Αποδυναμωμένη Ε.Ε. στα μάτια των Ελλήνων

Αποδυναμωμένη Ε.Ε. στα μάτια των Ελλήνων

8' 33" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στην Ελλάδα, η κρίση χρέους καθώς και η μετέπειτα διαχείρισή της από τους Ευρωπαίους εταίρους έχουν επισκιάσει/αμαυρώσει τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και αποδυναμώσει ένα ιστορικά ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο υποστήριξης της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ελλάδα, που συνήθως παρουσιάζεται ως «ειδική περίπτωση», θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν φέρνει πλέον αποτελέσματα, είτε πρόκειται για την οικονομική ανάπτυξη ή, πιο πρόσφατα, για την παροχή αλληλεγγύης απέναντι σε πρωτοφανείς μεταναστευτικές ροές. Η ελληνική πολιτική τάξη αντιλαμβάνεται τα οφέλη που προκύπτουν από τη συνέχιση της συμμετοχής στην Ε.Ε., ακόμη και αν αυτή γίνει πολλαπλών ταχυτήτων. Δεν έχει όμως ούτε τα εργαλεία ούτε την αξιοπιστία για να επηρεάσει τη μελλοντική κατεύθυνση της Ε.Ε. σύμφωνα με το εθνικό συμφέρον. Χωρίς τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα θετικό αφήγημα, πόσο μάλλον endgame για το ευρωπαϊκό project, βρίσκεται αντιμέτωπη με πολίτες που δυσκολεύονται πλέον να συσχετίσουν την Ε.Ε. με την πολιτική σταθερότητα και την οικονομική ευημερία. Ο οδικός χάρτης για την οικονομική ανάκαμψη έχει σημαντικά κενά, η ανεργία παραμένει δυσανάλογα υψηλή και περίπου μισό εκατομμύριο Ελληνες, πρωτίστως οι νεότεροι και οι λαμπρότεροι, έχουν μεταναστεύσει από το 2008.

Μία μεγάλη έρευνα που διεξήχθη από το Chatham House και την Kantar Public σε 10 ευρωπαϊκές χώρες παρουσιάζει αξιοποιήσιμα στοιχεία για την ελληνική στάση απέναντι στην Ε.Ε. Προβλέψιμα, 67% των Ελλήνων θεωρούν ότι η λιτότητα αποτελεί τη μεγαλύτερη αποτυχία της Ε.Ε. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις χώρες της έρευνας, το οποίο καταγράφει τις δυσμενείς επιπτώσεις των τριών προγραμμάτων προσαρμογής στις αντιλήψεις των Ελλήνων για την Ε.Ε. Αντίστοιχα, η φράση που σχετίζεται πιο έντονα με την Ε.Ε. είναι «οικονομική κρίση» (62%), ενώ ακολουθεί η «απώλεια εθνικής ισχύος» (44%, ποσοστό διπλάσιο του μέσου όρου). Αντικατοπτρίζοντας το ίδιο ρεύμα, 39% διαφωνούν έντονα με την πρόταση «άνθρωποι σαν εσένα έχουν κερδίσει από τη συμμετοχή της χώρας στην Ε.Ε.».

Ωστόσο, πριν από την κρίση, η Ελλάδα ήταν καθαρός αποδέκτης του προϋπολογισμού της Ε.Ε., γεγονός που σχεδόν έχει απαλειφθεί από τον δημόσιο διάλογο. Πιο πρόσφατα, εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, προερχόμενα κυρίως από διμερή δάνεια με χώρες της Ε.Ε. ή ευρωπαϊκούς μηχανισμούς –ομολογουμένως συνδεδεμένα με αυστηρούς όρους– έχουν δεσμευτεί προκειμένου η χώρα να μη βουλιάξει. Αντί όμως οι Ελληνες πολιτικοί να εξηγήσουν τη σημαντική αυτή οικονομική συνδρομή στους πολίτες, αρκετοί από αυτούς έχουν χρησιμοποιήσει την E.E. ως αποδιοπομπαίο τράγο για να καλύψουν τις δικές τους αποτυχίες και παραλείψεις.

