Αποφάσεις που «ανεβαίνουν» με καθυστερήσεις ημερών ή μηνών. Αποφάσεις που θυμίζουν… διαβιβαστικά, καθώς λείπουν τα βασικά έγγραφα που τις συνοδεύουν. Αποφάσεις «φωτογραφίες» εγγράφων, που δεν μπορούν να «ανιχνευθούν» ηλεκτρονικά. Φορείς ή νομικά πρόσωπα του Δημοσίου που εξαιρούνται με νόμο ή με γνωμοδοτήσεις των νομικών τους τμημάτων, πληροφορίες που «κόβονται» λόγω προσωπικών δεδομένων. Παρά τη γενική στήριξη της οποίας έχει τύχει η Διαύγεια, το Δημόσιο και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας συχνά ανακαλύπτουν τρόπους να την παρακάμψουν ή να την υποβαθμίσουν, άλλοτε από άγνοια και άλλοτε από πρόθεση.
Η Διαύγεια δημιουργήθηκε το 2010 και τέσσερα χρόνια αργότερα «ανακατασκευάστηκε», προκειμένου να αντέξει τον ολοένα και αυξανόμενο όγκο των δημόσιων εγγράφων που δέχεται. Σήμερα 4.637 φορείς αναρτούν περισσότερες από 20.000 αποφάσεις την ημέρα, με τον συνολικό αριθμό τους να φθάνει πλέον τα 26,6 εκατομμύρια σε διάστημα επτά ετών. Στη Διαύγεια αναρτά τις αποφάσεις του το Δημόσιο και ο ευρύτερος δημόσιος φορέας. Ετσι, στα επτά χρόνια λειτουργίας της κατάφερε κάτι που φάνταζε αδιανόητο πριν από μια δεκαετία: έδωσε στον πολίτη εικόνα για το πώς λειτουργεί το κράτος και εξαφάνισε την πιθανότητα να λαμβάνονται αποφάσεις «εν κρυπτώ»: κάθε απόφαση που δεν αναρτάται στη Διαύγεια δεν έχει ισχύ (εκτός κι αν έχει δημοσιευτεί σε ΦΕΚ).
Ομως η κατάσταση δεν είναι πάντα ιδανική. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
• Είναι σύνηθες οι αποφάσεις να αναρτώνται με καθυστέρηση στη Διαύγεια. Το διάστημα αυτό μπορεί να ποικίλλει από 5-10 ημέρες έως (σπανιότερα βέβαια) μήνες. Η πρακτική αυτή δημιουργεί διάφορα ζητήματα: για παράδειγμα, μια απόφαση μπορεί να γίνει γνωστή ετεροχρονισμένα, ενδεχομένως αφού έχει εφαρμοστεί (παρότι τυπικά δεν επιτρέπεται).
• Οι αποφάσεις αναρτώνται στη Διαύγεια με μια συγκεκριμένη μορφή (αρχεία pdf). Ολα αυτά μετά το 2014, που αναβαθμίστηκε η Διαύγεια, καθώς παλαιότερα τύχαινε φορείς να αναρτούν φωτογραφημένα ή σκαναρισμένα έγγραφα. Η αιτία δεν είναι πάντα αθώα: το περιεχόμενο των εγγράφων που έχουν μορφή φωτογραφίας δεν «διαβάζονται» σε μια αναζήτηση, επομένως… χάνονται μέσα στις άπειρες αποφάσεις που «ανεβαίνουν» στη Διαύγεια.
• Υπάρχουν σε πολλές περιπτώσεις αποφάσεις που αναρτώνται με ελλιπή στοιχεία. Για παράδειγμα, οι αποφάσεις του διοικητικού συμβουλίου μεγάλης εταιρείας ύδρευσης: αναφέρουν ότι το διοικητικό συμβούλιο έλαβε υπόψη μια εισήγηση και αποφάσισε ομόφωνα την έγκρισή της. Μόνον που η εισήγηση… δεν αναρτάται. Ομοίως σε αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων δεν επισυνάπτονται χάρτες ή άλλα κρίσιμα για την κατανόηση ενός έργου στοιχεία.
