Σας έλεγα την περασμένη φορά για τα γυμνασιόπαιδα από τον Βροντάδο της Χίου και από τα Δεμένικα της Πάτρας, που εργάστηκαν με την καθοδήγηση των καθηγητριών τους στο μάθημα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με θέμα τη διατροφή, κι έμαθαν πολλά, όπως έγραψαν τα ίδια.
Να δείτε και τις φατσούλες που γράφουν τέτοιες νόστιμες κουβέντες, που λένε με θάρρος τις σκέψεις τους, που αναγνωρίζουν τον φωτισμένο «δάσκαλο» κι αφήνονται να τα καθοδηγήσει.
Υπογραμμίζω ότι αυτές οι πρωτοπόρες δουλειές των συγκεκριμένων μαθητών ξεκίνησαν απ’ αυτές τις φωτισμένες καθηγήτριες που, εθελοντικά, κόντρα στον μίζερο εφησυχασμό του δημοσίου υπαλλήλου, αξιολόγησαν το θέμα της διατροφής ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας και τράβηξαν τον δρόμο της συμμετοχής και της ανάληψης ευθύνης σε έργα δημόσια με την έννοια που χρησιμοποιούσαν τον όρο οι αρχαίοι, για το συμφέρον όλων μας, για το κοινό καλό.
Τέτοιες, αποδεδειγμένα επιτυχημένες, πρωτοβουλίες είναι ανάγκη πάσα να οργανωθούν από τους αρμόδιους φορείς και να αφεθούν να λειτουργήσουν με δημιουργική φαντασία. Δεν εννοώ σε καμία περίπτωση να δημιουργηθεί ακόμα ένα άκαμπτο γραφειοκρατικό σχήμα που θα «κόψει και θα ράψει» ανθρώπους και δημιουργικές ιδέες στα μέτρα του.
Χρειάζεται ένα δίχτυ (δίκτυο μάλιστα!) που να καλύψει όλη τη χώρα και σε κάθε κόμπο του χρειάζονται ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι, γνώστες των θεμάτων της διατροφής, αλλά και γνώστες της ανάγκης, οι οποίοι θα οργανώνουν κάθε τρεις και λίγο ένα «εργαστήριο» γνωριμίας με την τροφή.
Η πραγματικότητα
Για να το ξεκαθαρίσω εντελώς: Η πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι ο εθισμός των παιδιών στα υποκατάστατα τροφίμων και στα χημικά πρόσθετα που αλλοιώνουν τη γεύση της τροφής και υπονομεύουν την υγεία.
Συνήθως, ακούγονται προτάσεις όπως «να ξαναγυρίσουν οι μητέρες στο σπίτι» ή «να ελέγχεται η αγορά». Το πρώτο αποτελεί μάλλον οπισθοδρομικού τύπου παλινδρόμηση, ενώ το δεύτερο -παντελώς ανέφικτο- φέρνει στο νου τον ήρωα του Θερβάντες, τον Δον Κιχώτη, με το αχαμνό του άλογο και τον ταλαιπωρημένο Σάντσο. Συμπαθείς πλην γραφικές ιστορίες.
Το «δίχτυ»
Είναι αλήθεια ότι όποιο τέτοιο εγχείρημα ευαισθητοποίησης των παιδιών χρειάζεται να εκπαιδεύσει ανθρώπους που ζουν στη σύγχρονη πραγματικότητα, άρα να λαμβάνει υπ’ όψιν του τις ιδιαιτερότητες της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτό που -κατά τη γνώμη μου- χρειάζεται από το παρελθόν είναι το ήθος που απαιτείται για τη διαμόρφωση των κριτηρίων.
Επανέρχομαι στο θέμα του «δικτύου ευαισθητοποίησης» που προτιμών να το λέω δίχτυ, γιατί η λέξη δίνει και μια αίσθηση ασφάλειας και προστασίας. Οι λόγοι δεν είναι αποτελεσματικοί γιατί τα παιδιά δεν γνωρίζουν το αντίκρισμά τους η δημιουργία βιωμάτων μπορεί να είναι μια αξιόπιστη πρόταση. Αν, λ.χ., θέλει κανείς να δείξει στα παιδιά τις διαφορές της γεύσης των διάφορων ειδών του γάλακτος, θα πρέπει να παρουσιάσει γάλα κατσικίσιο, αγελαδινό και πρόβειο και ακόμη συμπυκνωμένο και παστεριωμένο.
Τα παιδιά δοκιμάζουν απ’ όλα και συγκρίνουν, και εκεί τους εξηγούνται όλα τα σχετικά με το γάλα στοιχεία, τόσο για τις διαδικασίες παραγωγής και επεξεργασίας του γάλακτος της αγοράς όσο και για τη διατροφική του αξία. Σε αυτήν την κατευθυνόμενη γευσιγνωσία θα μπορούσε να παρουσιάσει κανείς και γάλα από τα ίδια ζώα (π.χ. κατσίκες) θρεμμένα με διαφορετικό χορτάρι και σε διαφορετικό υψόμετρο, δύο παράγοντες που επηρεάζουν καθοριστικά και την περιεκτικότητα του γάλακτος σε λιπαρά και τη γεύση του.
