«Η δύναμη του ελληνικού πολιτισμού είναι η διάρκειά του, το τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα που έχει και προπαντός το ότι παραμένει επίκαιρος στη σημερινή εποχή. Ο ελληνικός πολιτισμός είναι οικουμενικός και έχει την ιδιότητα της παγκοσμιότητας. Εδώ θα πρέπει να ξεχωρίσουμε την έννοια της παγκοσμιότητας με την παγκοσμιοποίηση, που είναι η δημιουργία μιας οικονομικής ζώνης, μιας παγκόσμιας αγοράς, όπου τα προϊόντα θα κινούνται ελεύθερα. Η παγκοσμιότητα είναι προϊόν αναγνώρισης και αποδοχής ιδεών, αξιών και έργων σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, που είναι η διαδικασία προσπάθειας επιβολής ενός πολιτικού και οικονομικού συστήματος. Η Μελίνα ως υπουργός Πολιτισμού είχε πλήρη επίγνωση της δύναμης του ελληνικού πολιτισμού. Σε μια τελευταία συνέντευξή της, είχε πει: «Αυτό είναι που διαθέτουμε, αυτό είναι που έχουμε. Χωρίς τον πολιτισμό μας είμαστε Ο Κανείς». Γι’ αυτό μεθόδευσε και χάραξε μια πολιτιστική εξόρμηση ανά τον κόσμο.
Εμείς προσπαθούμε να συνεχίσουμε. Με συνεργασία του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη και του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) οργανώσαμε την έκθεση «Μια σκηνή για τον Διόνυσο – Θεατρικός χώρος και αρχαίο δράμα».
Μιλάει ο Σπύρος Μερκούρης, ο αδελφός της Μελίνας που κρατάει τον πυρσό της συνέχειας του οράματός της. Επάνω στο δημοσιογραφικό γραφείο απλωμένες οι φωτογραφίες από την έκθεση στο Στράτφορντ του Καναδά, η οποία συνεχίζεται με αδιάπτωτη επιτυχία ώς τις 20 Αυγούστου. Αυθεντικές μάσκες της πρώτης παράστασης του Προμηθέα Δεσμώτη το 1927 στο θέατρο των Δελφών από τον Αγγελο Σικελιανό και τη γυναίκα του Εύα Πάλμερ – ο Ωκεανός, η Ιώ, ο Ηφαιστος. Ακόμη, ο Τειρεσίας από τον Οιδίποδα Τύραννο σε παράσταση του Royal National Theater του Λονδίνου. Είναι ο εντυπωσιακός απόηχος μιας πολιτικής πολιτισμού, όπως λειτούργησε στο Στράτφορντ του Καναδά, αποσπώντας ενθουσιώδεις κριτικές από τον καναδικό Τύπο, δημιουργώντας στα κύματα των επισκεπτών εντυπώσεις που είναι στο ίδιο μήκος κύματος με το πολιτιστικό όραμα της Μελίνας. Γιατί η Εκθεση στο Στράτφορντ του Καναδά λειτουργεί η ίδια ως «πρέσβης» της ιστορίας και της συνέχειας του ελληνικού θεάτρου από τα αρχαία χρόνια έως σήμερον. «Θέατρον» -στα αρχαία ελληνικά ο τόπος της εκκλησίας του δήμου- περιέχει ως έννοια την πολιτική για τον πολιτισμό, είναι ηλικίας 2.500 ετών και συγχρόνως επίκαιρη όσο ποτέ.
«Οι πηγές του ελληνικού πολιτισμού είναι ανεξάντλητες. Επιλέξαμε θέματα που έχουν οικουμενικό ενδιαφέρον και απήχηση στη σημερινή εποχή», συνεχίζει ο Σπύρος Μερκούρης την ξενάγησή μας στον θεατρικό χώρο και στο αρχαίο δράμα, όπως λειτουργεί στην έκθεση του Στράτφορντ, σε μια αποθήκη 1.000 τετραγωνικών μέτρων στην περιοχή της Gallery Stratford, η οποία μεταμορφώθηκε θαυμαστά σε μια πολυ-επίπεδη οπτικοακουστική πολυπληροφοριακή έκθεση. Περιλαμβάνει αυθεντικά κοστούμια και μάσκες από αρχαίες τραγωδίες σε σύγχρονες παραστάσεις, αφίσες, αρχιτεκτονικές μακέτες και προπλάσματα, μεταδίδοντας το μήνυμα του τίτλου της «Μια σκηνή για τον Διόνυσο», σκηνή που στήνεται παντού, όπου ο ελληνικός πολιτισμός έφθασε, μπόλιασε, δημιούργησε ένα πρόσφορο κλίμα τέχνης, όπου οι ιδέες ανθούν πάντα.
