Ενας Οδυσσέας του Πολιτισμού

Ενας Οδυσσέας του Πολιτισμού

5' 22" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μονάχα κατηγορίες και αρνητικές κρίσεις ακούμε στην εποχή της οικονομικής κρίσης για τα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Κι όμως, ξεχνάμε πως ένας άνθρωπος όπως ο Αγγελος Δεληβορριάς, που πέθανε στα 81 του την περασμένη Τρίτη, μεγαλούργησε μέσα σε αυτά ακριβώς τα χρόνια. Την διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη ανέλαβε το 1973, όταν η δικτατορία βρισκόταν υπό κατάρρευση και προετοιμαζόταν η μετάβαση στη Δημοκρατία. Στα χρόνια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, ο Αγγελος Δεληβορριάς συνέβαλε δραστικά στην αλλαγή του πολιτιστικού χάρτη και έως το τέλος παρέμεινε δυναμικός, παρεμβατικός, δημιουργικός και τολμηρός.

Η Ελλάδα έλαβε μια μεγάλη, σπάνια προσφορά από τον Αγγελο Δεληβορριά. Το τεράστιο έργο που αφήνει πίσω του θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα από τα πλέον θετικά, τα πλέον φωτεινά αφηγήματα αυτού που μάθαμε ως Μεταπολίτευση – πάνω απ’ όλα της χώρας που ξέρουμε ως Ελλάδα.

Σήμερα, η «Κ» αφιερώνει ειδικό χώρο στο έργο και στην προσωπικότητα ενός γνήσιου ευπατρίδη, φιλοξενώντας τις προσωπικές καταθέσεις σημαντικών ανθρώπων που τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του.

Επίσης, η «Κ» προβαίνει σήμερα σε μια πρώτη, συνοπτική, αποτίμηση της προσφοράς του, αποχαιρετά μαζί με τον άνθρωπο και μιαν ολόκληρη εποχή, την ίδια στιγμή όμως κοιτά με δέος και με μεγάλη ανακούφιση μια σπάνια, ανεκτίμητη κληρονομιά – αυτή που άφησε πίσω του ο Αγγελος Δεληβορριάς μέσα από ένα πεισματικό, συνεχές και συνεπές, τιτάνιο εντέλει, έργο.

Φανή-Μαρία Τσιγκάκου*

Ανήκε στους ακέραιους με γνήσιο φρόνημα Ελληνες

Θεωρώ άνευ σημασίας την παράθεση πληροφοριών γύρω από τη μουσειακή καθημερινότητα που βίωσα τόσα χρόνια δίπλα του. Πιστεύω ότι οποιαδήποτε αναφορά στον Αγγελο Δεληβορριά θα πρέπει να υπογραμμίσει αυτό που ηχούσε σαν επωδός στις ελάχιστες κουβέντες που ανταλλάξαμε χθες με τους συντετριμμένους συναδέλφους στο μουσείο. «Ηταν ο τελευταίος», «χάθηκαν τα σημεία αναφοράς μας»…

Μολονότι δεν εντάσσεται μέσα στο χρονικό πλαίσιο της γενιάς των Ελλήνων που στιγματίστηκαν από τις ιστορικές συγκυρίες στις οποίες ο ίδιος αναφερόταν ως «τραυματικές εμπειρίες» (Μικρασιατική Καταστροφή, Εμφύλιος), ο Αγγελος Δεληβορριάς εμποτίστηκε από το ίδιο όραμα: να ξαναχτίσει την Ελλάδα. Και ενώ για την εκπλήρωση αυτού του –ανεξήγητου– αλλά επιτακτικού χρέους θα αρκούσε είτε το τεράστιο επιστημονικό του έργο που τον καταξίωσε διεθνώς είτε η αναθέρμανση των μουσειακών ιδανικών που επιτέλεσε στα 45 χρόνια που ήταν στο τιμόνι του Μουσείου Μπενάκη, εκείνος έκανε άλλες επιλογές. Επέλεξε τη σωματική και ψυχική του ανάλωση για την προστασία της νεοελληνικής κληρονομιάς, για την αναβάθμιση των πολιτισμικών και επιστημονικών μας ηθών, για την αποκατάσταση των αθλιοτήτων της δημόσιας ζωής.

Ενα χρέος ανεξήγητο. Να υπενθυμίσω ότι ουδέποτε εξαργύρωσε τις επιστημονικές αρετές στο χρηματιστήριο των καθιερωμένων νεοελληνικών αξιών. Είναι χαρακτηριστική η μόλις πρόσφατη αγόρευσή του στην Ακαδημία, αλλά και το γεγονός ότι ο συνολικός χρόνος της επιστημονικής και μουσειακής του προσφοράς είναι δυσανάλογος με τις επίσημες επιβραβεύσεις της ελληνικής πολιτείας. 

Αναρωτιέμαι από πού πήγαζε αυτή η αίσθηση του χρέους. Αυτή η στάση υπευθυνότητας απέναντι στη σημασία του χθες ως βασικού συστατικού του σήμερα.

«Ο χρόνος της μνήμης μας είναι ο χρόνος της ύπαρξής μας», ήταν μια αγαπημένη του φράση που επαναλάμβανε στις ομιλίες του και έκανε το προσωπικό να κρυφογελάμε συνωμοτικά. Ο Αγγελος Δεληβορριάς ήταν πληγωμένος από τη νεοελληνική πραγματικότητα. Αυτή η αίσθηση του χρέους θα πρέπει να πήγαζε από τη μοναδική ευαισθησία του, από τον υψηλό δείκτη υπευθυνότητας που διέθετε, από το γεγονός ότι ανήκε σε εκείνους τους ακέραιους με γνήσιο φρόνημα Ελληνες, αυτούς που μας κάνουν να μην ντρεπόμαστε που είμαστε Νεοέλληνες σήμερα. Το είδος προς εξαφάνιση.

