Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Απλώς, «την γλώσσα μού έδωσαν ελληνική» και ένα ιδιαίτερο φως.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενα κυκλαδικό ειδώλιο. Δένει με τρόπο μοναδικό το παρελθόν της τέχνης με τη σύγχρονη εποχή της.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Οι υπέροχες εκδοχές του Ελληνα είναι συνήθως κάποιοι ανώνυμοι άνθρωποι. Οι επώνυμες εκδοχές, που ασφαλώς υπάρχουν, χρησιμεύουν απλώς ως άλλοθι.
Αυτό που με χαλάει.
Με «χαλάει» η ίδια η λέξη. Με απωθούν επίσης τα μεγάλα λόγια, που ενδημούν στον τόπο, και κρύβουν μικρές ψυχές. Με απωθεί ακόμα ότι για τα δεινά μας δείχνουμε πάντοτε ως υπεύθυνους όλους τους άλλους.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Υπάρχει μια παράδοξη μοναξιά στην ελληνικότητα. Είναι μια αίσθηση που οδηγεί κάποτε στην πίκρα κι άλλοτε στην περηφάνια.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Η σύγχρονη Ελλάδα δεν παράγει πολιτισμό, αλλά ευτέλεια. Ο πολιτισμός της εκφράζεται από κάποιες «αιχμές» ανθρώπων: όπως ο Χατζιδάκις, ο Μόραλης, ο Εγγονόπουλος, ο Βαμβακάρης, η Καραΐνδρου, ο Βογιατζής, ο Σαββόπουλος, η Αναγνωστάκη, ο Κούνδουρος – πολλοί άλλοι, ευτυχώς και της νεώτερης γενιάς. Οι αιχμές αυτές διαπερνούν ένα πολιτιστικό τοπίο που παραμένει άνυδρο, χωρίς κριτήρια ή συνέχεια. Είναι οι υπέροχοι ήχοι στην προετοιμασία μιας ορχήστρας, ενώ η συναυλία δεν θα γίνει ίσως ποτέ.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες μετέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Οπως ο Ιανός: με διπλή ταυτότητα. Ο σύγχρονος Ελληνας είναι Ευρωπαίος και ταυτόχρονα Ανατολίτης, συντηρητικός ενώ υποκρίνεται τον προοδευτικό, κοσμοπολίτης αλλά και αφόρητα επαρχιώτης, ρατσιστής και παράλληλα τρυφερός με τους ξένους. Θα μπορούσε να είναι μια ενδιαφέρουσα σύνθεση, αν είχε μεγαλύτερη συνείδηση των αντιφάσεών του.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το πιο οδυνηρό και αναπάντητο «γιατί» μου: Γιατί το αξεπέραστο περιβάλλον του τόπου, όπως και ένας τρόπος ζωής που είχε μέτρο και ευγένεια, εκχωρούνται διαρκώς στη βαρβαρότητα και την ασχήμια. Οσο για τα «πρέπει», δεν ήταν ποτέ «ελληνικά» αλλά δικά μου. Ετσι, δεν χρειάσθηκε να πετάξω τίποτα.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Την Ελλάδα αλλά και τον άνθρωπο ανά τους αιώνες εκφράζει πρώτιστα ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική μου αλήθεια.
Η Ελλάδα δίδαξε τη διαλεκτική και όχι την οχύρωση σε αλήθειες. Μια αλήθεια που δεν μπορεί ωστόσο να αμφισβητηθεί είναι η αξία της πραγματικής Παιδείας. Αυτή είναι και η δική μου αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, ίσως επειδή στη χώρα μας δεινοπαθεί.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Δεν υπάρχει οδός. Υπάρχουν πολλά μονοπάτια, που ωστόσο σπάνια συγκλίνουν.
Τι ρόλο έπαιξε η Ελλάδα στη συγγραφή του τελευταίο σας βιβλίου, «Αυτοβιογραφία του φωτός»;
Δεν θα μπορούσε να γραφεί αλλού. Σε άλλες χώρες που έζησα το φως μοιάζει σαν να ασθμαίνει ή να καταδιώκεται, ποιος ξέρει από ποιον άδηλο εχθρό. Εδώ, στην Ελλάδα, το φως δεν μεταφέρει μόνον εικόνες και πρόσωπα. Με ένα μαγικό τρόπο υψώνεται στο επίπεδο του δημιουργού, πλάθει και αναδεικνύει. Κουβαλούσα, λοιπόν, παντού την προσδοκία, όπως και την ανάγκη του. Η αίσθηση αυτή, μαζί με τη διαπίστωση ότι το φως μάς αποκάλυψε τα πιο μεγάλα μυστικά του Σύμπαντος, οδήγησαν στο γράψιμο του βιβλίου. Η αγάπη που δείχνουν γι' αυτό οι αναγνώστες σημαίνει ίσως ότι και εκείνοι έχουν την ίδια προσδοκία του φωτός ή την ανάγκη του.
* Ο Γιώργος Γραμματικάκης είναι Καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.