Είναι νέες και γυρίζουν τον κόσμο. Απορροφούν την Αθήνα και τους κραδασμούς της. Εχουν σπουδάσει και εργαστεί σε Ευρώπη και Αμερική, αλλά επιμένουν «εδώ». Βλέπουν την τέχνη ως επάγγελμα και το επάγγελμα ως τέχνη. Η Χριστίνα Ανδρουλιδάκη της CAN Gallery, η Αλεξάνδρα Οικονόμου της Eleni Koroneou Gallery και η Ελευθερία Τσέλιου της Eleftheria Tseliou Gallery είναι τρεις νέες, στα μέσα των 30 τους, κυρίες της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής, οι οποίες ασχολούνται με το υψηλόν της τέχνης αλλά και τη ρουτίνα της επιχειρηματικής ανάπτυξης και επιβίωσης.
Τις βλέπεις κρυμμένες στα γραφεία τους, όταν δεν ξεναγούν τους επισκέπτες στις εκθέσεις τους, να απαντούν σε τηλέφωνα και emails, να απελπίζονται, να γκρινιάζουν και μετά να παίρνουν τα πάνω τους. Ο,τι περνάει, δηλαδή, κάθε επιχειρηματίας σε μια χώρα, όπως ομονοούν και οι τρεις, που εχθρεύεται την επιχειρηματικότητα. Αποθαρρύνονται, με την ευκολία της νεότητας, αλλά επανακάμπτουν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Ξεχνιούνται, βέβαια, όταν θυμούνται το προϊόν που εμπορεύονται. Με την ιαματική της ιδιότητα, η τέχνη καταπραΰνει το βάρος της καφκικής γραφειοκρατίας, το «ωχ» των υποχρεώσεων – οι τρεις τους το γνωρίζουν καλά, ακόμη και τις στιγμές οπότε «χρειάζονται επειγόντως ένα ποτό».
Οι τρεις κυρίες έχουν σχέδια, πίστη και επιμονή. Εχουν το θάρρος να προτείνουν τις δικές τους αισθητικές θέσεις, με το ρίσκο αλλά και τη μαγεία που χαρίζει το επαγγελματικό αντικείμενο. Συζητώντας μαζί τους, βλέπεις τη φρεσκάδα των ιδεών, τη λοξή ματιά, ακόμη και απέναντι στη χαρτούρα. Οι τρεις κυρίες είναι νέες και έχουν όρεξη.
Η Χριστίνα Ανδρουλιδάκη δίνει την εντύπωση ότι η επιχείρησή της δεν είναι δουλειά ούτε διασκέδαση. Είναι περισσότερο ένας τρόπος να υπάρχει η ίδια, μοιάζοντας να έχει τα πάντα υπό έλεγχο. Η Αλεξάνδρα Οικονόμου είναι μετρημένη και προσεκτική στα λόγια της, αλλά δυναμική και ενθουσιώδης όταν δουλεύει. Είναι μια επιχειρηματίας που παίρνει ρίσκα, παρά την «οικογενειακή» επιχείρηση. Η Ελευθερία Τσέλιου είναι, κατά κανόνα, ενθουσιασμένη, αλλά πάντοτε το μυαλό της τριβελίζει το επόμενο βήμα. Είναι επαγγελματίας με την ορμή της ηλικίας, αλλά και με την ωριμότητα να γνωρίζει τη διαφορά μεταξύ γρήγορου και βιαστικού.
Ο φωτογράφος της «Κ», Νίκος Κοκκαλιάς, τις «συνέλαβε» ένα πρωί στις γκαλερί τους. Μετά ζητήσαμε να μας μιλήσουν για εκείνες και τη δουλειά τους, για τον τρόπο τους να μετατρέπουν την τέχνη σε επάγγελμα – σήμερα, τώρα.
Η Χριστίνα Ανδρουλιδάκη παρέα με έργα του Κωνσταντίνου Λαδιανού.
