Στο βιβλίο μας «Δημογραφικές Εξελίξεις στην Ελλάδα 1961-1990» που κυκλοφόρησε το 1996 εξετάσαμε, ανάμεσα στα άλλα, τις πληθυσμιακές μεταβολές στα γεωγραφκά διαμερίσματα της χώρας τη δεκαετία 1981-1991 και τη συμβολή σ’ αυτές της φυσικής μεταβολής του πληθυσμού (γεννήσεις μείον θάνατοι) και των μεταναστευτικών ρευμάτων (καθαρή εισροή πληθυσμού από το εξωτερικό -παλιννοστούντων, μεταναστών και λαθρομεταναστών- και μετακίνηση πληθυσμού ανάμεσα στα γεωγραφικά διαμερίσματα).
Στο άρθρο αυτό, με βάση τα στοιχεία των απογραφών 1981 και 1991 και τα προσωρινά στοιχεία της απογραφής της 18.3.2001, τα στοιχεία για τις γεννήσεις και τους θανάτους της ΕΣΥΕ για τα έτη 1981 – 1998, τις εκτιμήσεις για τα ίδια στοιχεία για το Σύνολο Χώρας της ΕΣΥΕ το 1999 και της Eurostat για το έτος 2000, εξετάζουμε τις πληθυσμιακές μεταβολές στα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας τη δεκαετία 1991 – 2001 σε σύγκριση με τη δεκαετία 1981 – 1991.
Στον Πίνακα δίνουμε τον πραγματικό πληθυσμό των γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας με βάση τις απογραφές των ετών 1981, 1991 και 2001 (στις τρεις πρώτες στήλες), τη μεταβολή του τις δεκαετίες 1981 – 1991 και 1991 – 2001 (στις δύο επόμενες στήλες, την ποσοστιαία μεταβολή του στα ίδια διαστήματα -στην 6η και 7η στήλη- και την ποσοστιαία κατανομή του τρεις τελευταίες στήλες).
Σύνολο Χώρας
Σε ό,τι αφορά το Σύνολο Χώρας -όπως φαίνεται από την τελευταία γραμμή του Πίνακα- τόσο η απόλυτη (βλέπε στήλες 4η και 5η) όσο και η ποσοστιαία (βλέπε στήλες 6η και 7η) αύξηση του πληθυσμού τη δεκαετία 1991-2001 ήταν μεγαλύτερη απ’ ό,τι τη δεκαετία 1981-1991. Οι αυξήσεις αυτές οφείλονταν:
– Τη 10ετία 1981-1991 κατά 47% (244.000 άτομα) στην καθαρή εισροή πληθυσμού από το εξωτερικό και κατά 53% (275.000 άτομα) στη φυσική αύξηση του πληθυσμού (βλέπε σχετικά το βιβλίο μας του 1996).
– Τη 10ετία 1991-2001 κατά 97% (658.000 άτομα περίπου) στην καθαρή εισροή πληθυσμού από το εξωτερικό και μόλις κατά 3% (22.000 άτομα περίπου) στη φυσική αύξηση του πληθυσμού (βλέπε σχετικά και προηγούμενα άρθρα μας στην «Καθημερινή»).
Συνολικά η αύξηση του πληθυσμού την 20ετία 1981-2001 οφείλεται κατά 75% στην καθαρή εισροή πληθυσμού από το εξωτερικό και μόνο κατά 25% στην υπεροχή των γεννήσεων έναντι των θανάτων (η μικρή αυτή συμβολή της φυσικής αύξησης οφείλεται στην κατολίσθηση των γεννήσεων τη δεκαετία του ’80 και στην αύξηση των θανάτων τα 20 τελευταία χρόνια).
Γεωγραφικά διαμερίσματα
Σε ό,τι αφορά τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας, όπως φαίνεται από τον Πίνακα:
Τη δεκαετία 1981-1991 η μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού -όπως φαίνεται από την 6η στήλη του Πίνακα- σημειώθηκε στη λοιπή Στερεά Ελλάδα και Εύβοια. Τα 2/3 της αύξησης αυτής (108.392 άτομα) επικεντρώθηκαν στο Αττικής (υπόλοιπο), κύρια εξαιτίας της μετακίνησης πληθυσμού από το Κέντρο προς τα Μεσόγεια. Από την ίδια (6η) στήλη του Πίνακα φαίνεται ότι τη δεκαετία 1981-1991 στη Θράκη σημειώθηκε μείωση του πληθυσμού. Οπως δείξαμε στο βιβλίο μας του 1996, που προαναφέρθηκε, η μείωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι τα μεταναστευτικά ρεύματα (προς το εξωτερικό και τα άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας) από τη Θράκη (-19.256) ξεπέρασαν τη φυσική αύξηση, δηλαδή την υπεροχή των γεννήσεων έναντι των θανάτων (12.041). Στους ίδιους λόγους οφείλεται και η μικρή αύξηση του πληθυσμού στην Περιφέρεια Πρωτεύουσας, στην οποία τα μεταναστευτικά ρεύματα (-76.049) μείωσαν την επίπτωση της φυσικής αύξησης (121.640). Αντίθετα, στα Ιόνια Νησιά η αύξηση τη δεκαετία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι τα μεταναστευτικά ρεύματα (14.975) ξεπέρασαν τη φυσική μείωση, δηλαδή την υπεροχή των θανάτων έναντι των γεννήσεων (-3.892). Σε όλα τα άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας η αύξηση του πληθυσμού οφείλεται, τόσο στη φυσική αύξηση όσο και στα μεταναστευτικά ρεύματα. Η συμβολή των μεταναστευτικών ρευμάτων ήταν μεγαλύτερη από εκείνη της φυσικής αύξησης του πληθυσμού στη λοιπή Στερεά Ελλάδα, στην Πελοπόννησο, την Ηπειρο και τα Νησιά του Αιγαίου, ενώ το αντίθετο συνέβη στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κρήτη.
