Πού μας πηγαίνει ο χρόνος; Αν πιστέψει κανείς τα σλογκανάκια που διάνθισαν το χριστουγεννιάτικο βίντεο του πρωθυπουργού, μας πηγαίνει «από την αντάρα στην κανονικότητα». «Από το άδειο στο νόημα». Ανεξάντλητο βυτιοφόρο νοήματος, η κυβέρνηση φαντάζεται ότι πήρε το άδειο και το γέμισε ώστε να μην είναι πια άδειο.
Η αλήθεια είναι ότι πολλά απ’ όσα συντελέστηκαν τα τελευταία χρόνια δεν βγάζουν νόημα ούτε εκ των υστέρων. Η κρίση δεν εξελίχθηκε με τη γραμμικότητα που επικαλείται ο απλοϊκός διαφημιστής της κυβέρνησης. Ηλθε, υποχώρησε και επανήλθε με την κυκλική σφοδρότητα των κυμάτων. Η αντάρα έγινε κανονικότητα.
Τα πρόσωπα μέσα από τα οποία επιλέξαμε να αφηγηθούμε τα κύματα του 2017 δεν είναι όλα σημαντικά. Κανένα δεν κρατάει κυβερνητικό χαρτοφυλάκιο. Κανένα δεν κατέχει εξέχουσα θέση στην εσωτερική πολιτική κουζίνα. Κι ωστόσο, όλα αυτά τα πρόσωπα διαμόρφωσαν κάπως το ύφος της εποχής – είτε αφήνοντας ένα φευγαλέο ίχνος που έχει κιόλας ξεχαστεί, είτε ασκώντας επιρροή που δεν έχει ακόμη βρει την αποκρυστάλλωσή της. Ολες οι ιστορίες πίσω από τα πρόσωπα και πίσω από τα λόγια του 2017, που ξεχωρίζουμε στη διπλανή σελίδα, είναι πολύ νωπές για να οργανωθούν σε ένα αφήγημα με νόημα. Συνιστούν απλώς ψηφίδες πραγματικότητας – ψηφίδες του μακρινού φόντου της πολιτικής.
Οι ευτυχισμένες εποχές, έγραφε ο Χέγκελ, είναι τα λευκά φύλλα της Ιστορίας. Για την εποχή από την οποία βγαίνουμε(;) δεν θα μείνει ούτε σπιθαμή σελίδας λευκή.
Κ. Μητσοτάκης
Εκείνος έφυγε, η ατζέντα μένει
Ο πρώην πρωθυπουργός δεν ανήκει στα πρόσωπα της χρονιάς μόνο λόγω της εκδημίας του. Ούτε επειδή η σταδιακή δημοσίευση της ετυμηγορίας του για το δεύτερο μισό του ελληνικού 20ού αιώνα συνιστά ευκαιρία αναψηλάφησης της Ιστορίας. Ο Μητσοτάκης είναι επίκαιρος ως πολιτικός. Οι κυριότερες από τις μάχες που έδωσε στην όψιμη σταδιοδρομία του, και πρωτίστως στη βραχεία διακυβέρνησή του, αναζωπυρώνονται. Ενδεικτικά: Η συζήτηση περί «πολιτικής βίας» επανέρχεται, όπως όταν δεν είχαν ακόμη εξαρθρωθεί οι μεταπολιτευτικές συνιστώσες της τρομοκρατίας· ένας ιδιωτικοποιημένος οργανισμός συγκοινωνιών επανακρατικοποιείται· ένας νόμος-πλαίσιο του ’82 «καταλαμβάνει» πάλι την εκπαίδευση. Μέχρι και εκείνο το όνομα της Μακεδονίας, που το είχαμε όντως ξεχάσει, αναδύεται πάλι στην κορυφή της εξωτερικής πολιτικής.
Εμανουέλ Μακρόν
Μεγάλα σχέδια, μεγάλα λόγια
Πρέπει να θελήσουμε ξανά να γράψουμε μεγάλη Ιστορία. Να ξαναβρούμε τη συμβολική δύναμη των μεγάλων αφηγημάτων. Αυτά έλεγε λίγο μετά τις γερμανικές εκλογές ο Γάλλος πρόεδρος στο Spiegel. Σε αυτό τον τόνο –του οραματιστή που δεν φοβάται μήπως κατηγορηθεί για ναπολεοντική κρίση μεγαλείου– είχε μιλήσει για την εμβάθυνση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος πρώτα στην Πνύκα και μετά στη Σορβόννη. Ο 38χρονος που σάρωσε το παλαιό γαλλικό κομματικό σύστημα, έχει γειώσει εκλογικά το μεγαλόπνοο του μήνυμα, αποδεικνύοντας πρώτος ότι ο ευρωφοβικός λαϊκισμός δεν είναι μονόδρομος. Οτι μπορεί ακόμη η υπεράσπιση της Ευρώπης και της ίδιας της φιλελεύθερης δημοκρατίας να είναι πολιτικά βιώσιμη. Το εγχείρημα έχει μέχρι στιγμής πολύ ήχο και φως. Η ουσία του θα κριθεί το 2018 –πού αλλού;– στη Γερμανία.