 

Απογοήτευση

Περιορισμένοι μέσα στον αυστηρό δημοσιονομικό «ζουρλομανδύα» της Ευρωζώνης και χωρίς τη δυνατότητα να διεκδικήσουν εκείνα τα εργαλεία της Ε.Ε. που θα μπορούσαν να αναπληρώσουν τη χαμένη εθνική κυριαρχία, οι Ελληνες νιώθουν σε συντριπτικό ποσοστό «ανήσυχοι» (74% έναντι μέσου όρου έρευνας 38%) και «απαισιόδοξοι» (60% έναντι μέσου όρου έρευνας 40%) για την Ε.Ε. Λαϊκιστές όλων των αποχρώσεων εκμεταλλεύονται αυτήν τη βαθιά ριζωμένη απογοήτευση, αντιπαραθέτοντας τεχνητά «πατριώτες» με «ξένους» και «γερμανοτσολιάδες» και επικαλούμενοι την εθνική αυτοδιάθεση ενάντια στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που επιβάλλονται «από πάνω». Εκμεταλλεύονται επίσης το δυνατό και αυξανόμενο αντιγερμανικό ρεύμα που υποβόσκει στην ελληνική πολιτική σκηνή. Η έρευνα δείχνει ότι ένας ικανός αριθμός Ελλήνων θεωρεί ότι τα γερμανικά συμφέροντα ορίζουν τις παραμέτρους για την τελική λύση της ελληνικής κρίσης, με 80% (συγκριτικά με τον μέσο όρο του 27%) να θεωρεί ότι η Γερμανία διαδραματίζει αρνητικό ρόλο στην Ε.Ε.

Η ταυτότητα της έρευνας

To Chatham House με την Kantar Public διενήργησαν έρευνα για τη στάση των Ευρωπαίων απέναντι στην Ε.Ε., χρησιμοποιώντας αντιπροσωπευτικά δείγματα του πληθυσμού άνω των 18 ετών, σε δέκα χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Πολωνία, Ισπανία και Μεγάλη Βρετανία. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του προγράμματος για «Το μέλλον της Ευρώπης: Συγκρίνοντας τις στάσεις των πολιτών και των ελίτ», τέθηκε το θέμα της «αμφισβητούμενης νομιμότητας» (contested legitimacy) της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η έρευνα πεδίου έγινε online χρησιμοποιώντας αντιπροσωπευτική δειγματοληψία με βάση την ηλικία, το φύλο και την περιοχή και διήρκεσε από τις 12 Δεκεμβρίου 2016 έως τις 11 Ιανουαρίου 2017. Ο συνολικός αριθμός των ερωτηθέντων ήταν 10.195.

Η μετανάστευση, οι μελλοντικές αποχωρήσεις και τα επιτεύγματα

Οι Ελληνες πολιτικοί και οι ευρωπαϊκές ελίτ που αναζητούν πολιτικές προσεγγίσεις, προκειμένου να επανανομιμοποιήσουν βασικές πτυχές της ολοκλήρωσης και να επανα-«εξευρωπαΐσουν» τους Ελληνες θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους μια σειρά από αποτελέσματα που αναφέρονται στην έρευνα:

• Ενα συντριπτικό ποσοστό Ελλήνων (80%) πιστεύει ότι «μέσα στα επόμενα 10 χρόνια και άλλα κράτη-μέλη θα αποφασίσουν να φύγουν από την Ε.Ε.». Η τιμή της συμμετοχής μπορεί να αποδειχθεί όλο και πιο ακριβή όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για μία σειρά από άλλες χώρες, δεδομένης της συνεχιζόμενης αδυναμίας της Ε.Ε. να ισορροπεί δίκαια τα εθνικά συμφέροντα, αλλά και να χαλιναγωγεί τα μέλη εκείνα που αψηφούν ανοικτά τις ευρωπαϊκές αξίες και τις δεσμεύεις της Ενωσης. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι σχετικά με «την ψήφο της Βρετανίας να αποχωρήσει», σε ποσοστό 73% οι Ελληνες πιστεύουν ότι αυτή θα αποδυναμώσει την Ε.Ε., ποσοστό 3% μεγαλύτερο από αυτό της Βρετανίας (70%). Ταυτόχρονα, για μία μεγάλη πλειονότητα (60%) η διατήρηση καλών σχέσεων με τη Βρετανία στο μέλλον δεν θα πρέπει να υπονομεύσει βασικές αξίες της Ε.Ε.