Τη δεκαετία 1991-2001 οι μεγαλύτερες αυξήσεις πληθυσμού -όπως φαίνεται από την 7η στήλη του Πίνακα- σημειώθηκαν στη λοιπή Στερεά Ελλάδα και Εύβοια (κύρια, πάλι, λόγω της αύξησης του πληθυσμού στο Αττικής (υπόλοιπο), στην Κρήτη και στα Ιόνια Νησιά (στα δύο αυτά γεωγραφικά διαμερίσματα, κύρια λόγω ανάπτυξης του τουρισμού). Στην ανάπτυξη του τουρισμού οφείλεται και η αύξηση του πληθυσμού των Νησιών του Νοτίου Αιγαίου (Νομοί Δωδεκανήσου και Κυκλάδων) κατά 10,3% τη δεκαετία 1981 – 1991 και κατά 16% τη δεκαετία 1991 – 2001. Στα Νησιά, όμως, του Βορείου Αιγαίου (Νομοί Λέσβου, Χίου και Σάμου), η αύξηση του πληθυσμού τη δεκαετία 1981 – 1991 ήταν 2,2% και τη δεκαετία 1991 – 2001 μόλις 0,4%. Οι χαμηλοί αυτοί ρυθμοί προκάλεσαν τις μικρότερες αυξήσεις στο γεωγραφικό διαμέρισμα των Νησιών του Αιγαίου ως συνόλου.
Τα μεταναστευτικά ρεύματα
Για τους λόγους που αναφέρθηκαν στην αρχή του άρθρου αυτού μόνο εκτιμήσεις μπορούμε να κάνουμε σε ό,τι αφορά τη συμβολή από τη μια μεριά της φυσικής μεταβολής του πληθυσμού και από την άλλη των μεταναστευτικών ρευμάτων στην αύξηση του πληθυσμού των γεωγραφικών διαμερισμάτων τη δεκαετία 1991-2001 (ακριβείς υπολογισμοί θα καταστεί δυνατόν να γίνουν όταν δημοσιευθούν από την ΕΣΥΕ τα στοιχεία για τις γεννήσεις και θανάτους κατά νομό των ετών 1999 και 2000). Με βάση τις εκτιμήσεις αυτές μόνο στην Περιφέρεια Πρωτεύουσας, την Κρήτη και τη Μακεδονία οι γεννήσεις ξεπέρασαν τους θανάτους και, κατά συνέπεια, η φυσική αύξηση συνέβαλε (έστω και λίγο) στη συνολική αύξηση του πληθυσμού τους. Αντίθετα οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις -δηλαδή σημειώθηκε φυσική μείωση του πληθυσμού- στην Πελοπόννησο, τα Ιόνια Νησιά, την Ηπειρο και τη Θεσσαλία. Σε τρία γεωγραφικά διαμερίσματα (τη λοιπή Στερεά Ελλάδα και Εύβοια, τη Θράκη και τα Νησιά του Αιγαίου) δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί με βεβαιότητα αν υπήρξε (μικρή) φυσική αύξηση ή μείωση του πληθυσμού. Εξαιτίας των εξελίξεων αυτών στις γεννήσεις και στους θανάτους, τα μεταναστευτικά ρεύματα ήταν τη δεκαετία 1991-2001 η κύρια πηγή αύξησης του πληθυσμού της Περιφέρειας Πρωτεύουσας, της Κρήτης και της Μακεδονίας και η μόνη ή η σχεδόν μόνη πηγή αύξησης του πληθυσμού των υπόλοιπων 7 γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας.
Οπως φαίνεται από τις τρεις τελευταίες στήλες του Πίνακα, τα όσα προαναφέρθηκαν για τη φυσική μεταβολή του πληθυσμού και τα μεταναστευτικά ρεύματα είχαν ως αποτέλεσμα το ποσοστό συμμετοχής στο συνολικό πληθυσμό της χώρας:
– Της Περιφέρειας Πρωτεύουσας, της Ηπείρου και της Θράκης να μειωθεί και τις δύο δεκαετίες.
– Της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας να αυξηθεί την πρώτη και να μειωθεί τη δεύτερη.
– Της Μακεδονίας να παραμείνει στάσιμο την πρώτη και να αυξηθεί τη δεύτερη και
– Της Λ. Στ. Ελλάδας & Εύβοιας, των Ιόνιων Νησιών, των Νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης να αυξηθεί και τις δύο δεκατετίες.
Κλείνοντας το σύντομο αυτό άρθρο θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι – αν αφαιρέσουμε το Αττικής (υπόλοιπο) από το γεωγραφικό διαμέρισμα της λοιπής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας και το προσθέσουμε στην περιφέρεια πρωτεύουσας – το ποσοστό συμμετοχής του νομού Αττικής (περιφέρεια πρωτεύουσας + Αττικής υπόλοιπο), στο συνολικό πληθυσμό της χώρας παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο την εικοσαετία 1981-2001 (κυμάνθηκε και στις τρεις απογραφές γύρω στο 34,5%, δηλαδή πάνω από το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας). Συγκρίνοντας, επομένως, τον νομό Αττικής, από τη μία μεριά και το υπόλοιπο χώρας από την άλλη, παρατηρούμε ότι στη διάρκεια της εικοσαετίας αυτής δεν σημειώθηκε καμιά αποκέντρωση του πληθυσμού.