• Μερικά τμήματα της λειτουργίας του Δημοσίου μένουν εκτός Διαύγειας, χωρίς να αφορούν σε απόρρητα έγγραφα (από τα οποία θίγεται η εθνική ασφάλεια κ.λπ.). Για παράδειγμα, το ΤΑΙΠΕΔ και το υπερταμείο δεν έχουν υποχρέωση ανάρτησης αποφάσεων, με αποτέλεσμα η λειτουργία τους να μην είναι δημόσια προσβάσιμη. Ομως υπάρχουν και περιπτώσεις φορέων που, ενώ έχουν την υποχρέωση ανάρτησης, ορισμένα τμήματά τους εξαιρούνται ύστερα από γνωμοδότηση των νομικών τους τμημάτων. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι οι επιθεωρητές Περιβάλλοντος, που δεν αναρτούν ούτε τις πράξεις βεβαίωσης παράβασης ούτε τα πρόστιμα που επιβάλλουν.
«Με την αναβάθμιση του 2014 λύθηκαν πολλά προβλήματα», εκτιμά ο Βαγγέλης Μπάνος, μηχανικός πληροφοριακών συστημάτων και ιδρυτής της «Υπερδιαύγειας» (μιας μηχανής αναζήτησης στη Διαύγεια). «Για παράδειγμα, στα πρώτα χρόνια έβλεπες ΑΦΜ εταιρειών “99999…” γιατί ο υπάλληλος βαριόταν να τα περάσει στο σύστημα. Υπάρχουν όμως ακόμα περιπτώσεις κακής χρήσης. Οι φορείς “παίζουν” συχνά με τον τύπο της απόφασης, μπορεί δηλαδή μια προκήρυξη διαγωνισμού να την “ανεβάσουν” σε άσχετη κατηγορία αποφάσεων. Επίσης, βλέπεις ιδρύματα σε μια εντολή πληρωμής να αναφέρονται στον συμβαλλόμενο όχι με όνομα, αλλά με έναν κωδικό που προέρχεται από το εσωτερικό τους αρχείο. Ετσι δεν μπορείς να καταλάβεις ποιος πληρώθηκε. Οι χρόνοι ανάρτησης είναι επίσης ένα ζήτημα, καθώς έχει τύχει ακόμα και ανάρτηση προκήρυξης διαγωνισμού… αφού έχει λήξει η προθεσμία. Τέλος, μεγάλα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν αυτοματοποιημένα συστήματα και κάνουν μαζικές αναρτήσεις εκατοντάδων αποφάσεων στη Διαύγεια, με αποτέλεσμα να γίνονται λάθη. Πάντως η Διαύγεια έχει βελτιωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και οι περιπτώσεις αυτές είναι ολοένα και λιγότερες».
Οι έλεγχοι
Κεντρικά, στο υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης, την ευθύνη της Διαύγειας έχει μια ομάδα τεσσάρων υπαλλήλων, ειδικευμένων στους υπολογιστές. «Μέσω των συστημάτων της Διαύγειας ελέγχονται πλέον πολλά στις αποφάσεις. Για παράδειγμα, τα ΑΦΜ αντιπαραβάλλονται με το Taxisnet, ενώ δεν επιτρέπεται να αναρτώνται αρχεία με μορφή άλλη από την επιτρεπόμενη», εξηγεί ο Αντώνης Στασής, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
«Ως προς το τι αναρτάται, ο νόμος ορίζει 22 είδη αποφάσεων. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να εξειδικευθούν περισσότερο γιατί θα προκαλέσουμε το αντίθετο αποτέλεσμα: η Διαύγεια πέτυχε λόγω της απλότητάς της. Ομως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Διαύγεια είναι ένας οργανισμός αποκεντρωμένος και τεχνικά και θεσμικά. Επομένως ο κάθε φορέας είναι υπεύθυνος. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι στη διακριτική του ευχέρεια αν θα αναρτήσει μια απόφαση ή όχι, καθώς αν δεν αναρτηθεί, δεν θα ισχύει. Ως προς τους χρόνους της ανάρτησης, θα μπορούσε όντως να “κοπούν” τεχνικά οι καθυστερημένες αναρτήσεις. Ωστόσο, αυτό θα σήμαινε ότι η απόφαση θα έπρεπε να περάσει και πάλι από όλα τα στάδια μέχρι την υπογραφή της, οπότε το πρόβλημα που θα δημιουργηθεί θα είναι μεγαλύτερο. Εκεί οφείλουμε να κρατήσουμε μια ισορροπία».
Σύμφωνα με τον κ. Στασή, η δύναμη της Διαύγειας βρίσκεται στους υποστηρικτές της. «Θέλουμε ο κόσμος να στηρίζει τη Διαύγεια. Αν δεν τους έχουμε συμμάχους, υπάρχουν πάντα τρόποι να “γυρίσουμε πίσω”».