Τζ. Παπαδόπουλος
Ο «δικός μας» που είχε «άκρες»
Η πολιτική καριέρα του τριαντάχρονου ομογενούς τελείωσε πριν καλά καλά ξεκινήσει. Κι ωστόσο, εκτός από δραστηριότητες ποινικού ενδιαφέροντος για το FBI, πρόλαβε να συμπεριλάβει και πυκνές επαφές με την Αθήνα. Για τα αμερικανικά πράγματα ο άπειρος αλλά πολυπράγμων σύμβουλος της καμπάνιας του Τραμπ συμβολίζει το ιστορικά πρωτοφανές σημείο στο οποίο έχει βρεθεί η αμερικανική δημοκρατία – οι θεσμοί της οποίας ενεργοποιούνται για να διαλευκάνουν κατά πόσον το εκλογικό «ατύχημα» του 2016 ήταν όντως ατύχημα. Εκείνο που δεν έχει ακόμη φανεί είναι τι συμβολίζει για τα ελληνικά πράγματα ο Παπαδόπουλος – εκτός από το στερεότυπο του «δικού μας» που «έχει άκρες». Σε ποια διάσταση της «πολυδιάστατης» διπλωματίας της κυβέρνησης κινήθηκε και με ποιους ακριβώς στόχους; Αυτό είναι ένα ερώτημα με μέλλον.
Νίκος Αλιβιζάτος
Νοσταλγία και προσδοκία
«Ετοίμασαν μια παράσταση για το Θέατρο Τέχνης και τελικά ήρθε το κοινό του Λαζόπουλου». Με αυτό τον ανελέητο σαρκασμό σχολίαζε στέλεχος της Κεντροαριστεράς το αποτέλεσμα των εκλογών της πρώτης Κυριακής που επόπτευσε ο Νίκος Αλιβιζάτος. Ο υπαινιγμός στρεφόταν κατά των εκσυγχρονιστών που εργάστηκαν για το εγχείρημα χωρίς να υπολογίσουν τις εφτά ψυχές του ΠΑΣΟΚ. Κι ωστόσο, το αίτημα της ενοποίησης του χώρου, που είχε βυθιστεί στον εκλογικό κατακλυσμό του 2012, έχει σχεδόν εκπληρωθεί με την προσέλευση πάνω από 210.000 ψηφοφόρων. Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να φανταστεί τέτοια έκβαση χωρίς τη διαιτησία αλλά και την «καθηγητική» καθοδήγηση του Αλιβιζάτου. Ανεξαρτήτως πολιτικού γούστου, η κάλπη απέδειξε ότι ο χώρος υπάρχει – είτε ως νοσταλγία, είτε ως προσδοκία. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο.
Νίκος Καρανίκας
Οταν μιλάει το υπογάστριο
Στη θέση του θα μπορούσε να είναι ο Πολάκης. Μιλούν αμφότεροι σχεδόν αποκλειστικά μέσω των κοινωνικών δικτύων. Και μιλούν σε μια γλώσσα που δεν εκφράζει ακριβώς την κυβερνητική γραμμή. Δεν είναι προϊόν επικοινωνιακής φροντίδας. Είναι η γλώσσα του υπογαστρίου των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Ο πρωθυπουργικός σύμβουλος είχε παράλληλη πορεία με τον πρωθυπουργό από την ΚΝΕ στη νεολαία του Συνασπισμού. Ο Τσίπρας τον έχει υπερασπιστεί, παρουσιάζοντάς τον ως παιδί του λαού, και επωμίζεται το κόστος των εξωτερικεύσεών του απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους («βρωμιάρα», «σίχαμα») ή ακόμη και απέναντι στους επενδυτές («στα τσακίδια»). Γι’ αυτό αξίζει να παίρνει κανείς στα σοβαρά τον Καρανίκα. Γιατί ακούει αυτό που οι συμβάσεις –και ίσως η παιδαγωγική επίδραση– της εξουσίας δεν επιτρέπουν στον Τσίπρα να πει.