Χριστίνα Ανδρουλιδάκη / CAN Gallery
Εμαθα να έχω επιμονή με τις ανθρώπινες σχέσεις
Η γκαλερί άνοιξε τον Μάιο του 2012 μέσα σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία. Η οικογένειά μου δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη. Σπούδασα Ιστορία Τέχνης στο Courtauld Institute of Art στο Λονδίνο, ταξίδεψα και δούλεψα επί περίπου μία δεκαετία στον χώρο κι έπειτα αποφάσισα να κάνω το «μεγάλο βήμα». Το να ανοίξω τη δική μου γκαλερί ήταν μία απόφαση τελείως φυσική και αντανακλαστική και ταυτόχρονα απολύτως ριψοκίνδυνη.
Η γενιά μου είναι ομόχρονη της κρίσης. Αφού ζήσαμε ένα διάστημα επίπλαστης ευμάρειας στην εφηβεία μας, ενηλικιωθήκαμε υποψιασμένοι γι’ αυτό που επρόκειτο να συμβεί. Θεωρώ πως το να εργάζεσαι για το καλύτερο και να παλεύεις για όσα ονειρεύεσαι είναι μονόδρομος. Την ίδια στιγμή, το να διατηρείς οποιουδήποτε είδους επιχείρηση σήμερα στην Ελλάδα είναι αγώνας. Πρέπει να είσαι ευέλικτος και να δοκιμάζεις συνέχεια νέα μοντέλα. Είναι τρομερά δύσκολο να κάνεις οποιονδήποτε μακροπρόθεσμο προγραμματισμό σε μία χώρα όπου όχι μόνον δεν υπάρχει καμία κυβερνητική πολιτική στήριξης των επιχειρηματιών –πόσο μάλλον των επιχειρηματιών της τέχνης– αλλά και η οποία δεν προσφέρει ούτε καν ένα σταθερό φορολογικό περιβάλλον ώστε να κάνει κάποιος ένα σοβαρό business plan.
Από την άλλη πλευρά, το να διατηρείς γκαλερί σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου είναι εξίσου δύσκολο. Δεν είναι λίγοι οι χώροι τέχνης που έκλεισαν την τελευταία τριετία ακόμη και σε μητροπολιτικά κέντρα όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη. Το παγκόσμιο μοντέλο έχει αλλάξει δραστικά και έχει προσανατολιστεί προς τις μεγάλες φουάρ τέχνης. Αυτό οδηγεί μικρές επιχειρή—σεις στο κλείσιμο και mega-galleries/εργοστάσια, που διαθέτουν παραρτήματα σε όλον τον κόσμο, όπως ο Gagosian, ο David Zwirner και οι Hauser & Wirth, να κερδίζουν το παιχνίδι.
Εμαθα, όμως, να έχω πιο γερό στομάχι και να μη στενοχωριέμαι πολύ. Εμαθα, επίσης, να επενδύω στις ανθρώπινες σχέσεις και να έχω την υπομονή και την επιμονή να τις καλλιεργώ. Εμαθα, τέλος, ότι τίποτα σημαντικό δεν σου χαρίζεται και ότι όλα όσα αξίζουν πρέπει να τα κατακτήσεις.
Από τους καλλιτέχνες που εκπροσωπώ, ο Πέτρος Ευσταθιάδης μόλις κέρδισε το πρώτο βραβείο της HSBC για τη φωτογραφία, στη Γαλλία, και αναμένονται τρεις μεγάλες εκθέσεις, ενώ ο Μανώλης Δασκαλάκης-Λεμός παρουσιάζει τη δουλειά του στην Τριενάλε του New Museum στη Νέα Υόρκη, την πιο σημαντική, ίσως, έκθεση στον κόσμο για την ανάδειξη νέων ταλέντων. Είμαι αισιόδοξη για το μέλλον και έχω στραμμένο το βλέμμα προς τα έξω…
Αναγνωστοπούλου 42, Κολωνάκι. www.can-gallery.com
Η Αλεξάνδρα Οικονόμου με τους… «Six Artists».