* Η κ. Φανή – Μαρία Τσιγκάκου είναι ιστορικός της τέχνης, στέλεχος του Μουσείου Μπενάκη επί σειράν ετών.

Νίκος Σταμπολίδης*

Ανοιχτός ορίζοντας, φωτεινός χείμαρρος

Τι να πρωτοπεί κανείς για τον Αγγελο; Τον άνθρωπο, τον επιστήμονα, τον ακαδημαϊκό, τον διευθυντή του μουσείου, τον φίλο; Αυτή τη σφαιρική προσωπικότητα, με τον θάνατο της οποίας φτωχαίνει η χώρα. Ο Αγγελος είναι για εμένα είναι ο ανοιχτός ορίζοντας. Δεν τον πρωτογνώρισα από κάποιες συστάσεις. Τον γνώρισα μέσα από τους δασκάλους μου, τον Ανδρόνικο και τον Δεσπίνη, που μιλούσαν γι’ αυτόν ως το ωραιότερο πλάσμα που υπήρχε στην τάξη τους. Τον φανταζόμουν έτσι σαν άγγελο, ώσπου τον γνώρισα πια στο τιμόνι του μουσείου.

Ηταν η περίοδος που έπρεπε να πάρω την υποτροφία για τη Γερμανία κι εκείνος συνεργαζόταν με τη Λίλα Μαραγκού. Μου έκανε τρομερή εντύπωση η απλότητα ενός ανθρώπου φτασμένου απέναντι σε ένα φοιτητή που ήθελε να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Από τότε, κάθε φορά που βρισκόμασταν κουβεντιάζαμε, πηγαίναμε να φάμε είτε τον συναντούσα σε εκθέσεις του Μπενάκη ή του Μουσείου Κυκλαδικής, τον έβλεπα σαν ένα φωτεινό χείμαρρο, λαμπερό, χαρισματικό, χαριτωμένο, με μια καρδιά ανοιχτή και αληθινή.

Αν τον περιέγραφα με βάση τη σωματική διάπλαση, θα τον χαρακτήριζα ευρύστερνο. Είχε μια ευρύτητα να βλέπει τα πράγματα και τους ανθρώπους. Οσο προσηνής και αν ήταν, ήταν και οξύθυμος. Θα στα έλεγε, όμως, με ανθρωπιά, καλοσύνη και κυρίως δικαιοσύνη. Ηταν στοχαστικός. Τον θυμάμαι στο Ρευματονήσι, στο νησί της Ντόλλης Γουλανδρή. Ολοι κολυμπούσαμε, εκείνος καθόταν μπροστά στο γαλάζιο κι έγραφε. Τον έβλεπα από μακριά. Ηταν ένας Οδυσσέας του Πολιτισμού, φτιαγμένος από τα υλικά της γενιάς του και της γενιάς των δασκάλων μας, του Ανδρόνικου, του Κριαρά, του Κακριδή. Δάσκαλοί του και δικοί μου. Τέτοιοι άνθρωποι δεν φεύγουν ποτέ, απλώς εγκαταλείπουν τον ανθρώπινο βίο. Υπάρχουν, όμως, μέσα από τα έργα τους και την αγάπη μας γι’ αυτούς.

* Ο κ. Νίκος Σταμπολίδης είναι διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Κυριάκος Κουτσομάλλης*

Με πάθος, αφοσίωση και γνώση

Είναι δύσκολο να συμφιλιωθεί κανείς με τη διαπίστωση ότι ο Αγγελος Δεληβορριάς, αυτός ο τόσο ζωντανός άνθρωπος με τις αμέτρητες αρετές και τα πολλά χαρίσματα, δεν θα είναι πια σωματικά μαζί μας.

Βαθιά ανθρωπιστής, άριστος και εμπεριστατωμένος λειτουργός του γνωστικού του αντικειμένου, το οποίο με πάθος, αφοσίωση, γνώση, πίστη και πιστότητα υπηρετούσε, δεν θα είναι πια εδώ για να ακτινοβολεί με το πηγαίο του χαμόγελο, το ήθος, την ευπροσηγορία και προσήνεια και την πάντα γενναιόδωρη διάθεση ανιδιοτελούς προσφοράς που τον χαρακτήριζε. Ανοιξε νέους δρόμους και πολλά μας δίδαξε στις μουσειολογικές προσεγγίσεις. Αισθάνομαι ειλικρινά πονεμένο το τραύμα αυτής της απώλειας.

Λίγο πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα μού τηλεφώνησε για να μου πει ότι στις 15 Μαΐου, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων, η φετινή τιμητική εκδήλωση του Μουσείου Μπενάκη, το οποίο επί 40 και πλέον έτη με γνώση και ταλέντο διηύθυνε, θα ήταν αφιερωμένη στο Μουσείο της Ανδρου. Ηταν κι αυτό ένα από τα πολλά δείγματα φιλίας και γενναιοδωρίας που τον χαρακτήριζαν.

Σε αυτή την εκδήλωση η καρέκλα σου θα είναι άδεια, αγαπητέ και αλησμόνητε φίλε. Η εικόνα σου, όμως, νοερά θα πλανάται παντού για να μας συνέχει και να μας ενώνει.

* Ο κ. Κυριάκος Κουτσομάλλης είναι διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονου Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ανδρο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή