Καταργείται το εισαγγελικό «βέτο» για τις άδειες των κρατουμένων, οι οποίες προβλέπεται να είναι μεγαλύτερης διάρκειας για κάθε χρόνο και θα λαμβάνονται νωρίτερα, καθώς μειώνεται ο χρόνος έκτισης της ποινής, σύμφωνα με τις διατάξεις του νέου σωφρονιστικού κώδικα που σύντομα θα εισηχθεί προς ψήφιση στην Ολομέλεια της Βουλής.
Το νομοθέτημα, που καθορίζει το τοπίο στις φυλακές για τα επόμενα χρόνια και σηματοδοτεί σημαντικές παραμέτρους για την αντεγκληματική πολιτική της κυβέρνησης, κυοφορείται για περισσότερο από οκτώ χρόνια, καθώς το τελικό κείμενο του νέου κώδικα βασίζεται σε προγενέστερο, που ήταν έτοιμο το 2010 υπό την εποπτεία του καθηγητή Εγκληματολογίας και μετέπειτα υπουργού Γιάννη Πανούση.
Ο νέος κώδικας αλλάζει πολλά ως προς τη λειτουργία των φυλακών και την έκτιση των ποινών από τους κρατουμένους, περιλαμβάνοντας «μεγάλα λόγια» σε επίπεδο διατάξεων και νομοθετικών προβλέψεων, που όμως δεν μπορούν από μόνα τους να μεταβάλουν τη δραματική κατάσταση που βιώνουν κρατούμενοι σε πολλές απηρχαιωμένες φυλακές της χώρας.
Διατάξεις του νέου νομοθετήματος με θετικό πρόσημο υπάρχουν πολλές, και άλλες που θα προκαλέσουν διαφορετικές προσεγγίσεις και αντιδράσεις, με αξιοσημείωτο το ότι προβλέπεται πλέον στην εποπτεία και στον έλεγχο των σωφρονιστικών καταστημάτων να μετέχουν και εκπρόσωποι εκπαιδευτικών φορέων ή φορέων απεξάρτησης, οι οποίοι θα έχουν λόγο όσον αφορά και το πού πρέπει να κρατείται, ανάλογα με την προσωπική του κατάσταση, ο κρατούμενος, από την ώρα που θα περνάει το κατώφλι της φυλακής.
Σε ό,τι αφορά τον θεσμό των αδειών, με τον νέο σωφρονιστικό κώδικα προβλέπονται περισσότερες άδειες κάθε χρόνο, μεγαλύτερης διάρκειας, έξι για τους ενηλίκους και δέκα για τους ανηλίκους. Ο κρατούμενος, μάλιστα, θα μπορεί να ζητήσει άδεια και νωρίτερα, καθώς μειώνεται ο χρόνος έκτισης της ποινής που πρέπει να έχει για να αποκτήσει το δικαίωμα.
Για τη χορήγηση της άδειας στον κρατούμενο θα αποφασίζει, όπως και σήμερα, το συμβούλιο της φυλακής, το οποίο συγκροτείται από τον διευθυντή του σωφρονιστικού καταστήματος, μία κοινωνική λειτουργό και τον εισαγγελέα. Ομως ο εισαγγελέας, στο εξής, αν διαφωνεί με τη χορήγηση άδειας, δεν θα μπορεί να έχει «βέτο», δηλαδή να την μπλοκάρει. Θα μπορεί όμως να προσφεύγει στο δικαστικό συμβούλιο –αν θέλει, όχι υποχρεωτικά– και να ζητεί την επανεξέταση της υπόθεσης.
Αδειες θα χορηγούνται, πλέον, όχι μόνον για να επισκεφθεί ο κρατούμενος συγγενικά του πρόσωπα αλλά και άλλα, πέραν των συγγενικών, ενώ προβλέπονται επισκεπτήρια από όλους τους συγγενείς των κρατουμένων. Επίσης, υπάρχει πρόβλεψη για έκτακτες άδειες, για οικογενειακά γεγονότα (γάμοι, κηδείες και λοιπά), και μάλιστα προβλέπεται ότι αυτές μπορεί να είναι πλέον έως και τρεις ημέρες.
Για να πάρει ένας κρατούμενος άδεια, λαμβάνεται υπόψη, κατά τον νέο κώδικα, όχι τόσο η ποινή του, αλλά ποια είναι η συμπεριφορά του στη φυλακή, αν επιστρέφει στην ώρα του σε προηγούμενες άδειες και γενικά η εν γένει στάση του μέσα στη φυλακή. Ειδικά για εκείνους που θεωρούνται επικίνδυνοι, έχουν διαπράξει εγκλήματα βίας ή σεξουαλικού τύπου, προβλέπονται άδειες, αλλά λαμβάνεται υπόψη και το τι έχουν διαπράξει, αν είναι υπότροποι ή επικίνδυνοι.
Το εμβαδόν του κελιού
Στον νέο κώδικα, σε μια προσπάθεια να αποφύγει η χώρα τις απανωτές καταδίκες που έχει από το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, περιλαμβάνεται διάταξη σύμφωνα με την οποία οι κρατούμενοι που βιώνουν κακές συνθήκες κράτησης θα μπορούν να καταθέσουν αγωγή αποζημίωσης κατά του κράτους και να πάρουν χρήματα. Το δικαίωμά τους αυτό θα μπορούν να το ασκήσουν μέσα σε έξι μήνες μετά την αποφυλάκισή τους. Σημειωτέον ότι ο νέος σωφρονιστικός κώδικας προβλέπει ότι κάθε κρατούμενος θα πρέπει να διαβιώνει σε κελί μεταξύ τριών και τεσσάρων τετραγωνικών. Αυτή η πρόβλεψη εκτιμάται, λόγω της κατάστασης που επικρατεί στις φυλακές, ότι θα οδηγήσει σε αποφυλακίσεις νωρίτερα και θα κοστίσει ακριβά στο ελληνικό Δημόσιο.
Πάντως, με το νέο νομοθέτημα δεν ιδρύονται φυλακές υψίστης ασφαλείας για χωριστή κράτηση επικίνδυνων κακοποιών ή άλλων καταδικασμένων για ειδικά εγκλήματα, όπως σοβαρές τρομοκρατικές πράξεις, ενώ αλλάζει εντελώς και ο τρόπος με τον οποίο θα επιλέγεται φυλακή ανάλογα με τις ανάγκες για κάθε κρατούμενο – θα καταγράφονται οι ανάγκες του, αν έχει ανήλικα τέκνα, αν είναι άρρωστος, ποια είναι η προσωπική του κατάσταση κ.λπ.
Επίσης, προβλέπονται δυνατότητες εκπαίδευσης για κρατουμένους με παρακολούθηση μαθημάτων εκτός φυλακής, αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας για μαθήματα μέσω υπολογιστών και βέβαια επαναθεσμοθετείται, και μάλιστα με μεγαλύτερη ευρύτητα, ο θεσμός της ημιελεύθερης διαβίωσης, που αν και προβλέπεται από τον σωφρονιστικό κώδικα που ισχύει εδώ και δύο δεκαετίες, έχει εφαρμοστεί ελάχιστες φορές, ουσιαστικά δηλαδή είναι θεσμός στα χαρτιά.
Δίδοντας το στίγμα των κυβερνητικών επιλογών για τον νέο σωφρονιστικό κώδικα, ο γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, Ευτύχιος Φυτράκης, τονίζει με δήλωσή του στην «Κ» ότι «με τον νέο κώδικα διευρύνονται θεσμοί και παρέχονται δυνατότητες κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων, διευκολύνοντας την επικοινωνία τους με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και εξασφαλίζοντας τη σταδιακή επιστροφή τους σε αυτό». Την προεδρία της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για τον νέο κώδικα, στην οποία μετείχαν καθηγητές πανεπιστημίου και νομικοί, είχε ο εισαγγελέας Εφετών Παναγιώτης Μπρακουμάτσος.