Το ζευγάρι εμφανίζεται με το σούρουπο στο κέντρο της Αθήνας. Αγνωστοι μεταξύ αγνώστων. Κινούνται έξω από εστιατόρια και μπαρ, αλλά δεν ψάχνουν να καθήσουν. Πρώτα κοιτούν διακριτικά όπου υπάρχουν πελάτες, για να εντοπίσουν αποδείξεις στα τραπέζια. Επειτα ζητούν τον υπεύθυνο του καταστήματος και συστήνονται: «Ελεγκτές, από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων».
Ξέρουν, όπως θα πουν αργότερα, ότι σε αυτή τη δουλειά πρέπει να μετράς τις λέξεις. Μια κακή αντίδραση αρκεί για να πυροδοτήσει έναν τσακωμό. Ακόμη και η πρώτη χειραψία μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο. Στο παρελθόν, οι ίδιοι εφοριακοί έχει χρειαστεί να προσποιηθούν τους πελάτες, να αλλάξουν ρούχα καθ’ οδόν από τη μία επιχείρηση στην άλλη και να εμφανιστούν στο ταμείο κάποιου μπαρ μετά τις δύο τη νύχτα – τόσο αργά, που ο ιδιοκτήτης δεν θεωρούσε ότι ένας δημόσιος υπάλληλος μπορεί ακόμη να δουλεύει.
Την περασμένη Τετάρτη, οι δύο εφοριακοί της ΔΟΥ Χολαργού έλαβαν εντολή για προληπτικούς ελέγχους σε καταστήματα του αθηναϊκού κέντρου. Η «Κ» τους ακολούθησε στην αποστολή τους. Στον απόηχο πρόσφατων καταγγελιών για πυροβολισμό εκφοβισμού κατά συναδέλφων τους στην Αγριά Βόλου ή για απρόκλητη επίθεση κατά εφοριακού στο λιμάνι της Πάτμου, αυτή θα μπορούσε να είναι μια ριψοκίνδυνη βραδιά.
Οι έλεγχοι
Στάση 1η. Μετά την τυπική ενημέρωση, καθόμαστε σε μια απόμερη γωνιά ενός μπαρ. Στο τραπέζι μας βρίσκονται ήδη όσα έχουν ζητήσει οι εφοριακοί: μια συμβολική απόδειξη των δέκα λεπτών που μόλις τυπώθηκε, για να δουν βάσει του αριθμού της εάν αντιστοιχεί με την πελατεία που υπάρχει έξω, το χθεσινό «Ζ» στο οποίο απεικονίζεται ο συνολικός τζίρος και ο ΦΠΑ που αναλογεί στις πωλήσεις, ένας φάκελος με τα χαρτιά του POS, καθώς και η σφραγίδα της επιχείρησης.
«Το κυνήγι που γίνεται είναι τρομερό. Επτά φορές ήρθαν και μας έλεγξαν τον Αύγουστο. Μου έχει τύχει έλεγχος και τρεις φορές την ίδια ημέρα. Τρία χρόνια λειτουργούμε, αλλά πρώτη φορά όλα είναι τόσο έντονα», λέει ο ιδιοκτήτης του μπαρ όσο οι εφοριακοί μελετούν προσεκτικά τους αριθμούς και συμπληρώνουν στοιχεία σε υπηρεσιακό έγγραφο. Μέσα σε λίγα λεπτά ολοκληρώνεται η διαδικασία χωρίς να διαπιστωθεί παράβαση. «Εκεί που θα πάτε μετά, να πεις πάλι ότι είσαι δημοσιογράφος, μη σε περάσουν για εφοριακό και σε κυνηγήσουν!», λέει ο ιδιοκτήτης προτού αποχωρήσουμε.