Στη συνέχεια με τα διάφορα είδη γάλακτος θα μπορούσαν να φτιάξουν μια κρέμα με ολόιδια τα υπόλοιπα υλικά έτσι που να γευτούν τη διαφορά σε μια πρώτη μορφή μεταποίησης. Ακόμα καλύτερα θα ήταν αν υπήρχε τυρί από τα διάφορα είδη του γάλακτος για να εντοπίσουν τις διαφορές και να τις σχολιάσουν επιτόπου.
Τα καρύδια
Θα επιμείνω με ένα ακόμη παράδειγμα το επιλέγω επειδή δείχνει ασήμαντο ενώ, αντίθετα, είναι σημαντικό και χαρακτηριστικό μαζί. Σκέφτομαι λοιπόν μια διαδικασία ευαισθητοποίησης σχετικά με τα καρύδια. Μπορούν να παρουσιαστούν τα καρύδια Ινδίας (η συντριπτική πλειοψηφία των γλυκών που κυκλοφορούν, γίνεται με αυτά), τα οποία είναι πολύ λαδερά και εισάγονται σε ψίχα μόνο και τα καρύδια της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ που εισάγονται άσπαστα κυρίως, ομοιόμορφα, άψογα στην εμφάνιση με μια μικρή σφραγίδα στο τσόφλι τους. Είναι γερά και σχεδόν άνοστα. Μαζί μπορούν να μπουν ενδεικτικά τεσσάρων ειδών ελληνικά καρύδια της ορεινής Αρκαδίας με στρογγυλή καστανοκόκκινη ψίχα, της ορεινής Αχαΐας, μεγαλόκαρπα χλωμά αλλά πολύ γευστικά, του Καταρράκτη Αρτας, στενή ψίχα, χλωμά με δική τους ξεχωριστή γεύση και εκείνα από το Βόιο με ευδιάκριτες διαφορές απ’ όλα τα άλλα. Απαραιτήτως χρειάζονται και μερικά ταγγισμένα καρύδια για να γίνει επιτέλους σαφές ότι τα ταγγισμένα καρύδια είναι αλλοιωμένα και δεν τρώγονται.
Ανίχνευση
βασικών γεύσεων
Ειδικοί μπορούν να αναπτύξουν τα σχετικά με τη θρεπτική αξία των καρυδιών αλλά και τους λόγους που δημιουργούν τις διαφορές στη γεύση του καρπού (ράτσα του δέντρου, σύσταση του εδάφους κ.τ.λ.).
Μετά από κάθε είδος καρυδιού μπορεί να φτιάξουν καρυδόπιτες για να τεκμηριώσουν τις διαφορετικές γεύσεις μ’ένα παράδειγμα χρήσης τους.
Ετσι μπορεί να γίνει κατ’ αρχάς μια διαδικασία ανίχνευσης βασικών γεύσεων ξεκινώντας από τα προϊόντα και σε μια δεύτερη φάση να ασχοληθούν τα παιδιά με μαγειρεμένα φαγητά εξ αρχής, να μάθουν να επιλέξουν με τα μάτια, την αφή, τη μυρωδιά και τη γεύση. Δηλαδή να μυηθούν σιγά – σιγά έτσι που να επιλέγουν τα τρόφιμα και να απολαμβάνουν το φαγητό τους.
Ποιος μπορεί να υλοποιήσει το σχέδιο; Εμείς. Ολοι μαζί, σε συνεργασία. Μπορούν να συμβάλλουν βιολόγοι, οικολόγοι, καλλιεργητές, υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των υπουργείων Πολιτισμού, Ανάπτυξης και Παιδείας, οι γονείς και οι δάσκαλοι, με μια λέξη: όλοι.
Δεν χρειάζονται ατέρμονες μελέτες και γραφειοκρατία, λίγη καλή θέληση, οργάνωση, απλή λογική.
Ισως χρειάζεται και να αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια τα παιδιά, να ζητήσουμε τη βοήθειά τους. Πρέπει να τελειώσουμε με την αλαζονεία, γιατί εμείς φτιάξαμε τον κόσμο που καλούνται τα παιδιά να ζήσουν και -στο θέμα της διατροφής τουλάχιστον- δεν δικαιούμαστε όσο οι κότες ταΐζονται με ψαράλευρα, οι αγελάδες με κρεατάλευρα, τα γουρούνια με βοθρολύματα, με ωραιοποιημένα καμένα ορυκτέλαια και άλλα τρομοκρατικά. Σε μια ατμόσφαιρα που έγινε ασφυκτική από τα δικά μας έργα, εμείς που μολύναμε το νερό και τα λαχανικά, το μόνο που αξίζει να κάνουμε είναι να σκύψουμε με ειλικρίνεια πάνω από το ζήτημα για να περισώσουμε ό,τι μπορούμε.