Σ. Μ.: «Δύο από τα μεγαλύτερα αγαθά που χάρισε ο ελληνικός κόσμος στην ανθρωπότητα είναι η Δημοκρατία και το Αρχαίο Δράμα. Και τα δύο γεννήθηκαν στον ίδιο χώρο την ίδια εποχή – στην Αθήνα, στο τέλος του 6ου π.Χ. αιώνα. Επειτα από 2.500 χρόνια το αρχαίο δράμα είναι επίκαιρο. Παραμένει σύγχρονο, εξακολουθεί να μιλάει σε μας, στη σύγχρονη γλώσσα του ανθρώπου, που προσπαθεί να ερευνήσει τις δυνάμεις που λειτουργούν γύρω του και το δέος οι οποίες αισθάνεται για τα μεγάλα γεγονότα της ζωής. Πόλεμος, ειρήνη, δικαιοσύνη, ελευθερία, μοίρα, πεπρωμένο, έρωτας, μίσος, ζωή, θάνατος».
Κρατά στο χέρι του και κοιτά, περνώντας το σύνορο του ανέκκλητου αποχωρισμού, τη φωτογραφία της αγαπημένης αδελφής, της Μελίνας ως «Μήδειας», ντυμένης στη φλόγα του πάθους της από την ενδυματολόγο Ντένη Βαχλιώτη στην παράσταση του Μίνου Βολανάκη από το ΚΘΒΕ στη Θεσσαλονίκη και τον Λυκαβηττό, το 1977. Η αίσθηση ότι η Μελίνα είναι κοντά μας, όσο η συζήτηση διαρκεί, είναι ισχυρή και φορτίζει με συγκίνηση την ατμόσφαιρα στο δημοσιογραφικό γραφείο, στη Σωκράτους, όπου το ζεύγος Μελίνα Μερκούρη – Ζυλ Ντασσέν, ήταν τακτικοί επισκέπτες στην αρχή της δεκαετίας του 1960. Για τη διαδρομή έως σήμερα της έκθεσης, το περιεχόμενό της και τη μελλοντική της τροχιά, ρωτήσαμε τον εμπνευστή-δημιουργό της έκθεσης κ. Σπύρο Μερκούρη. Η μεγάλη επιτυχία της έκθεσης «Μια σκηνή για τον Διόνυσο», η οποία αποδεικνύεται από το πλήθος των δημοσιευμάτων, αλλά και των δηλώσεων των επισήμων φορέων της, είναι ιδιαίτερα σημαντική τώρα που η προσδοκία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 στην Αθήνα έχει ανεβάσει υψηλά το θερμόμετρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Ο κ. Σπύρος Μερκούρης, στους χαμηλούς τόνους που συνηθίζει, μίλησε στην «K» για την έκθεση, που όπως είπε «αποτελεί συνέχεια στο όραμα της Μελίνας».
«Ξεκίνησε την πορεία της όταν η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, το 1977. Εχει πάει στις Συρακούσες, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, στο Λονδίνο, το Θεατρικό Μουσείο, στη Φιλιππούπολη στον εκεί Πολιτιστικό Μήνα της Ευρώπης, στο Πανεπιστήμιο Binghamton κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων αφιερωμένων στην Ελλάδα από τα Κρατικά Πανεπιστήμια της πολιτείας της Νέας Υόρκης (Syny), στο Denver-Colorado, ταυτόχρονα με την παρουσίαση του επικού δράματος Τάνταλος και τώρα στο Stratford του Καναδά σε συνεργασία με την Gallery Stratford. Μια μικρή πόλη 27.000 κατοίκων, το Στράτφορντ είναι μια μεγάλη θεατρούπολη που οργανώνει κάθε χρόνο το μεγαλύτερο Σαιξπηρικό Φεστιβάλ Βορείου και Νοτίου Αμερικής. Κάθε χρόνο επισκέπτονται τη θεατρούπολη αυτή από το Τορόντο και τις γύρω πόλεις αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες 1.200.000 επισκέπτες για να παρακολουθήσουν το φεστιβάλ από τον Μάιο ώς το τέλος του Οκτωβρίου.
