Το ενδιαφέρον για την Ανατολική Μεσόγειο αναζωπυρώθηκε από την ορατή προσδοκία για τη μετεξέλιξή της σε πηγή προμήθειας υδρογονανθράκων, κυρίως δε φυσικού αερίου. Μπορεί οι φυσικοί πόροι προς διάθεση στην παγκόσμια αγορά να είναι άφθονοι (ενδεικτικά και μόνο από Αυστραλία, βορειοαμερικανικό σχιστολιθικό, Αφρική), ωστόσο η γεωγραφική εγγύτητα της πρώτης με την Ευρώπη σε συνάρτηση με τη δεδομένη πρόθεση της δεύτερης να μετριάσει τον βαθμό εξάρτησής της από τη Μόσχα (σήμερα περίπου το 1/3 του φυσικού αερίου είναι ρωσικής προέλευσης) προσδίδουν προστιθέμενη αξία στην Ανατολική Μεσόγειο. Πολύ περισσότερο, από τη στιγμή που εμπλέκονται δύο κράτη-μέλη της Ε.Ε., η Κύπρος ως μελλοντικός παραγωγός και η Ελλάδα ως δυνητικός διαμετακομιστής.
Σήμερα, παρά την παρεμπόδιση του πλωτού γεωτρύπανου της ENI από την Τουρκία εντός της κυπριακής ΑΟΖ (τεμάχιο 3), η Κύπρος εξακολουθεί να βρίσκεται, υπό προϋποθέσεις, σε πλεονεκτική θέση. Εχει οριοθετήσει την ΑΟΖ της με Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο (η συμφωνία με τη Βηρυτό δεν έχει επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο της) και έχει παραχωρήσει τα 8 από τα 12 ενεργειακά οικόπεδα σε εταιρείες. Βάσει των αποτελεσμάτων των πρώτων ερευνητικών γεωτρήσεων, ο πιο ελπιδοφόρος στόχος είναι στην «Καλυψώ» εντός του τεμαχίου 6, αλλά υπάρχουν καλές πιθανότητες –λόγω γεωλογικής διασύνδεσης με το αιγυπτιακό κοίτασμα Ζορ– και για το τεμάχιο 10, στο οποίο θα «τρυπήσει» το επόμενο χρονικό διάστημα η αμερικανική Exxon-Mobil.
Εδώ να σημειώσουμε ότι η ύπαρξη ενεργειακού πλούτου στο υπέδαφος δεν σημαίνει αυτομάτως και εκμετάλλευση αυτού, καθώς προσμετρώνται παράγοντες όπως η ευκολία «τρυπήματος» του πεδίου, το κόστος εξόρυξης, καθώς και η τιμή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ειδικότερα δε στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου τα εκτιμώμενα αποθέματα βρίσκονται σε βαθιά νερά, η αξιοποίηση των περισσοτέρων (μέχρι στιγμής) προαπαιτεί τη διατήρηση της τιμής του πετρελαίου στα 65-70 δολάρια το βαρέλι. Ομοίως, πέρα από τα προφανή γεωπολιτικά οφέλη συμπερίληψης των πηγών της περιοχής στους ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς, η τιμή διάθεσης του φυσικού αερίου πρέπει να είναι ανταγωνιστική, αλλά και η διαδικασία εξαγωγής (από την εξόρυξη στην παραγωγή και εν συνεχεία τη μεταφορά) ανεμπόδιστη και εξασφαλισμένη. Ακριβώς σε αυτό το κρίσιμο σημείο επιχειρεί να παρέμβει η Τουρκία με διάθεση πρόκλησης επιπλοκών και εδραίωσης μιας εικόνας αβεβαιότητας, με την ίδια στο επίκεντρο. Θέτοντας προσκόμματα στην ομαλή πορεία εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της περιοχής, ουσιαστικά συνδέει τη στάση της με την ικανοποίηση πρωτίστως των δικών της συμφερόντων και δευτερευόντως των Τουρκοκυπρίων. Ετσι, εκτιμά πως οι εταιρείες και κατ’ επέκταση τα εμπλεκόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Λευκωσίας, θα υποχρεωθούν να συνθηκολογήσουν κατά κάποιον τρόπο με την Αγκυρα ώστε να μη ρισκάρουν ακόμη και τη μερική ματαίωση των σχεδίων τους.
Στην πραγματικότητα, πάντως, το εύρος και η αποτελεσματικότητα των κινήσεων της Τουρκίας (μεταφορά πλωτής πλατφόρμας, έμπρακτη αμφισβήτηση των κυπριακών κυριαρχικών δικαιωμάτων, συνεχείς αποστολές ερευνητικών σκαφών, παρεμποδίσεις ερευνών ή γεωτρήσεων ή αργότερα τυχόν κατασκευής αγωγού ή/και μεταφοράς φυσικού αερίου) εξαρτώνται από το κατά πόσον θα συμπτυχθεί ένα ενιαίο μέτωπο μεταξύ αυτών που έχουν κοινό συμφέρον να αναδειχθεί η Ανατολική Μεσόγειος σε εναλλακτική πηγή προμήθειας ή η Αγκυρα θα κατορθώσει να το διασπάσει, ώστε –έστω και διά της πλαγίας– να συγκαθορίσει τους όρους του παιχνιδιού.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.