Η βαριά κασετίνα αποκαλύπτει δύο εξαιρετικής αισθητικής τόμους. Ξεφυλλίζοντας τις 1.126 σελίδες, η εκατόχρονη ιστορία του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς Πηλίου, του πρώτου στην Ελλάδα που εντάχθηκε στον Εθνικό Κατάλογο για την Αϋλη Πολιτιστική Κληρονομιά, ζωντανεύει. Ηταν το 1916, όταν 199 Ζαγοριανοί υπέγραψαν το πρώτο καταστατικό του, ένα χρόνο μετά την ψήφιση του πρώτου νόμου «Περί Συνεταιρισμών». Παρά τις πολλές διακυμάνσεις, η λειτουργία του όχι μόνο συνεχίζεται ώς σήμερα αδιάλειπτα, αλλά αποτελεί μία από τις πιο δραστήριες και υγιείς συνεταιριστικές παραγωγικές επιχειρήσεις με ενταγμένους πλέον σχεδόν όλους (99%) τους αγρότες από τη Ζαγορά και τα γειτονικά χωριά, Πουρί και Μακρυρράχη.
Ο κ. Διονύσιος Βαλασσάς από τη Ζαγορά είναι χημικός, διευθυντής του Συνεταιρισμού για 30 χρόνια και ένας εκ των δύο συγγραφέων του δίτομου έργου. Ετερος συγγραφέας, ο κ. Αλέξανδρος Καπανιάρης, διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, επίσης ζαγοριανής καταγωγής. Ο ίδιος, έχοντας αναλάβει τον σχεδιασμό των δράσεων και των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς, δημιούργησε το ιστορικό ψηφιακό αρχείο του Συνεταιρισμού, μια πολύτιμη «δεξαμενή», απ’ όπου – μεταξύ άλλων– προέκυψαν το συγκεκριμένο έργο, καθώς και ντοκιμαντέρ.
«Το δίτομο έργο είναι ένας συνδυασμός αρχειακής εθνογραφίας, προφορικής και δημόσιας ιστορίας, αποδελτίωσης δημοσιευμάτων 100 χρόνων, μεγάλου όγκου φωτογραφιών, αρχειακού υλικού που βρήκαμε από το υπουργείο Γεωργίας από το 1916 και ένθεν, καθώς υλικό συγκεντρώνει ο Συνεταιρισμός από το 1935 και μετά. Μια μεγάλη ομάδα εξειδικευμένων ανθρώπων εργάστηκε για τέσσερα χρόνια, ενώ άλλα δύο διήρκεσε το στήσιμο της έκδοσης», αρχίζει να λέει ο κ. Καπανιάρης, προσθέτοντας: «Η αγάπη για τον τόπο μου και οι σπουδές μου συνδυάστηκαν με τις ικανότητες της ομάδας αλλά και την εμπιστοσύνη του Δ.Σ., δημιουργώντας έτσι τις ιδανικές συνθήκες για την εκπόνηση ενός τέτοιου έργου αντί να αναλωθούμε σε εύπεπτα πράγματα, όπως συναυλίες».
Πλούσιο φωτογραφικό υλικό περιλαμβάνεται στους δύο τόμους του αφιερώματος, οι οποίοι απαριθμούν συνολικά 1.126 σελίδες.
Η αλήθεια είναι ότι οι Ελληνες δεν φημιζόμαστε για το πνεύμα συνεργασίας. Η μακροημέρευση του Συνεταιρισμού αποδίδεται, σύμφωνα με τον κ. Καπανιάρη, κατ’ αρχάς, «στην αυστηρή κριτική σε κάθε Δ.Σ. αλλά και στη διαρκή ανατροφοδότηση, που μας κρατούν διαρκώς σε εγρήγορση. Επιπλέον, αναδιφώντας την Ιστορία, διαπιστώσαμε ότι το ορεινό του όγκου και οι δύσκολες συνθήκες στο Πήλιο και στη Ζαγορά, δημιουργούσαν πολλά προβλήματα στην τοπική οικονομία. Ούτε η παραγωγή ήταν εύκολη ούτε η διάθεση των προϊόντων. Η ανάγκη για επιβίωση ήταν ισχυρό κίνητρο για τη συνεργασία, γεγονός που πέρασε από γενιά σε γενιά. Βαδίζοντας στην πέμπτη γενιά πλέον, η παράδοση του συνεταιρίζεσθαι, καταγράφεται αναμφίβολα ως παρούσα. Μία πρώτη συνεταιριστική μορφή οργάνωσης των Ζαγοριανών καταγράφεται ήδη από το 17ο αιώνα στον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης, όταν στη Ζαγορά μεσουρανούσε η καλλιέργεια μεταξιού αλλά και προϊόντων κατασκευασμένων από νήμα, τα οποία διακινούνταν σχεδόν αποκλειστικά διά θαλάσσης με τα περίφημα “Ζαγοριανά Καράβια”. Αργότερα, ακολούθησε η καλλιέργεια πατάτας, φιρικιού και μήλου, οπότε μπήκαν ξανά στη λογική του συνεταιρισμού. Αλλά και από πλευράς ιδιοσυγκρασίας, οι Ζαγοριανοί είναι ένας προοδευτικός κόσμος, με έντονη αυτοδιοικητική παράδοση, ενασχόληση με τα κοινά – μην παραγνωρίζουμε τη σημασία του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς, ο οποίος ανθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Το συνεταιρίζεσθαι είναι στο DNA μας», καταλήγει.
