Από τις πρώτες μεγάλες πυρκαγιές της δεκαετίας του ’80 έχει κυλήσει πολύ νερό στον χρόνο. Αυτά που παραμένουν ακλόνητα είναι τα στερεότυπα, δημοσιογραφικά και μη, που μας κάνουν συντροφιά κάθε καλοκαίρι από οθόνης, ραδιοφωνικού δέκτη και όχι μόνο. Η δύναμη της συνήθειας; Η δυσκολία μας να κατανοήσουμε το περίπλοκο ζήτημα της φωτιάς στο δάσος; Η συναισθηματική μας φύση; Η ροπή μας στο μελόδραμα; Λίγο απ’ όλα και όλα μαζί.
• «Η Αττική έγινε πιθανότατα ξανά στόχος εμπρηστών»
Η Αττική είναι η περισσότερο πυρόπληκτη περιφέρεια της χώρας. Ο ένας λόγος είναι η οικιστική πίεση, ο δεύτερος το κλίμα της: «διεστραμμένα» ισχυροί βοριάδες φυσούν υπερβολικά πολλές ημέρες μέσα στο καλοκαίρι και (ακόμα χειρότερα) αμέσως έπειτα από καύσωνες. Σύμφωνα με στοιχεία από το υπουργείο Περιβάλλοντος, κάθε χρόνο στην Αττική καταγράφονται κατά μέσον όρο 83 πυρκαγιές και καίγονται 43.117 στρέμματα δασών, δασικών εκτάσεων και βοσκοτόπων. Οι πρώτες μεγάλες πυρκαγιές στη μεταπολιτευτική περίοδο καταγράφονται τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80, στα βόρεια και «υπερβόρεια» προάστια της Αθήνας. Οι διαδοχικές φωτιές πλήττουν με σφοδρότητα κατοικημένες περιοχές όπως η Κηφισιά, η Πολιτεία, η Εκάλη, ο Διόνυσος. Οι φλόγες φτάνουν στα πρόθυρα του κτήματος Συγγρού στο Μαρούσι. Τα επόμενα χρόνια η ένταση της κατασκευαστικής δραστηριότητας στις παραπάνω περιοχές αυξάνεται κι έτσι καλλιεργείται η εύλογη υποψία ότι τις φωτιές βάζουν επιτήδειοι που δρουν για λογαριασμό συγκεκριμένων «συμφερόντων». Τι κι αν αυτόπτες μάρτυρες της έναρξης της πυρκαγιάς στον Κοκκιναρά (1981) ανέφεραν ανάφλεξη από στύλο της ΔΕΗ; Οσο οι φωτιές πολλαπλασιάζονται τόσο εδραιώνεται η αίσθηση ότι είναι έργο εμπρηστών που θέλουν να οικοπεδοποιήσουν τα δάση.
Φυσικά δεν είναι πάντα έτσι. Μεγάλες, «ιστορικές» πυρκαγιές ξεκίνησαν από άλλες αιτίες: το 1992 η φωτιά στον Αυλώνα ξεκινάει από τον σκουπιδότοπο της περιοχής, το 1993 η αντίστοιχη πυρκαγιά του Αγίου Στεφάνου χρεώνεται σε πτώση στρατιωτικού ελικοπτέρου, το 1995 η πρώτη μεγάλη φωτιά της Πεντέλης αρχίζει από χωράφι κοντά στον Αγιο Πέτρο το οποίο ήταν πολύ κοντά σε γραμμή υψηλής τάσης της ΔΕΗ. Ακόμα και η πυρκαγιά που ξεκίνησε από τα Δερβενοχώρια Βοιωτίας για να κατακάψει στη συνέχεια τμήμα της Πάρνηθας, τον Ιούνιο του 2007, χρεώνεται από ορισμένους σε σπινθήρα πυλώνα της ΔΕΗ. Αντίστοιχη μαρτυρία υπάρχει και για την πυρκαγιά στον Κάλαμο την περασμένη Κυριακή. Συμπέρασμα: κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τίποτα. Πυκνώνουν, όμως, οι ενδείξεις ότι πολλές πυρκαγιές έχουν ως αιτία τρίτους παράγοντες, πολλοί από τους οποίους θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί διά της πρόληψης.
• «Χάθηκε ένας από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου»
Η φράση θα μπορούσε να είχε κάποια λογική αν δεν υπήρχε φυσική αναγέννηση ή αν η Αττική είχε έκταση όσα δέκα ολυμπιακά στάδια μαζί. Ευτυχώς, όμως, η έκτασή της ανέρχεται στα 3.808.100 στρέμματα, από τα οποία το 1.645.860 στρ. είναι δάση και δασικές εκτάσεις, 267.430 στρ. χορτολίβαδα και 1.894.810 στρ. άλλες εκτάσεις (κατοικημένες περιοχές, γεωργικές εκτάσεις κ.λπ.). Αυτό δεν σημαίνει ότι το δασικό «απόθεμα» είναι ανεξάντλητο. Αλλά σίγουρα ακόμα είμαστε αρκετά μακριά από το να θρηνούμε πάνω από τον «τελευταίο» ή «προτελευταίο» πνεύμονα της Αττικής.
