«Δεν αντέχω εκεί μέσα. Ολο φωνάζουν, πλακώνονται με τα πολιτικά… Κι όλοι καπνίζουν. Συνέχεια. Δεν σέβονται ούτε τις γκαστρωμένες. Και να πεις πως πετυχαίνουν και τιμές της προκοπής!». Με αυτά τα λόγια περιγράφει (και επικρίνει) τη λειτουργία των αγροτικών συνεταιρισμών μια Θεσσαλή αγρότισσα, που συμμετείχε στην έρευνα που διεξήγαγε για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Ισότητας η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, δρ Μαρία Γκασούκα. Στα ερωτηματολόγια της ερευνητικής ομάδας απάντησαν 276 αγρότισσες, ενώ προσωπικές συνεντεύξεις παραχώρησαν 91 αγρότισσες.
Οι Ελληνίδες, βάσει των στοιχείων του ΟΠΕΚΕΠ του 2017, έχουν την πρωτιά στην ιδιοκτησία, καθώς πάνω από το 60% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη χώρα είναι εγγεγραμμένες σε γυναίκες, κάτι που επιδέχεται ερμηνεία. «Εθιμοτυπικά, η ελληνική οικογένεια μοιράζει ισότιμα σε κόρες και γιους την κτηματική περιουσία», υπενθυμίζει η δρ Γκασούκα, «ενδέχεται βέβαια οι γυναίκες να είναι “παρένθετες” ιδιοκτήτριες, προκειμένου οι σύζυγοί τους να απαλλαγούν από μέρος της φορολογίας». Βάσει των απαντήσεών τους, 71,70% έχουν προσωπική αγροτική περιουσία, την οποία ως επί το πλείστον διαχειρίζονται οι ίδιες (62,50%). Ωστόσο, η οριοθέτηση των ρόλων είναι θολή, καθώς ομολογούν κατά 66,15% ότι η πρωτοκαθεδρία τους είναι μόνον για τα μάτια του… έφορου, και ότι η αγροτική παραγωγή ακόμα ανδροκρατείται (73,35%). Τα δε εισοδήματά τους είναι πενιχρά, 46,91% αυτών κερδίζουν έως 500 ευρώ μηνιαίως.
Οι γυναίκες αναλαμβάνουν τη φροντίδα των ζώων, όπως το άρμεγμα, εποχικές εργασίες, αλλά και τη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών (δηλώσεις – λογιστικά βιβλία). Στα παραπάνω καθήκοντα αναμφισβήτητα τους βοηθάει η άνοδος του μορφωτικού τους επιπέδου. Ενδεικτικά, το 35,53% είναι απόφοιτες λυκείου, το 7,61% ΑΕΙ/ΤΕΙ και το 13,20% ΙΕΚ. Σημαντικές είναι οι επιδόσεις τους και στις νέες τεχνολογίες, καθώς 68% των γυναικών που έδωσαν προφορικές συνεντεύξεις, δηλώνουν ότι έχουν γνώσεις υπολογιστή, 75% γνωρίζουν στοιχειωδώς το πρόγραμμα Word, Excel (75%) και Power Point (87%). Τα ευρήματα αποκτούν περισσότερο ενδιαφέρον δεδομένου ότι ο μέσος όρος ηλικίας του δείγματος είναι άνω των 41 ετών.
Οικογενειακά βάρη
Η προσπάθεια να ανταποκριθούν σε όλους τους ρόλους ταλαιπωρεί τις αγρότισσες, δεδομένης της έλλειψης υποστηρικτικών δομών (π.χ. παιδικοί σταθμοί). Στα λόγια μιας Μακεδόνισσας «αντηχεί» ο καημός της Φραγκογιαννούς του Παπαδιαμάντη: «Οσο τα παιδιά μου ήταν μικρά δεινοπαθούσα. Οταν μεγάλωσαν, είχαν γεράσει οι γονείς μου. Τώρα που χήρεψα και μεγάλωσαν τα παιδιά, πάλι κουράζομαι γιατί γερνάω και εγώ». Ωστόσο, σταδιακά οικογενειακά βάρη επωμίζονται και οι άνδρες αγρότες, που θεωρούνται εξόχως συντηρητικοί. Σύμφωνα με το 44%, οι σύζυγοι βοηθούν στο σπίτι και την ανατροφή των παιδιών. Οπως γλαφυρά εξηγεί μια Κρητικιά αγρότισσα «στην αρχή ζορίστηκα, μετά αρχίσανε σύζυγος και παιδιά να στρώνουν κανένα κρεβάτι, να φτιάχνουν κάνα φαγητό». Στη διαπροσωπική συνέντευξη αναδείχθηκε πολλάκις η εμπιστοσύνη στην κρίση τους, «αν με άκουγε ο συγχωρεμένος, σήμερα θα είχαμε τη μεγαλύτερη φυτεία φουντουκιών στη Ραχιά, αλλά ήμουν γυναίκα…».