Αλεξάνδρα Οικονόμου / Eleni Koroneou Gallery
Οι συλλέκτες να στηρίξουν περισσότερο τους νέους
H γκαλερί ιδρύθηκε το 1989 από τη μητέρα μου, Ελένη Κορωναίου. Μεγάλωσα μέσα στον χώρο της τέχνης και είχα την ευκαιρία και την τύχη να γνωρίσω τη δουλειά από μικρή και να συναναστραφώ πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες: Martin Kippenberger, Christopher Wool, Michael Schmidt, Michel Majerus, Helmut Middendorf… Εχοντας αυτές τις πρώιμες εμπειρίες, ήταν πολύ φυσιολογικό να θέλω να σπουδάσω Ιστορία της Τέχνης. Μετά το τέλος των σπουδών μου στο Βερολίνο, αποφάσισα να επιστρέψω στην Ελλάδα για να ξεκινήσω συνεργασία με την γκαλερί και να έχω ενεργό πλέον ρόλο στην επιχείρηση. Ετσι, το 2009 ανοίξαμε με την Ελένη Κορωναίου ένα νέο χώρο με το ίδιο όνομα.
Στην αρχή επικεντρώθηκα περισσότερο στο δημιουργικό κομμάτι, στη συνεργασία με νέους καλλιτέχνες και στην οργάνωση των εκθέσεων. Το επιχειρηματικό και εμπορικό μέρος το απέκτησα με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που παρατηρεί κανείς στη σημερινή εποχή είναι ότι η αγορά έργων τέχνης έχει αλλάξει σε σύγκριση με παλιότερα. Σημαντικό ρόλο στον χώρο έχουν πλέον η άνοδος του Διαδικτύου, με την ευκολία και τις δυνατότητες που παρέχει, η γέννηση μιας παγκόσμιας αγοράς τέχνης και η ανάπτυξη των διεθνών εκθέσεων σύγχρονης τέχνης. Για παράδειγμα, σήμερα ένας υποψήφιος αγοραστής μπορεί να δει το έργο τέχνης σε ψηφιακή μορφή προχωρώντας πολλές φορές στην αγορά του, χωρίς να το έχει δει στην πραγματικότητα.
Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί συλλέκτες και αγοραστές που παρακολουθούν τη δουλειά των καλλιτεχνών και ταξιδεύουν σε διεθνείς εκθέσεις τέχνη. Παρά τη δύσκολη εποχή που διανύουμε, το θετικό είναι ότι έχει δημιουργηθεί μια νέα γενιά Ελλήνων συλλεκτών που ενδιαφέρεται, διαβάζει και ενημερώνεται για τις εξελίξεις στον χώρο της σύγχρονης τέχνης.
Αυτό που θα ευχόμουν στο μέλλον είναι να υπάρξουν κρατικές διευκολύνσεις, όπως μικρότερη φορολογία στον κλάδο του εμπορείου έργων τέχνης, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό, καθώς επίσης να ενσωματωθεί η κατηγορία των γκαλερί στα προγράμματα επιχορηγήσεων (ΕΣΠΑ) για τη συμμετοχή τους σε διεθνείς εκθέσεις τέχνης στο εξωτερικό, προκειμένου να έχουν μεγαλύτερη προβολή οι νέοι Ελληνες καλλιτέχνες. Τέλος, θα επιθυμούσα οι Ελληνες συλλέκτες να στηρίξουν ακόμη περισσότερο τους νέους εικαστικούς της χώρας τους, διότι το έχουν ανάγκη. Σε όλα τα μέρη του κόσμου, οι συλλέκτες υποστηρίζουν πρωτίστως τους εγχώριους καλλιτέχνες.
