Είναι παντού γύρω μας κι έρχονται σε επαφή μαζί τους συνεχώς τα μικρά παιδιά, που είναι πολύ πιο ευάλωτα σε σχέση με τους μεγαλύτερους. Ο λόγος για μια σειρά από χημικά μείγματα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται δυνητικές νευροτοξίνες, όπως βαρέα μέταλλα (κυρίως μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο και αρσενικό) και πλαστικοποιητές (όπως φθαλικοί εστέρες και πολυφαινόλες). Τα βαρέα μέταλλα προέρχονται και από φυσικές και από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Οι πλαστικοποιητές είναι συνθετικά χημικά, δημιουργήματα του ανθρώπου, τα οποία χρησιμοποιούνται σε πληθώρα προϊόντων καθημερινής χρήσης, όπως παιχνίδια, δομικά υλικά, συσκευασίες τροφίμων. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή μαζί τους με πολλαπλούς τρόπους: αναπνοή, κατάποση (διατροφική ή μη) και δερματική επαφή.
Το ποιες επιπτώσεις έχουν αυτά τα προϊόντα στην ανάπτυξη των παιδιών θα ερευνήσει ένα ελληνικό ερευνητικό πρόγραμμα με τον ευφάνταστο τίτλο DOREMI (DOse REsponse of Mixtures), το οποίο απέσπασε πρόσφατα το Βραβείο Καινοτόμου Επιστήμης για το 2017 (μαζί με το ποσό των 100.000 ευρώ) από το Πρόγραμμα Μακροπρόθεσμης Ερευνας, μια πρωτοβουλία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Χημικής Βιομηχανίας (CEFIC) σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας και Χημείας (SETAC-Europe), την Ενωση Ευρωπαίων Τοξικολόγων και άλλους φορείς. Το πρόγραμμα υπέβαλε ο δρ Καρακίτσιος, επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Ερευνας HERACLES για το Εκθεσίωμα και την Υγεία του Κέντρου Διεπιστημονικής Ερευνας και Καινοτομίας του ΑΠΘ.
Σκοπός του DOREMI είναι να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός επίδρασης στη δημόσια υγεία της συνδυαστικής έκθεσης σε αυτές τις ουσίες, ειδικά όσον αφορά την παιδική νευροανάπτυξη.
Η αρνητική επίδραση παρόμοιων παραγόντων είναι ήδη διαπιστωμένη, όπως για παράδειγμα η έκθεση σε μόλυβδο που συνεπάγεται μείωση του δείκτη νοημοσύνης, με εκτιμώμενο κόστος σε ευρωπαϊκό επίπεδο της τάξης των 50 δισ. ευρώ. Παραπλήσιο κοινωνικοοικονομικό κόστος έχει υπολογισθεί και λόγω της έκθεσης στον υδράργυρο. Το πρόγραμμα DOREMI θα συσχετίσει αναλύσεις βιολογικών δειγμάτων από υπάρχουσες πληθυσμιακές μελέτες στη Μεσόγειο, στις οποίες η νευροανάπτυξη των παιδιών έχει παρακολουθηθεί στα πρώτα χρόνια της αναπτυξιακής τους πορείας. Σε αρκετές από αυτές έχουν ληφθεί δείγματα και από εγκυμονούσες μητέρες, γεγονός που θα δώσει πληροφορίες για το πώς η έκθεση κατά την περίοδο της κύησης επηρεάζει τη μετέπειτα αναπτυξιακή πορεία των παιδιών. Τα επίπεδα και οι συνδυασμοί των ενώσεων που θα προκύψουν θα εφαρμοσθούν σε ειδικές κυτταρικές καλλιέργειες, έτσι ώστε να διαπιστωθεί και εργαστηριακά πώς επηρεάζονται οι εγκεφαλικές λειτουργίες από τη συνδυαστική έκθεση στα χημικά αυτά. Οι συγκεκριμένες κυτταρικές καλλιέργειες ονομάζονται μικρο-εγκέφαλοι και η φυσιολογία τους προσομοιώνει αρκετά τη λειτουργία ενός αναπτυσσόμενου εγκεφάλου. Οι μοριακές αναλύσεις και η χρήση των εργαλείων βιοπληροφορικής θα πραγματοποιηθούν στο νεότευκτο Ερευνητικό Κέντρο για το Εκθεσίωμα και την Ανθρώπινη Υγεία (HERACLES), του οποίου επικεφαλής είναι ο καθ. Δημοσθένης Σαρηγιάννης, και το οποίο στεγάζεται στις εγκαταστάσεις του Κέντρου Διεπιστημονικής Ερευνας και Καινοτομίας (ΚΕΔΕΚ) του ΑΠΘ.
Στοιχεία καινοτομίας
Η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί στο DOREMI φέρνει πιο κοντά επιδημιολογία και τοξικολογία και εισάγει στοιχεία καινοτομίας. Ιδιαίτερη εστίαση θα υπάρχει στην εξατομικευμένη πρόληψη, όπου συνδυασμός γενετικών και μοριακών αναλύσεων θα επιτρέπουν τον εντοπισμό κινδύνων από τις αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον. Με βάση αυτό θα είναι δυνατό να προτείνονται συστάσεις για την αποφυγή τους σε ατομικό επίπεδο και τη βελτίωση του τρόπου ζωής, με βάση τις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος που κάποιος ζει, σε συνδυασμό με τις αποκρίσεις του οργανισμού του σε μοριακό επίπεδο. Μια πολλά υποσχόμενη ερευνητική προσπάθεια.