Νίκος Δρανδάκης
Σύμβολο κατά λάθος
Ο ιδρυτής του Taxibeat –που έγινε Beat– κατέστη ήρωας κατά λάθος. Εγινε σύμβολο των υποστηρικτών της νέας επιχειρηματικότητας απέναντι σε μια κυβέρνηση που εκμεταλλεύεται και την τελευταία σπιθαμή ευχέρειας που της αφήνει το μνημόνιο για να επιβάλει περιορισμούς στην αγορά. Ο Δρανδάκης βρέθηκε να υπερασπίζεται τη δική του επιχείρηση απέναντι σε έναν πασοκογενή υπουργό του ΣΥΡΙΖΑ που έχει υιοθετήσει μια συντεχνία κάποτε ελεγχόμενη από τη λαϊκή δεξιά. Διασταύρωση Σπίρτζη και Λυμπερόπουλου: Ολα τα υλικά οικοδόμησης του ΣΥΡΙΖΑ είναι παρόντα στην αντιπαράθεση. Πρόκειται για αντιπαράθεση που επιβεβαιώνει ότι η κυβέρνηση δεν είναι απλώς δύναμη συντήρησης «κεκτημένων». Είναι, όπου μπορεί, δύναμη «ριζοσπαστικής αντίδρασης» – οπισθοδρόμησης ακόμη και εκεί όπου τα πράγματα έχουν κάπως προχωρήσει.
Β. Παπαδόπουλος
Μεσάζοντες ανθρωπισμού
«Oταν είχαμε λεφτά, αγοράζαμε. Τώρα, πουλάμε. Από την αγορά του αιώνα περάσαμε στις πωλήσεις του μήνα». Το σχόλιο ανήκει σε πρώην υπουργό της αντιπολίτευσης – από εκείνους που κάτι είχαν οσμιστεί για την πώληση βλημάτων στη Σ. Αραβία, προτού ο μεσάζων στοιχειώσει την πολιτική ζωή. Το βλήμα-γκέιτ είναι ανοιχτό ανακριτικά. Πολιτικά, ωστόσο, μπορεί κανείς να μετρήσει τις παρενέργειές του: Το Μαξίμου επωμίστηκε όλο το κόστος της στήριξης του εταίρου του. Για να τον υπερασπιστεί έφτασε να απειλεί τον Τύπο και την αντιπολίτευση με ποινικές διώξεις για άρση του απορρήτου. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός χρησιμοποίησε μετά επιλεκτικά το απόρρητο. Και –ίσως το πιο ενδεικτικό– η «αριστερή» εσωκομματική αντιπολίτευση παρέσχε κάλυψη με το ανθρωπιστικό άλλοθι της Υεμένης.
Νατάσσα Μποφίλιου
Εφοδος προς το παρελθόν
Αποφαινόμενη ότι «η Ε.Ε. είναι δικτατορία» και ότι η ίδια, ψηφοφόρος του ΚΚΕ, εύχεται να υπήρχε ένας ηγέτης για να τον ακολουθήσει «στο βουνό», η Μποφίλιου προκάλεσε ανελέητο καβγά στα κοινωνικά δίκτυα. Προκάλεσε έναν οχετό που για μία ακόμη φορά ανέδειξε τον αντικοινωνικό χαρακτήρα αυτών των δικτύων. Δεν φταίει, όμως, μόνο το μέσο. Αντλώντας από τη μυθολογία της δεκαετίας του ’40, η 34χρονη ερμηνεύτρια χτύπησε φλέβα. Εκείνη τη φλέβα που είχε δοκιμάσει να ανοίξει και ο υπουργός Δικαιοσύνης, όταν επιχείρησε να κάνει μαθήματα κομμουνιστικής ιστορίας στην εσθονική προεδρία της Ε.Ε. Πρόκειται για τη φλέβα που ανατρέχει στη πιο μαύρη δεκατία του ελληνικού εικοστού αιώνα για να αντλήσει σύμβολα και νόημα για το σήμερα. Και για να προκαλέσει χρήσιμους ψευτοεμφυλίους.