Στάση 2η. Ο δρόμος στον οποίο κινούμαστε θεωρείται ήδη «καμένος». Δεν θα είχε νόημα να μπούμε σε γειτονικά καταστήματα. Είναι πιθανό η παρουσία μας να έχει γίνει αντιληπτή. Αλλωστε, στο παρελθόν, οι ίδιοι ελεγκτές διηγούνται ότι επιχειρηματίες τους φωτογράφιζαν με κινητά τηλέφωνα και διακινούσαν τις εικόνες για να ενημερώσουν άλλους. Την περασμένη εβδομάδα, σε μαγαζί στον Αλιμο τους είπαν στην υποδοχή: «Σας περιμέναμε. Ξέραμε ότι θα έρθετε».
Καταλήγουμε σε μπαρ-εστιατόριο τρία τετράγωνα πιο μακριά από τον προηγούμενο έλεγχο. Μας οδηγούν στον δεύτερο όροφο, στην άκρη ενός μεγάλου τραπεζιού και μαζεύουν τα σερβίτσια. Ο χώρος άνοιξε τον Μάρτιο. Μόλις έκλεισε δύο μήνες λειτουργίας, εμφανίστηκαν πρώτη φορά εφοριακοί. Αυτή είναι η δεύτερη επίσκεψη, αλλά ο ιδιοκτήτης που κάθεται δίπλα μας παραπονιέται για άλλο περιστατικό.
Φέτος το καλοκαίρι σφραγίστηκε για 48 ώρες, λόγω μη έκδοσης αποδείξεων, δεύτερο μαγαζί που διατηρεί σε νησί των Κυκλάδων. Εξηγεί ότι εκείνη την ημέρα μέχρι τις 14.00, όταν εμφανίστηκε το κλιμάκιο των εφοριακών, είχαν ήδη κάνει εισπράξεις 15.000 ευρώ. Υποστηρίζει ότι σε 11 από τις 50 ξαπλώστρες της παραλίας, όπου διαπιστώθηκε η παράβαση, σκόπευαν να κόψουν τις αποδείξεις αργότερα. «Θεωρώ ότι το λουκέτο είναι φασιστικό μέτρο. Σαν να σε λούζουν με πίσσα και πούπουλα. Σου μένει η ρετσινιά, ότι είσαι ο κλέφτης», λέει ο επιχειρηματίας. «Καλύτερα να έμενε ανοιχτό το μαγαζί για τις επόμενες δύο ημέρες, να απέδιδε και ΦΠΑ στο κράτος και να μας έβαζαν ένα μεγάλο πρόστιμο». Σε αυτόν τον έλεγχο, πάντως, στην Αθήνα είναι καθαρός.
Ακολούθησαν και άλλες στάσεις, με τους ιδιοκτήτες ή τους υπεύθυνους λειτουργίας των καταστημάτων να ανταποδίδουν στους δύο εφοριακούς την ευγένεια με την οποία τους συστήνονταν. Η βραδιά κύλησε χωρίς να βρεθεί παράβαση, αλλά συχνά με την ίδια προτροπή: «Καλά κάνουν, είναι η δουλειά τους, αλλά να τους ελέγχουν όλους». Στο πρόσφατο παρελθόν, όμως, σε άλλα μέρη της Ελλάδας, οι ελεγχόμενοι δεν ήταν το ίδιο φιλόξενοι.
«Θα πάρω τη χατζάρα!»
Στις 17 Αυγούστου τρεις εφοριακοί κατήγγειλαν ότι ιδιοκτήτης ζαχαροπλαστείου στην Αγριά τους απείλησε και πυροβόλησε στον αέρα. Την επομένη ξεκίνησε η εκδίκαση της υπόθεσης στο Μονομελές Πλημμελειοδικείο Βόλου με τη διαδικασία του αυτοφώρου. Στις μαρτυρίες τους οι τρεις εφοριακοί από τη Θεσσαλονίκη ανέφεραν ότι εμφανίστηκαν αρχικά ως πελάτες, αγόρασαν παγωτά και παρακολούθησαν την κίνηση. Διαπίστωσαν ότι εντός δέκα λεπτών δεν είχαν εκδοθεί τέσσερις αποδείξεις. Ηταν «μια μικρή φορολογική παράβαση», όπως τη χαρακτήρισε ένας εκ των ελεγκτών. Το πρόστιμο θα έφτανε τα 250 ευρώ. Ωσπου εμφανίστηκε ο ιδιοκτήτης.