Η παρουσίαση της έκθεσης Μια σκηνή για τον Διόνυσο σε ένα τέτοιο θεατρικό κλίμα αποκτά ιδιαίτερη σημασία, διότι δείχνει την επιρροή του αρχαίου δράματος στην εποχή μας και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των αρχαίων θεάτρων κατά την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Με την ευκαιρία της Ολυμπιάδας πιστεύω ότι πρέπει να μεθοδευτεί μια εξωτερική πολιτιστική πολιτική που τόσο ανάγκη έχει η Ελλάδα», καταλήγει ο Σπύρος Μερκούρης. «Η πολιτική αυτή αποδίδει. Η Ελλάδα στον τομέα του πολιτισμού μπορεί να πρωταγωνιστήσει».
Η Φρανκφούρτη – Εκθεση Βιβλίου ο επόμενος σταθμός
Μετά τον Καναδά, η έκθεση θα πάει στη Φρανκφούρτη, στην παγκόσμια έκθεση βιβλίου. Θα είναι αντιπροσωπευτική, σε μικρή κλίμακα και μεαυτήν θα τονιστεί η βιβλιογραφία του αρχαίου δράματος ανά τον κόσμο διαχρονικά. Είναι μια ιδέα του Σπύρου Μερκούρη που θα πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια του Μιχάλη Πιτένη και της Ελένης Βαροπούλου, καθώς και των Πανεπιστημίων Οξφόρδης, Κέμπριτζ, Hall και της Καλιφόρνια. «Με βοηθά ιδιαίτερα ο καθηγητής Michael Walton και η κ. Μαριάννα Mac Donald, προσθέτει ο κ. Μερκούρης.
Ο κατάλογος
Δίγλωσσος -ελληνικά και αγγλικά- εντυπωσιακά εικονογραφημένος, με τη σφραγίδα ποιότητος που έχουν όλες οι Εκδόσεις Καπόν, με την Ραχήλ Καπόν στην καλλιτεχνική επιμέλεια, τον Μωυσή Καπόν καλλιτεχνικό σύμβουλο και επιμέλεια κειμένων Γεωργίας Λιβιεράτου, μετάφραση David Hardy, ο Κατάλογος που συνοδεύει την Εκθεση στο Στράτφορντ είναι από μόνος του ένας καθρέφτης πολιτισμού για την Ελλάδα.
Τα εγκαίνια
Τα εγκαίνια στο Στράτφορντ έγιναν στις 25 Μαΐου 2001, από τον πρέσβη της Ελλάδας εκεί κ. Λεωνίδα Χρυσανθόπουλο μαζί με τη δήμαρχο της Πόλης του Στράτφορντ κ. Karen Haslam. Παρέστησαν προσωπικότητες από τον επιχειρηματικό και καλλιτεχνικό χώρο, όπως η αντιπρόεδρος της καναδικής Βουλής κ. Helen Bakopanos, ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στο Τορόντο κ. Αλέξης Αλεξανδρής, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Στράτφορντ κ. Richard Monette, η κ. Νίκη Παπαχρηστίδη, ο κύριος χορηγός και πρόεδρος της ΑΒΒ, κ. Paul Kefalas, η πρόεδρος και ο διευθυντής της Gallery Stratford κ. Eleanor Kane και Robert Windrum και πολλά επιφανή ονόματα της Ομογένειάς μας στον Καναδά. Χαρακτηριστικό ότι οργανώνονται ημερήσιες εκδρομές από τις γειτονικές πόλεις για επισκέψεις στην Εκθεση. Κι αυτή η επιτυχία είναι για τον Σπύρο Μερκούρη και τους συνδιοργανωτές το χειροκρότημα που διαρκεί.