• Σχετικά με τη μελλοντική πορεία της Ε.Ε., το 53% διαφωνεί με την πρόταση ότι «η Ε.Ε. θα πρέπει να μετατραπεί σε Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, με μία κεντρική κυβέρνηση». Πρόκειται για μη αναμενόμενο αποτέλεσμα, αν σκεφτεί κανείς ότι η ελληνική κοινή γνώμη ήταν σταθερά η πιο φιλo-ενοποιητική στην Ε.Ε. πριν από την κρίση. Οι Ελληνες δεν συνδέουν πλέον την ολοκλήρωση με το ενδεχόμενο της πραγματικής σύγκλισης προς τον μέσον όρο της Ε.Ε. αλλά με υποβέλτιστες παραχωρήσεις στην εθνική κυριαρχία που διαρρηγνύουν την πολιτική σταθερότητα αλλά και τον κοινωνικό ιστό. Ταυτόχρονα, ενώ οι Ελληνες ζουν σήμερα σε πολύ πιο επισφαλείς συνθήκες συγκριτικά με τις άλλες χώρες της έρευνας (31% έπρεπε να «επιβιώσει χωρίς να λάβει απαραίτητα φάρμακα» και 48% έπρεπε να «δανειστεί χρήματα για να πληρώσει για βασικά αγαθά» έναντι 19% και 22% του μέσου όρου αντίστοιχα), 44% είναι «σχετικά» ικανοποιημένο με τη ζωή του, απεικονίζοντας κατά αντιστοιχία τον βαθμό στον οποίο διατηρεί κάποιον έλεγχο πάνω σε αυτήν (43%).

• Η εμπιστοσύνη στους κανόνες του παιχνιδιού, καθώς και η δυνατότητα της Ε.Ε. να παρέχει οφέλη στους πολίτες της αμφισβητούνται: οι Ελληνες διαιρούνται ανάμεσα σε αυτούς που θεωρούν ότι η Ε.Ε. είναι «σχετικά δημοκρατική» (41%) και σε αυτούς που θεωρούν ότι «δεν είναι» (40%). Κρίνουν ότι η Ευρώπη ορίζεται από τις ασυμμετρίες της, είτε στον τρόπο που αντιμετώπισε την κρίση χρέους της Ευρωζώνης είτε πιο πρόσφατα τη μεταναστευτική κρίση. Σχετικά δε με τη μετανάστευση, πολλοί έχουν αρνητική άποψη, με 68% να απορρίπτει την ιδέα ότι «η μετανάστευση υπήρξε καλή για τη χώρα» και 58% να πιστεύει ότι «όλα τα νέα μεταναστευτικά κύματα από κυρίως μουσουλμανικές χώρες θα πρέπει να σταματήσουν». Οι Ελληνες παρουσιάζονται αμφίθυμοι σχετικά με το αν η διεύρυνση της Ε.Ε. προχώρησε αρκετά μακριά και αν νέες χώρες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσχωρήσουν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι 67% είναι αντίθετο στην προοπτική ένταξης της Τουρκίας, ποσοστό χαμηλότερο σε σχέση με τους Αυστριακούς (82%) αλλά και Γερμανούς, Βέλγους, και Γάλλους (73%).

Τι συμπεράσματα μπορούν να διεξαχθούν από την έρευνα αυτή για την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ; Αντικειμενικά, η σημερινή κυβέρνηση, αλλά και αυτή που θα προκύψει από τις επόμενες εκλογές δεν θα είναι σε θέση να συμβάλουν ουσιαστικά σε μεταρρυθμιστικές προτάσεις για την Ε.Ε. εάν δεν προχωρήσουν πρώτα σε δύσκολες μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό. Ως προς το τελευταίο, μία σημαντική δεξαμενή δημόσιας υποστήριξης παραμένει αχρησιμοποίητη, καθώς το 47% συμφωνεί ότι «οι άνθρωποι θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους για τους εαυτούς τους αντί να περιμένουν να τους φροντίσει το κράτος». Πρόκειται για μία υπολογίσιμη μετατόπιση από την κρατική εξάρτηση στην αυτονομία. Υπό την προϋπόθεση ότι αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί σε συνδυασμό με έναν αξιόπιστο οδικό χάρτη για την ανάπτυξη, η ελληνική πολιτεία μπορεί να υιοθετήσει μία σειρά από στρατηγικές για να ανανεώσει την υποστήριξη προς την Ε.Ε και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της αμφισβητούμενης νομιμότητάς της.

