
«Δυστυχώς, πολλοί ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας, σε περιοχές που εξελίσσονται σε γκέτο», παρατηρεί ο Μετίν Τσοράμπατιρ, στέλεχος της μη κυβερνητικής οργάνωσης IGAM. «Προσπαθούμε να βοηθήσουμε εφήβους, αλλά οι περισσότεροι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν μαθήματα γιατί πρέπει να εργαστούν. Δουλεύουν παράτυπα σε βιοτεχνίες επίπλων, υφασμάτων και συνεργεία αυτοκινήτων. Κάποιοι εισπράττουν τα μισά χρήματα από όσα προβλέπονται στο κατώτερο ημερομίσθιο».
Το μέλλον της συμφωνίας
Κατά καιρούς, Τούρκοι πολιτικοί έχουν αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο επανεξέτασης της συμφωνίας για το προσφυγικό, προσπαθώντας να πιέσουν για την κατάργηση θεώρησης βίζας για τους Τούρκους πολίτες. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η τοποθέτηση του υπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ομέρ Τσελίκ, ο οποίος δήλωσε μέσα στην εβδομάδα: «Δεν βλέπω τον λόγο τήρησης της συμφωνίας από την πλευρά της Τουρκίας».
Ο Αϊκάν Ερντεμίρ, πρώην βουλευτής στην Τουρκία και senior fellow του Ιδρύματος για την Προάσπιση της Δημοκρατίας (FDD) στην Ουάσιγκτον, παρακολουθεί στενά τη συμφωνία για το προσφυγικό. «Κατά καιρούς η τουρκική πλευρά απειλεί με λήξη της συμφωνίας. Με αυτή την τακτική, όμως, ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τους πρόσφυγες ως διαπραγματευτικό χαρτί, ως κάτι αναλώσιμο και τους αποκτηνώνει», αναφέρει σε επικοινωνία μας μέσω Skype.
Ο κ. Ερντεμίρ αποδίδει αυτή την τακτική σε πιθανή ψηφοθηρική απόπειρα του προέδρου της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Παρατηρεί πάντως ότι προ της συμφωνίας η δράση της τουρκικής αστυνομίας και ακτοφυλακής δεν ήταν τόσο έντονη στα σύνορα ώστε να αποτρέπεται η φυγή προσφύγων και μεταναστών. «Αυτό άλλαξε με τη συμφωνία. Φαίνεται ότι οι τουρκικές αρχές μπορούσαν να αντιμετωπίζουν πιο δραστικά το θέμα των ροών. Ηταν σαν να ανοιγοκλείνουν ένα διακόπτη», τονίζει.
Μέχρι στιγμής οι τουρκικές αναφορές για ρήξη της συμφωνίας δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη ροή προσφύγων και μεταναστών προς την Ελλάδα. Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου οι αφίξεις λεμβών έχουν περιοριστεί αισθητά σε σύγκριση με το 2015. Αντίστοιχα μείωση παρατηρείται και στο πέρασμα του Εβρου. Ενδεικτικά, σύμφωνα με στοιχεία της αστυνομίας, από τον Οκτώβριο έως και τον Δεκέμβριο του 2016 συνελήφθησαν στην Ανατολική Μακεδονία – Θράκη 1.572 άτομα για παράνομη είσοδο. Την αντίστοιχη περίοδο το 2015 είχαν ξεπεράσει τις 2.000.
Οι περισσότεροι εκ των εκατομμυρίων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία διαμένουν εδώ και χρόνια στη γειτονική χώρα. Ο κ. Ερντεμίρ παρατηρεί πως έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε αυτές τις ευάλωτες ομάδες, ωστόσο προσθέτει ότι λόγω της εργασιακής εκμετάλλευσης και της έλλειψης προοπτικής οι Σύροι με πτυχία πανεπιστημίων εξακολουθούν να επιδιώκουν τη φυγή προς την Ευρώπη.
Στο Γκαζιαντέπ, ο Αλοκούντ δεν αποκλείει κάποια στιγμή να βαδίσει σε αυτόν τον δρόμο. Θα προτιμούσε να φτάσει στη Μ. Βρετανία, ή –εάν βρει τον τρόπο– στον Καναδά. Μπορεί ακόμη και να επιστρέψει στην πατρίδα του, όπως λέει, εάν το επιτρέψουν οι συνθήκες. Το πιθανότερο, προσθέτει, είναι ότι δεν θα μείνει για πάντα στην Τουρκία.