Ζωντανή η παράδοση
Τους 15 τόνους ετησίως αγγίζει η παραγωγή μήλων Ζαγοράς Πηλίου, προϊόν ΠΟΠ, το οποίο εκτός από τις αγορές της Ελλάδας και της υπόλοιπης Ε.Ε., ταξιδεύει σε Αλβανία, Ισραήλ, Αίγυπτο και αλλού. Η δράση του Συνεταιρισμού, ωστόσο, επεκτείνεται σε διάφορους τομείς, ενισχύοντας την τοπική κοινωνία ποικιλοτρόπως. Οπως εξηγεί ο δρ Αλέξανδρος Καπανιάρης, «ο Συνεταιρισμός δεν ασχολείται μόνο με την παραγωγική διαδικασία. Κρατάει ζωντανή την παράδοση της Γιορτής Μήλου, ένα θεσμό που συμβάλλει στην ανάδειξη της πολιτιστικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Ζαγοράς. Υποστηρίζει όλους τους φορείς και συλλόγους. Πραγματοποιεί κοινωνικές παρεμβάσεις. Κάνει δωρεές προϊόντων σε κοινωνικούς φορείς, που φιλοξενούν ευπαθείς ομάδες. Εχει δικό του φαρμακείο, σούπερ μάρκετ, εγκαταστάσεις. Αν προκύψει ζήτημα υγείας, βοηθά τους συνεταίρους. Ολοι γνωρίζουν ότι ανά πάσα στιγμή έχουν ένα αποκούμπι». Επίσης: «Με αφορμή τα 100 χρόνια, υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται πολλαπλές δράσεις, όλες μέρος ενός γενικότερου επιστημονικού σχεδιασμού με έντονο πολιτιστικό, πολιτικό, κοινωνικό, επικοινωνιακό απόθεμα. Μαθητές της Ζαγοράς απ’ όλες τις βαθμίδες δημιούργησαν διάφορες εκδόσεις υπό την αιγίδα του Συνεταιρισμού. Διοργανώθηκε πανελλήνιος μαθητικός διαγωνισμός εικαστικών και συγκεντρώθηκαν 4.506 έργα, έγιναν εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας. Δημιουργήθηκε ντοκιμαντέρ για τα 100 χρόνια ιστορίας, το οποίο συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών στο Λ. Αντζελες, προβλήθηκε στο Λονδίνο και θα παρουσιαστεί στον Βόλο στις 23 Απριλίου. Η δίτομη έκδοση για την ιστορική εξέλιξη της Οργάνωσης, θα παρουσιαστεί στις 30 Μαΐου υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
Επιστέγασμα των προσπαθειών, η ένταξη του Συνεταιρισμού στον Εθνικό Κατάλογο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με επόμενο στόχο την ένταξη στον Διεθνή Κατάλογο της UNESCO, στην κατηγορία Best Practice. Παράλληλα, το δίτομο έργο έχει υποβληθεί προς βράβευση στην Ακαδημία Αθηνών. Η δημιουργία ενός Μουσείου Μήλου σχεδιάζεται για το μέλλον», αναφέρει ο δρ Καπανιάρης, καταλήγοντας: «Με πρεσβευτή μας το μήλο, αναδείξαμε την ιστορία μας, διαφυλάξαμε τη συλλογική μνήμη, αφήνοντας, όμως, παραδοτέα και για τις επόμενες γενιές».