«Πού είναι οι εφοριακοί; Θα πάρω τη χατζάρα!», τον άκουσαν να φωνάζει σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους. Δεν είδαν κάποιο όπλο και τράπηκαν σε φυγή. «Τρομοκρατηθήκαμε», κατέθεσε ένας εξ αυτών. «Εάν περιμέναμε να δούμε το όπλο, δεν θα ήμασταν εδώ». Αφού απομακρύνθηκαν, άκουσαν έναν κρότο και κατήγγειλαν ότι ήταν πυροβολισμός. Ανέφεραν ακόμη ότι στο ίδιο μαγαζί, δύο ημέρες νωρίτερα και στις αρχές Αυγούστου, είχαν καταγραφεί παραβάσεις από τις ΔΟΥ Λάρισας και Βόλου. Υποστήριξαν ακόμη ότι σε παλαιότερο έλεγχο συνάδελφοί τους είχαν δεχθεί και πάλι απειλές. «Το κατάστημα έχει κόσμο, γι’ αυτό το επιλέγουμε», είπαν.
Η δίκη
Στην απολογία του στο δικαστήριο ο κατηγορούμενος απέδωσε το συμβάν στην «κακιά στιγμή». Είπε ότι από τον Μάρτιο μέχρι και τον Αύγουστο είχε δεχθεί τουλάχιστον 20 ελέγχους. «Τρελάθηκα. Δεν ήταν σωστό. Δεν θα το ξανακάνω», είπε. Αρνήθηκε, πάντως, ότι πυροβόλησε και είπε ότι δεν έφερε πάνω του όπλο. Υποστήριξε ότι ο κρότος προήλθε από μια «διακοσμητική χατζάρα» που φυλούσε πάνω από το ψυγείο και τη χτύπησε στην τσίγκινη ταμπέλα γειτονικού καταστήματος. «Τίποτα δεν θα συνέβαινε», είπε. «Απλώς να είχαν λίγο φόβο και σεβασμό».
Από την αστυνομική έρευνα βρέθηκε και κατασχέθηκε στο σπίτι του χρηματικό ποσό εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Ο συνήγορος του κατηγορουμένου, δικηγόρος Βασίλης Τζιώρας, αναφέρει ότι αυτά τα χρήματα δεν σχετίζονται με την υπόθεση. Ο καταστηματάρχης υποστηρίζει ότι πρόκειται για αποταμιεύσεις πολλών ετών του ιδίου και των γονέων του και ότι τα φυλούσε εκεί γιατί δεν εμπιστεύεται τις τράπεζες. Το δικαστήριο δεν μπόρεσε να αποφασίσει εάν όντως έπεσε πυροβολισμός. Η διαδικασία αναβλήθηκε για τις 9 Φεβρουαρίου 2018. Εκκρεμεί η βαλλιστική έκθεση και το πόρισμα της Υποδιεύθυνσης Εγκληματικών Ερευνών Βορείου Ελλάδος.
Το συγκεκριμένο περιστατικό, πάντως, θορύβησε όσο κανένα άλλο τους ελεγκτές. Την επόμενη ημέρα ο διοικητής της ΑΑΔΕ Γιώργος Πιτσιλής δήλωσε στην «Κ» ότι «χρειάζεται ένα ειδικό πλαίσιο προστασίας. Τέτοια περιστατικά κατά κρατικών υπαλλήλων των ελεγκτικών αρχών δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται σαν επιθέσεις σε απλούς πολίτες».
Ζητούν τμήμα «διαχείρισης κρίσεων»
Στο γραφείο της προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στις ΔΟΥ, Ειρήνης Υφαντή, έχουν στοιβαχθεί σε μια γωνιά ανακοινώσεις και καταγγελίες για επιθέσεις κατά συναδέλφων της. Ενα από αυτά τα χαρτιά γράφει: «Δεν μας φοβίζουν τα όπλα και οι χατζάρες της φοροδιαφυγής». «Τα περισσότερα και πιο σοβαρά επεισόδια σημειώθηκαν φέτος, στους προληπτικούς ελέγχους», λέει η κ. Υφαντή.
Υπενθυμίζει το συμβάν στη Λευκάδα, όταν στις αρχές Σεπτεμβρίου καταστηματάρχης έλουσε με μείγμα κρέπας μια εφοριακό. Μιλάει για την επίθεση στο λιμάνι της Πάτμου, όταν ένας επιχειρηματίας χτύπησε εφοριακό που δεν είχε ξεκινήσει καν έλεγχο σε μαγαζιά της περιοχής. Και στέκεται σε ένα όχι και τόσο γνωστό περιστατικό: την προσαγωγή της προϊσταμένης της ΔΟΥ Βέροιας στο Αστυνομικό Τμήμα στις 24/7 – φορολογούμενος είχε υποβάλει μήνυση εναντίον της για παράβαση καθήκοντος γιατί του είχε εξηγήσει ότι δεν είναι δυνατή η άρση κατάσχεσης χωρίς εξόφληση της οφειλής.
«Από τη μία έχουμε να αντιμετωπίσουμε την πειθαρχική δίωξη και τις ποινικές και αστικές ευθύνες που έχουν οι ελεγκτές εάν δεν κάνουν τη δουλειά τους και από την άλλη φορολογουμένους που συχνά ζητούν παράλογα πράγματα», λέει η κ. Υφαντή. Βασικά αιτήματα της ομοσπονδίας είναι η δημιουργία τμήματος «διαχείρισης κρίσεων» στην ΑΑΔΕ για να επικοινωνούν οι υπάλληλοι σε πραγματικό χρόνο, η νομική τους κάλυψη και η αυστηροποίηση του νομοθετικού πλαισίου σε περίπτωση επιθέσεων.
Προσομείωση ελέγχων σε βίντεο και εκπαίδευση εφοριακών
Στα μέσα του περασμένου Ιουνίου μαγαζί εστίασης στη Γλυφάδα χρησίμευσε ως σκηνικό προσομείωσης φορολογικών ελέγχων, σε ώρες όμως που βρισκόταν εκτός λειτουργίας. Υπάλληλοι της ΑΑΔΕ συμμετείχαν εθελοντικά σε γυρίσματα σύντομων βίντεο έχοντας ανάλογα με το σενάριο ρόλο ελεγκτή ή ελεγχόμενου. Πώς θα αντιδρούσαν, για παράδειγμα, εάν ο καταστηματάρχης ήταν εριστικός; Τι θα έκαναν εάν προφασιζόταν ασθένεια ή εάν φώναζε η σύζυγός του;
Συνολικά γυρίστηκαν περισσότερα από 15 βίντεο και μερικά εξ αυτών προβλήθηκαν αυτούσια στις 26 Ιουνίου σε τετράωρη ημερίδα στα κεντρικά της ΑΑΔΕ, στο ισόγειο της οδού Καραγεώργη Σερβίας. Περίπου 100 ελεγκτές παρακολούθησαν τη σύντομη εκπαίδευση που πραγματοποίησε ο Πέτρος Ρούσης, σύμβουλος ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού και επικοινωνίας.
«Σκοπός ήταν αφενός να εξασφαλιστεί ότι προσεγγίζουν με ευγένεια και επαγγελματισμό τους ελεγχόμενους και αφετέρου να τονωθεί η αυτοπεποίθησή τους και να μπορούν να διαχειριστούν παράπονα και αντιρρήσεις με αποτελεσματικότητα», λέει στην «Κ» ο κ. Ρούσης.