Δημοφώντος 30, Θησείο. www.koroneougallery.com
Ελευθερία Τσέλιου και, στους τοίχους, Απόστολος Καραστεργίου.
Ελευθερία Τσέλιου / Eleftheria Tseliou Gallery
Επιμονή, σοβαρότητα, αγάπη και ευελιξία
Με την ολοκλήρωση των σπουδών μου στα Οικονομικά και στην Ιστορία της Τέχνης στις ΗΠΑ, στο New York University, δούλεψα για τρία χρόνια στην γκαλερί Moeller Fine Art, όπου και ασχολήθηκα για πρώτη φορά με την αγορά της τέχνης και τους μηχανισμούς της. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ξεκίνησα με την επιμέλεια εκθέσεων – με την πάροδο του χρόνου, προέκυψε, για πρώτη φορά, η σκέψη για την γκαλερί. Τη φανταζόμουν κυρίως ως ένα χώρο μέσα στον οποίο θα μπορούσα να κινηθώ με μεγαλύτερη ελευθερία και με μικρότερες πιθανότητες υποχρεωτικής προσαρμογής σε κάτι που δεν θα με εξέφραζε.
Η γκαλερί, στην παρούσα μορφή της, άρχισε να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο του 2013. Οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες όλο αυτό το διάστημα των περίπου πέντε χρόνων είναι φυσικό να έχουν επηρεάσει εμφανώς τον χώρο μας. Ειδικά η αγορά της τέχνης, όμως, είναι διαχρονικά πιο ευάλωτη σε τέτοιες συγκυρίες και ειδικά σε χώρες όπως η δική μας. Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη αγορά είναι ήδη πολύ περιορισμένη και βαίνει μειούμενη εξαιτίας εξωγενών παραγόντων, όπως η φορολογική αντιμετώπιση των τελευταίων ετών. Για παράδειγμα, στα έργα τέχνης αντιστοιχεί ΦΠΑ 24%, ενώ σε άλλα πολιτιστικά προϊόντα –και κατ’ εμέ πολύ σωστά– ο συντελεστής είναι πολύ χαμηλότερος. Ενα περιβάλλον σαν και αυτό δυσκολεύει αρκετά την ανάπτυξη μιας τέτοιας επιχείρησης.
Παρ’ όλα αυτά, η δημιουργική φύση της δουλειάς αυτής, η ελευθερία που συνεπάγεται, καθώς και η δυνατότητα επιλογών-συνεργασιών από το σοβαρό εικαστικό δυναμικό που όντως διαθέτει η χώρα μας, δίνει κάθε λόγο και σε εμάς και σε όσους ασχολούνται εδώ και χρόνια με το αντικείμενο αυτό να συνεχίζουμε, ενώ αποτελεί και το βασικό μέσο για να παροτρύνουμε, ως οφείλουμε, και άλλους, που δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση ή αγάπη για το αντικείμενο αυτό, να αποκτήσουν τις γνώσεις και το ενδιαφέρον που απαιτούνται για την εξερεύνηση της εικαστικής δημιουργίας.
Στα πέντε αυτά χρόνια της γκαλερί μαθαίνει κανείς πως η επιμονή, η σοβαρότητα –στις επιλογές αλλά και στη διαχείριση–, η αγάπη για το αντικείμενο και η ευελιξία, αποφεύγοντας πάντοτε και κατά το δυνατόν συμβιβασμούς, είναι απαραίτητα συστατικά ώστε να έχει κανείς μια υγιή επιχείρηση, να μπορεί να αντέξει στον χρόνο και να μπορέσει και να κινηθεί και εκτός συνόρων, όπου το έργο και Ελλήνων καλλιτεχνών μπορεί να είναι ανταγωνιστικό – και ποιοτικά και οικονομικά.
Ηρακλείτου 3, Κολωνάκι. Facebook: Eleftheria Tseliou Gallery