• «Πού είναι το κράτος;»
Σίγουρα το ελληνικό κράτος έχει διαχρονικά μεγάλες ευθύνες για τον βαθμό πρόληψης και ετοιμότητας κάθε αντιπυρική περίοδο. Την ίδια στιγμή, η κουλτούρα προσωπικής ανευθυνότητας και θυματοποίησης εξακολουθεί να είναι πολύ ισχυρή ανάμεσά μας. Πολλοί πολίτες ευθύνονται άμεσα ή έμμεσα για την εκδήλωση πολύ επικίνδυνων πυρκαγιών. Σύμφωνοι, αμέλεια, αλλά η αμέλεια κοστίζει. Η αυτοοργάνωση και ο εθελοντισμός είναι σχετικά πρόσφατες έννοιες και παρά τη μικρή, ακόμα, διείσδυσή τους στην ελληνική κοινωνία αποδίδουν ήδη καρπούς. Λαμπρές εξαιρέσεις που δυστυχώς παραμένουν αυτό που λέει η λέξη: εξαιρέσεις. Αντίθετα, τα στοιχεία που μας έρχονται από την επίσης πυρόπληκτη Πορτογαλία είναι σχεδόν εξωπραγματικά: από τους συνολικά 30.000 δασοπυροσβέστες το 90% είναι εθελοντές και άμισθοι. Πρόκειται για επαγγελματίες που κάνουν άλλες δουλειές αλλά συμμετέχουν στην κατάσβεση των πυρκαγιών παίρνοντας άδεια από τη δουλειά τους. Το πορτογαλικό Δημόσιο, ως αποζημίωση, προβλέπει ένα ωρομίσθιο της τάξης του 1,87 ευρώ ανά ώρα, ωστόσο στη συντριπτική τους πλειονότητα οι καλοί αυτοί άνθρωποι αρνούνται να το πάρουν και το προσφέρουν στα εθελοντικά τμήματα δασοπυρόσβεσης για τη χρηματοδότηση των αναγκών τους! Είπατε κάτι;
• «Θα περάσουν δεκαετίες για να δούμε ξανά δάσος»
Τι ισχύει στα αλήθεια; Η χαλέπιος πεύκη, για παράδειγμα, είναι ένα από τα κυρίαρχα δασικά είδη στην Αττική καλύπτοντας μια έκταση που υπολογίζεται σε 655.470 στρέμματα. Το πολύ κακό με τα πεύκα είναι ότι πρόκειται για ένα από τα πιο εύφλεκτα είδη. Και το πολύ καλό ότι αναγεννάται φυσικά. Εκατοντάδες χιλιάδες πεύκα στο Τατόι, στην Βαρυμπόμπη, στην Πάρνηθα, στη Μαλακάσα, στον Διόνυσο, στον Κοκκιναρά, στο Καπανδρίτι και στον Μαραθώνα είναι αποτέλεσμα φυσικής αναγέννησης. Μια καμένη έκταση μπορεί να πρασινίσει σε σύντομο χρονικό διάστημα αρκεί να υπάρξουν μέτρα προστασίας από τη βόσκηση και τη διάβρωση του εδάφους. Μικρά πεύκα θα κάνουν την εμφάνισή τους σε πολύ λίγα χρόνια, αλλά εξυπακούεται ότι το νέο δάσος θα αποκτήσει την εικόνα και την πυκνότητα του καμένου σε 15-20 χρόνια. Αντίθετα, εκτάσεις με επαναλαμβανόμενα επεισόδια πυρκαγιάς σε μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. Πεντέλη) αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο ερημοποίησης.
• «Ευτυχώς δεν απειλούνται κατοικημένες περιοχές»
Η πρόθεση είναι καλή, καθώς στο αξιακό σύστημα των συναδέλφων η ανθρώπινη ζωή και η ιδιοκτησία υπερτερούν των απωλειών σε χλωρίδα και πανίδα. Για την ανθρώπινη ζωή είμαι 100% σύμφωνος. Για τις ιδιοκτησίες λιγότερο. Δεν θέλω να ξέρω τι αγωνία περνάει ένας άνθρωπος που βρίσκεται αντιμέτωπος με το ολέθριο (κυριολεκτικά) ενδεχόμενο να γίνει μάρτυρας της καταστροφής του σπιτιού του, ούτε ανήκω στην κατηγορία των Ελλήνων που επιχαίρουν επειδή υπάρχει ισχυρή υποψία για τον βαθμό νομιμότητας της συγκεκριμένης ιδιοκτησίας. Αλλά θα ήθελα μια φορά να ακούσω και το αντίθετο: «Ευτυχώς δεν απειλείται το πυκνό, υπέροχο δάσος της Μαλακάσας», για να φέρω ένα παράδειγμα.