Γ. Αγγελόπουλος
Ριάλιτι και μικροριάλιτι
H Επιτροπή Πολιτισμού του Δήμου Σκιάθου έχει ως σήμα της τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Αυτό το σήμα είχαν ως προμετωπίδα και οι αφίσες που η Επιτροπή ανήρτησε στο νησί για να καλέσει σε λαϊκή υποδοχή του νικητή του Survivor. Το γεγονός ότι το παιχνίδι εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη επιτυχία στην ιστορία της ελληνικής TV ήταν μάλλον απροσδόκητο. Απροσδόκητο, γιατί τα ριάλιτι έμοιαζαν ξεπερασμένα από τους ποταμούς σκηνοθετημένης πραγματικότητας που κατακλύζουν τις οθόνες των υπολογιστών. Οταν όλοι μετατρέπουν τις ζωές τους σε μικροριάλιτι για τα νέα μέσα, τι δέλεαρ απομένει στα επαγγελματικά σόου; Εχουν ήδη δοθεί απαντήσεις για όλα –τα αισθητικά και κοινωνιολογικά– γούστα. Απαντήσεις που στην πλειονότητά τους αρνούνται στην ελαφρότητα να είναι απλώς ελαφρά.
Αρτέμης Σώρρας
Με το ποίμνιο γυμνασμένο
Μάγος. Μπίζνεσμαν. Φυγάς. Για να στήσει την πυραμίδα της αίρεσής του, ο Σώρρας δεν χρειάστηκε να επινοήσει τίποτε ο ίδιος. Βρήκε όλα τα συστατικά έτοιμα. Τη συνωμοσιολογία για το χρέος –διά του οποίου μας υποδουλώνουν. Τους θρύλους για κάποιον κρυμμένο εθνικό πλούτο – για έναν θησαυρό «υδατανθράκων». Την κυρίαρχη αφήγηση για τον περιούσιο λαό που φέρει γονίδια πολεμιστών και φιλοσόφων. Το κυρίαρχο ερώτημα όταν ο Σώρρας βρέθηκε αντιμέτωπος με τη Δικαιοσύνη –που ενδιαμέσως, με μια αλλόκοτη απόφαση, είχε επικυρώσει τις δοξασίες του– ήταν «μα, πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι να τον ακολουθήσουν;». Ομως, το ποίμνιο είχε διαπλαστεί από αριστερούς και δεξιούς χιλιασμούς του αντιμνημονίου. Ηταν εκεί και απλώς περίμενε τον Σώρρα του.
Γ. Αντετοκούνμπο
Πόδια και ψυχή
Εύγε! Του ζητούν αυτόγραφο, αλλά ο Γιάννης δεν υπογράφει τη σημαία. Εύγε! Ο Γιάννης μιλάει με συγκινημένη ευγνωμοσύνη για τα παιδικά του χρόνια στα Σεπόλια. Ο Γιάννης ψάλλει τον εθνικό ύμνο. Και την επόμενη στιγμή, ο ίδιος Γιάννης, ο ήρωας, καταγγέλλεται τουλάχιστον ως κυνικός επαγγελματίας, επειδή «ακούει» το πόδι του και δεν ακούει την ελληνική ψυχή του. Η αποχή του Αντετοκούνμπο από το Eurobasket ήταν μια καλή αφορμή για να βγει στην επιφάνεια ο οπαδικός διπολισμός απέναντί του. Ο πιο χαρισματικός Ελληνας αθλητής μετά τον Νίκο Γκάλη, καλείται διαρκώς να δώσει διαπιστευτήρια της εθνικότητάς του. Δεν είναι απλώς ένας μπασκετμπολίστας που ερωτάται για την «τέχνη» του. Είναι οθόνη πάνω στην οποία προβάλλονται αντίπαλοι ιδεασμοί για το τι (δεν) είναι «εθνικό».
Χάρβεϊ Ουάινσταϊν
Βία και δικαιοπραξία
Αυτή τη φορά ήταν αλλιώς. Οι αποκαλύψεις για τις σεξουαλικές επιθέσεις του πιο ισχυρού παραγωγού του Χόλιγουντ δεν εξαντλήθηκαν στον θόρυβο ενός ακόμη σκανδάλου. Πήραν μορφή κινήματος ενάντια στον δομικό σεξισμό τον οποίο οι γυναίκες υφίστανται σιωπηρά στους χώρους εργασίας και όχι μόνο. Το κίνημα κασταλάζει ήδη σε αιτήματα. Αιτήματα που ξεπερνούν την καταγγελία και παραδειγματική διαπόμπευση των δραστών και ζητούν μονιμότερα αποτελέσματα. Οπως το αίτημα για ριζική αναθεώρηση του τρόπου διαπαιδαγώγησης των ανδρών, που εξακολουθεί να βασίζεται σε φαλλοκρατικά στερεότυπα. Ή το αίτημα για κανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Για μετατροπή της συνεύρεσης σε δικαιοπραξία, όπου οι βουλήσεις των συμβαλλόμενων μερών πρέπει να δηλώνονται ρητά.