Ηδη, από το απόγευμα της Κυριακής είχαν ξεκινήσει τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα να μιλούν για το συλλαλητήριο, να προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους ερμηνεία για το νόημά του. Αξίζει, όμως, να θυμηθούμε κάποιες από τις φωνές του ίδιου του πλήθους και τις στιγμές της συγκέντρωσης, όπως τις κατέγραψε η «Κ», πριν τις επεξεργαστούν τα κομματικά επιτελεία.
Να θυμηθούμε, για παράδειγμα, τον φοιτητή Νομικής, που είπε: «Δεν εμπιστευόμαστε την κυβέρνηση, ούτε κανέναν πολιτικό. Γι’ αυτό λέμε ότι το συλλαλητήριο είναι ακηδεμόνευτο και ακομμάτιστο». Ή τον Δημήτρη Καραγκούνη, πρώην υποψήφιο του Συνασπισμού στις εκλογές του 1989, που είπε για τα στελέχη του κυβερνώντος κόμματος ότι «έχουν δείξει ότι θα σέβονται μόνο την καρέκλα» και ότι «εξευτέλισαν την Αριστερά». Υπήρχαν και πιο οργισμένες φωνές, που μιλούσαν ανοιχτά για «προδότες» πολιτικούς και πολλοί που έκαναν τη σύνδεση μεταξύ της ενδοτικότητας –όπως την αντιλαμβάνονται– της κυβέρνησης στο Μακεδονικό και των υποχωρήσεών της στη διαπραγμάτευση για το μνημόνιο. «Σε όλα υπό…», όπως το έθεσε ένας ψαρομάλλης διαδηλωτής, κραδαίνοντας την ελληνική σημαία.
Δύσκολες ισορροπίες
Για τους παρευρισκόμενους πολιτικούς, ήταν μία μέρα δύσκολων ισορροπιών. Ηθελαν να φανεί η παρουσία τους, αλλά έδειχναν και μια ανησυχία για τις προθέσεις του πλήθους. Ορισμένοι βουλευτές της Ν.Δ. έστεκαν μπροστά στην είσοδο του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία», παρέχοντας στήριξη από ασφαλή απόσταση. Ενας εξ αυτών, ο Βασίλης Οικονόμου, είπε στην «Κ»: «Αυτός ο κόσμος που κατέβηκε σήμερα εδώ δεν θέλει την παραχάραξη της ταυτότητας και της εθνικής του συνείδησης. Αλλά δεν είναι μόνο το Σκοπιανό – είναι και τρία χρόνια δεινών που έχουν συσσωρευθεί». Συμβάλλουν, όμως, τα συλλαλητήρια σε εξεύρεση λύσης; «Τα συλλαλητήρια είναι για τον λαό. Οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν τη δουλειά τους – λαμβάνοντας υπόψη τους τον λαό».
Στην εξέδρα, ο Μίκης Θεοδωράκης έπραξε ό,τι μπορούσε για να κάνει αυτή τη δουλειά πιο δύσκολη. Εχουν περάσει έξι χρόνια από τις διαδηλώσεις κατά του δεύτερου μνημονίου, που κατέληξαν με τη μεταφορά του συνθέτη, με αναπνευστικά προβλήματα μετά τη ρίψη δακρυγόνων, εντός της Βουλής. Τότε ο Αλ. Τσίπρας τον είχε χαιρετίσει ως μνημείο της αντίστασης του λαού. Χθες, μάλλον θα τον παρακολουθούσε με πολύ διαφορετικά αισθήματα.
Ο Γιώργος Παυλίδης, Αθηναίος επιχειρηματίας με μακεδονική καταγωγή, φανέρωσε την πραγματική αγωνία που κρύβεται πίσω από τα συνθήματα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. «Ως γεωγραφικός χώρος είναι Μακεδονία», λέει για τη γειτονική χώρα, αλλά «αυτοί (σ.σ.: οι πολίτες της ΠΓΔΜ) δεν είναι Μακεδόνες». Ο Ηλίας, ένας νεαρός από τη Θεσσαλία με σακίδιο πλάτης και σημαία της Βεργίνας, μίλησε με στεντόρειο φωνή για τη θυσία του Παύλου Μελά και πως η παρουσία του στο Σύνταγμα ήταν το ελάχιστο που μπορούσε να κάνει «για να μπορώ να αποκαλούμαι απόγονός του».
Ηταν μια φορτισμένη μέρα, με το εκκρεμές των συναισθημάτων να ταλαντεύεται μεταξύ της αγανάκτησης και της εθνικιστικής οργής. Σίγουρα κατέστησε το διπλωματικό έργο της κυβέρνησης πιο σύνθετο από ό,τι ήδη ήταν.