Νέα εργαλεία

• Σε μία χώρα όπου πολλοί θεωρούν ότι η εθνική κυριαρχία έχει διαβρωθεί από την Ε.Ε. αλλά και το ΔΝΤ, οι Ελληνες πολιτικοί θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων ως ευκαιρία. Η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης σε βασικούς τομείς της Ενωσης, όπως η Ευρωζώνη ή η ζώνη Σένγκεν, θα απαιτήσει τη δημιουργία νέων εργαλείων για την εύρυθμη διαχείρισή τους, μία «δημοσιονομική ικανότητα»/προϋπολογισμό της Ευρωζώνης ή, για παράδειγμα, τη μετεξέλιξη του συστήματος του Δουβλίνου. Αυτά, με τη σειρά τους, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σημαντικό «χώρο» για την άσκηση εθνικής πολιτικής, ενώ λογικά θα παραγάγουν και συμπληρωματικούς μηχανισμούς για χρηματοοικονομική και επιχειρησιακή υποστήριξη. Η ίδια αντίληψη θα μπορούσε να επικρατήσει στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας. Προφανώς, όταν πολιτικές που υλοποιούνται σε εθνικό ή ακόμα και τοπικό επίπεδο φέρουν καλύτερα αποτελέσματα, οι πολιτικοί θα πρέπει να εξισορροπούν την προσέγγιση αυτή με την αναγνώριση ότι 66% των Ελλήνων θεωρεί ότι «η Ε.Ε. πρέπει να επιστρέψει κάποιες από τις εξουσίες της στα επιμέρους κράτη-μέλη».

• Η Ελλάδα μαζί με τις χώρες που σήκωσαν το βάρος της προσφυγικής κρίσης μπορούν να προαγάγουν την αλληλεγγύη ως οργανωτική αρχή σε μία σειρά από μελλοντικές πολιτικές της Ε.Ε. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ελληνες (68%), μαζί με τους Ιταλούς (66%) και τους Γερμανούς (62%), τους Ευρωπαίους δηλαδή που κλήθηκαν να βιώσουν από πρώτο χέρι το προσφυγικό ρεύμα, θεωρούν ότι «κάθε κράτος της Ε.Ε. θα πρέπει να δέχεται το ίδιο ποσοστό προσφύγων, ανάλογα με τον πληθυσμό του».

Θετικό αφήγημα

• Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα θετικό αφήγημα για την Ε.Ε. με βάση τα «μεγαλύτερα επιτεύγματά» της, όπως αυτά τα αντιλαμβάνονται οι Ελληνες: την «ελευθερία να ζουν και να εργάζονται σε ολόκληρη την Ε.Ε.» (56%) ή την «κατάργηση των συνόρων μεταξύ των κρατών» (41%) – όπως είναι αναμενόμενο, μόνο 19% συμπεριλαμβάνει στη λίστα το ευρώ. Η συμμετοχή και το αίσθημα του ανήκειν στην Ευρώπη συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο. Σε ποσοστό 43% δηλώνουν υπερήφανοι που είναι «Ελληνες και Ευρωπαίοι», ενώ 66% (το υψηλότερο ποσοστό στην έρευνα) θεωρεί ότι ο εθνικισμός αποτελεί «κίνδυνο για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Ευρώπη». Οι Ελληνες πολιτικοί θα πρέπει να αξιοποιήσουν την ύπαρξη αυτού του κοινού χώρου και να προωθήσουν πολιτικές όπου μία συλλογική ευρωπαϊκή προσέγγιση θα δημιουργήσει πολλαπλά οφέλη. Πέρα από την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ή τη μετανάστευση, σύντομα θα χρειαστούν μηχανισμοί που θα επιμερίζουν τα καθήκοντα και το κόστος για τη διαχείριση της ανεργίας, την υγεία και την κοινωνική ασφάλεια και τέλος την προστασία του περιβάλλοντος σε επίπεδο Ε.Ε.

* Η δρ Ελένη Παναγιωταρέα είναι Research Fellow του ΕΛΙΑΜΕΠ και συγγραφέας του «Greece in the Euro».

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή