Η σύγκρουση για τις αρχαιότητες στο Ελληνικό δεν είναι τίποτε άλλο από μια σύγκρουση του ποιος θα έχει το πάνω χέρι στη γιγαντιαία αυτή επένδυση ύψους 5 δισ. ευρώ: ο επενδυτής ή οι αρχαιολόγοι. Και αυτό συμβαίνει επειδή τόσο οι υφιστάμενοι νόμοι όσο και το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης (ΣΟΑ), αλλά και το μνημόνιο που υπογράφηκε τον περασμένο Αύγουστο, προστατεύουν επαρκώς τις όποιες αρχαιότητες υπάρχουν ή θα βρεθούν κατά τις εργασίες στην έκταση. Αυτό όμως που δεν προστατεύουν είναι οι γνωστές αυθαιρεσίες του γραφειοκρατικού Δημοσίου και των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Σύμφωνα με παράγοντες κοντά στην αποκρατικοποίηση, σε όλα τα μεγάλα έργα (π.χ. ΚΠΙΣΝ, μετρό, Αττική Οδός, αεροδρόμιο κ.λπ.), όταν ανακαλύπτονταν αρχαιότητες, πάντοτε οι μπουλντόζες σταματούσαν για να προστατευθούν τα ευρήματα. Ποτέ όμως δεν κηρύχθηκαν εκ των προτέρων εκτάσεις ζώνες αρχαιολογικών χώρων. Σε ό,τι αφορά το Ελληνικό, από το 1957 υφίσταται ο αρχαιολογικός χώρος (στον Αγιο Κοσμά), ο οποίος προφανώς έχει ληφθεί υπόψη στο ΣΟΑ του ακινήτου. Μάλιστα, ο προτιμητέος επενδυτής, στοχεύοντας στη μεγιστοποίηση του οφέλους του, έχει σχεδιάσει την ανάδειξη του χώρου, όπως άλλωστε συνέβη σε πολλές άλλες κατασκευές, π.χ. μετρό ή ακίνητα στην Αθήνα. Νέα ευρήματα μετά το 1957 δεν υπήρξαν και γι’ αυτό ο χώρος λειτούργησε ως αεροδρόμιο που επεκτεινόταν συνεχώς. Ακόμη, κατά την πορεία των δύο τελευταίων δεκαετιών, δημιουργήθηκαν εγκαταστάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπως ο χώρος του κανόε καγιάκ ή άλλες βαριές υποδομές, όπως το αμαξοστάσιο, η γραμμή του τραμ και το μετρό. Και όλα αυτά χωρίς ποτέ να υπάρξει κάποια αντίδραση.
Τα παραπάνω ελήφθησαν υπ’ όψιν τόσο κατά την ψήφιση του νόμου 4062/2012, στον οποίο βασίστηκε η ανάπτυξη του ακινήτου, όσο και στην αρχική σύμβαση για την αξιοποίηση του ακινήτου του 2014. Εκτοτε το μόνο που μεσολάβησε ήταν η επαναοριοθέτηση του αρχαιολογικού χώρου του Ελληνικού στις αρχές του 2015. Η εισήγηση για την κήρυξη αρχαιολογικής ζώνης στο αεροδρόμιο έγινε μετά την ολοκλήρωση του διαγωνισμού, αλλά και την τροποποίηση της σύμβασης από τη νέα κυβέρνηση. Δηλαδή η εισήγηση στο ΚΑΣ φτάνει μετά το καλοκαίρι του 2016 και αφού φάνηκε η επένδυση να εισέρχεται στην τελική ευθεία.
Αρχαιολογικό ενδιαφέρον
Αλλά τι σημαίνει η κήρυξη ενός χώρου ως αρχαιολογικού ενδιαφέροντος; Στην πράξη, δημιουργεί σοβαρότατα γραφειοκρατικά εμπόδια στην υλοποίηση της επένδυσης, διότι σε μια ζώνη αρχαιολογικού ενδιαφέροντος τα πάντα απαγορεύονται κατ’ αρχάς και επιτρέπονται μόνο μετά τη θετική εισήγηση της αρχαιολογικής υπηρεσίας και απόφαση του ΥΠΠΟΑ. Οποιαδήποτε επομένως δραστηριότητα και οποιοδήποτε μεταγενέστερο βήμα θα απαιτούν πάντα την προηγούμενη αδειοδότηση του ΥΠΠΟΑ. Με άλλα λόγια, το ΥΠΠΟΑ θα καθορίζει τον ρυθμό των έργων στο ακίνητο. Σε μια τέτοια περίπτωση, όμως, δίνεται «χώρος» σε κακοπροαίρετους τρίτους –πιθανώς και για ίδιον όφελος– να ασκούν προσφυγές ενάντια σε κάθε πράξη ή απόφαση που, κατά την άποψή τους, θα υποβαθμίζει ή θα βλάπτει άμεσα ή έμμεσα τον αρχαιολογικό χώρο. Ετσι θα αυξηθεί σημαντικά η γραφειοκρατία, αφού και, λόγω του μεγέθους του έργου, οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα στις εγκρίσεις/άδειες που θα ζητούνται.
Στην πράξη επηρεάζεται αρνητικά η οικονομική αποτίμηση της επένδυσης του ακινήτου. Κι επειδή τα 5 δισ. ευρώ είναι πολλά χρήματα, ευλόγως ο επενδυτής δεν θέλει ως συνδιαχειριστή της επένδυσής του τις κρατικές υπηρεσίες και τα συμβούλια των αρχαιολόγων. Ο ίδιος, άλλωστε, το 2013, όταν κατέθετε το επιχειρησιακό σχέδιο ανάπτυξης του ακινήτου, πιθανώς θα είχε καταλήξει σε μια άλλη απόφαση, αν ευθύς εξαρχής ήταν γνωστή η σημερινή εισήγηση του ΚΑΣ.