Οπως εξηγεί, οι προληπτικοί έλεγχοι γίνονται συνήθως σε πιεσμένες ώρες, σε καταστήματα γεμάτα με πελατεία. Ο εφοριακός μπορεί από απλά σημάδια, ακόμη και από τη μη λεκτική επικοινωνία να εκτιμήσει αρχικά το κλίμα. «Ακόμη κι αν η συμπεριφορά του υπεύθυνου ή του ιδιοκτήτη είναι επιτηδευμένη προς τους εφοριακούς, όταν θα μιλήσει στο προσωπικό του θα φανεί καλύτερα η διάθεσή του», λέει ο κ. Ρούσης.
Οι βασικές οδηγίες που έδωσε στους εφοριακούς σε εκείνη την ημερίδα ήταν: Να μην εμπλέκονται σε θεωρητικές κουβέντες, να μη δίνουν σημασία σε παράπονα εφόσον παράλληλα οι υπεύθυνοι τους φέρνουν όσα στοιχεία ζητούν, να μην παρασύρονται σε εντάσεις από πελάτες και να αγνοούν ειρωνείες, αλλά και να μη δίνουν την εντύπωση ότι ασκούν εξουσία που τους προσφέρει ευχαρίστηση. «Δεν είναι παιχνίδι προσωπικής επιβολής. Ακόμα και αν βρεθεί παράπτωμα δεν υπάρχει λόγος να μην είναι ο ελεγκτής φιλικός», λέει ο κ. Ρούσης και επισημαίνει ότι η εμπειρική γνώση είναι μεν σημαντική, αλλά και σε αυτό το επάγγελμα χρειάζεται διαρκής εκπαίδευση.
Στις επόμενες εβδομάδες η ΑΑΔΕ αναμένεται να συγκεντρώσει συνολικά στοιχεία για τους ελέγχους που έγιναν κατά τους θερινούς μήνες σε όλη την ελληνική επικράτεια. Από τις μαρτυρίες καταστηματαρχών, πάντως, που συνάντησε η «Κ», αλλά και από τα λεγόμενα των ίδιων των εφοριακών προκύπτει ότι φέτος υπήρξε μεγαλύτερη κινητικότητα. Ενδεικτικά, μέσα στον Ιούλιο, ξενοδοχείο στη Μύκονο δεν είχε κόψει 22 αποδείξεις αξίας 7.000 ευρώ, μπαρ στην Αίγινα δεν είχε εκδώσει 75 αποδείξεις και αντίστοιχη επιχείρηση στο Αγκίστρι δεν είχε βγάλει άλλες 70 αποδείξεις. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί μη έκδοση ή ανακριβής έκδοση άνω των 10 παραστατικών πώλησης ή η καθαρή αξία τους υπερβαίνει τα 500 ευρώ επιβάλλεται 48ωρη αναστολή λειτουργίας. Σε περίπτωση υποτροπής (εάν δεν έχουν εκδοθεί τουλάχιστον 3 αποδείξεις) το λουκέτο μπαίνει για 96 ώρες. Η βία ή οι απειλές κατά των εφοριακών μπορεί να κρατήσουν κλειστή μια επιχείρηση μέχρι και ένα μήνα.
«Ζητάμε από τους πολίτες τη συμπαράστασή τους ώστε να εκλείψουν φαινόμενα εκφοβισμού», λέει η κ. Υφαντή και προσθέτει ότι η παρεμπόδιση των εφοριακών δεν είναι «πόλεμος κατά του συστήματος», αλλά πλήγμα στη μάχη κατά της φοροδιαφυγής.
«Η υπερφορολόγηση στις επιχειρήσεις μπορεί να βγάλει αντιδράσεις, γιατί προφανώς αντιμετωπίζουν προβλήματα βιωσιμότητας», λέει ο πρόεδρος του συλλόγου εργαζομένων στη ΔΟΥ Δωδεκανήσου, Θεοδόσης Στεφανάκης. «Πρέπει όμως να αντιληφθούν οι πολίτες ότι κάνουμε τη δουλειά μας. Απόλυτος στόχος δεν είναι να βρούμε παράβαση, αλλά να συνετίζονται οι επαγγελματίες όταν δουν ότι υπάρχει συνεχόμενος και επαναλαμβανόμενος έλεγχος».