Μερικοί φίλοι προσκάλεσαν μερικούς φίλους, κάποιοι δεν γνωριζόμασταν. Οι συστάσεις έγιναν. Ολοι μορφωμένοι, καλλιεργημένοι, αυτό που λέμε μεσαία προς ανώτερα στρώματα, γιατροί σε διάφορες ειδικότητες, εκπαιδευτικοί σε διάφορες βαθμίδες.
Οσο περνούσε η ώρα άρχιζα να βαραίνω. Δεν μπορούσα να καταλάβω την αιτία. Ο ένας μιλούσε για το πώς μπορεί να κάνει καλύτερες συνεργασίες για να βγάζει περισσότερα χρήματα, ο άλλος, που μάλλον ήταν ειδικός της ψυχικής υγείας, τον ενδιέφεραν μόνον… οι γάτες συγκεκριμένης ράτσας, αναζητώντας τρόπο να αγοράσει μία σε καλύτερη τιμή, και μια τρίτη στην παρέα έψαχνε τρόπο να «τα κονομήσει», όπως είπε, νοικιάζοντας ακίνητα σε πλούσιους τουρίστες που της είχε κληροδοτήσει η γιαγιά της. Κανείς δεν είχε ενδιαφέρον να συνδεθεί με τον άλλον· οι σκέψεις περιφέρονταν παθητικά από το ένα στόμα στο άλλο, όπως σερβίρονταν τα πιάτα. Παράλληλοι μονόλογοι και μια συνενοχή, ότι όλοι συμπράτταμε στη διατήρηση του αδιασάλευτου κόσμου.
Φεύγοντας από την παρέα, μου ήρθε ένας στίχος στο μυαλό. «Η εποχή θυμίζει θειάφι, παντού κυκλοφορούσε χρήμα». Ο Φοίβος Δεληβοριάς το 2003 κυκλοφόρησε τον δίσκο του «Καθρέφτης». Ενα από τα πιο ωραία τραγούδια είναι «Το μέλλον από το παρελθόν». Εκεί ακούγεται ο παραπάνω στίχος: η εποχή θύμιζε θειάφι. Η οσμή αυτού του χημικού στοιχείου μοιάζει με τη μυρωδιά κλούβιων αυγών. Και η ατμόσφαιρα στο εστιατόριο ήταν εν τέλει αποπνικτική.
Φεύγοντας από εκεί, θυμήθηκα ακόμα την περίπτωση ενός νεαρού φοιτητή: επέλεξε να προσφέρει, προσωρινά, εθελοντική εργασία σε έναν μεγάλο Οργανισμό. Υποτίθεται ότι ήταν όνειρό του να περάσει αυτές τις πύλες. Υποτίθεται ότι ο στόχος ήταν να δει στην πράξη τη διαδικασία της παραγωγής, να μάθει μυστικά της δουλειάς, να τον εμπιστευτούν, να του μεταδώσουν οι άλλοι τη γνώση τους, κυρίως να τον εμπιστευτούν. Μόλις όμως περνάνε οι πρώτες δέκα ημέρες, ο νεαρός φοιτητής γίνεται φορτικός. Διεκδικεί μισθό. Διεκδικεί αναγνώριση, θέση. Από το πουθενά. Σε μια συνεργασία οριοθετημένη από την αρχή, εκείνος γίνεται εριστικός απέναντι σε ανθρώπους που τον στηρίζουν, θεωρώντας τον εαυτό του ολοκληρωμένο επαγγελματία που επιβάλλεται να προσληφθεί. Πολύ σύντομα στέλνει ένα απρόσωπο μήνυμα στον άνθρωπο που τον εμπιστεύθηκε, ότι θέλει να συνεχίσει τις σπουδές του.
Τα χρήματα είναι σημαντικά. Η ύλη είναι συνώνυμη της γείωσης, ο άνθρωπος έχει ανάγκη την επαφή με τη θνητότητά του, με τα πρακτικά ζητήματα της ζωής. Το χρήμα, ιδίως σε εποχές στενεμένες, παρέχει διεξόδους, προσφέρει οξυγόνο. Η εποχή μας όμως έρχεται αντιμέτωπη με ζητήματα που δεν αφορούν την κάλυψη των αναγκών μας, όσο τη βαθύτερη σχέση του εαυτού μας με το χρήμα. Ή, αλλιώς, με την επιθυμία. Διότι, το ξέρουμε καλά πια, το χρήμα δεν είναι μέσον είναι το ίδιο επιθυμία. Η οποία μάλιστα πρέπει να ικανοποιηθεί ταχύτατα.
Το ενδεικτικό παράδειγμα της παρέας αναδεικνύει τη μετατόπιση μιας σχέσης. Το χρήμα κάποτε θεωρούνταν μέσο, υπήρχαν μάλιστα κοινωνίες που δεν καταδέχονταν να το φέρουν στο τραπέζι ως συζήτηση, ενώ οι παλαιότεροι θεωρούσαν δείγμα κακής ανατροφής να ρωτά κάποιος το βαλάντιο κάποιου άλλου ή το μέγεθος της κληρονομιάς. Το μέλημα για το χρήμα δεν είναι φυσικά καινούργιο. Αυτό όμως που έχει αλλάξει, και αφορά σίγουρα τη σχέση των κοινωνιών με το χρήμα και επηρεάζει σε βάθος την ψυχική ανθρώπινη διάσταση, είναι το ότι το χρήμα έχει γίνει από μέσο αυτοσκοπός. Η ανάλυση είναι μεγάλη για το πόσο επηρεάζει την παραγωγικότητα των λαών, κυρίως των δυτικών, και πού έχει πέσει το βάρος στέρεων οικονομιών πολλών κρατών. Οσο γινόταν πιο αποδεκτή η επένδυση σε μια «φούσκα», τόσο μετατοπιζόταν το ενδιαφέρον του ανθρώπου από τα άυλα στα υλικά. Οι ιδέες, οι αξίες, τα συναισθήματα, τα οράματα, νεφελώδεις καταστάσεις και διανοητικές αναζητήσεις ενοχοποιήθηκαν, χλευάστηκαν, δυσκόλεψαν τους ανθρώπους και εγκαταλείφθηκαν για να τοποθετήσουν στο τραπέζι το ορατό. Να μιλάμε μόνο για αυτό που βλέπουμε, για την ύλη. Ας στριμώξουμε τη ζωή μας στα πρακτικά, ας περιοριστούμε στο στενό αλλά τόσο ασφαλή κορσέ της αναζήτησης του έχειν.
Η συζήτηση για τα χρήματα με κάθε τρόπο και αν γίνεται δεν αφορά τελικά την πληρωμή των λογαριασμών. Αυτό γίνεται ή δεν γίνεται μέσα στη σιωπή. Η ανάδειξη της ύλης ως ανθρώπινη προτεραιότητα μεταφράζεται σαν ένα κατρακύλισμα της ουσίας της ζωής μόνο στην εισπνοή και την εκπνοή. Στις πρακτικές συμβουλές, στα εγχειρίδια επίπλαστης ευτυχίας, στην τακτοποίηση που μπορεί να επιφέρει η λογιστική εκκαθάριση. Εκεί μέσα με όρους εσόδων εξόδων μπαίνουν τα όνειρα των ανθρώπων, το μεγάλωμα των παιδιών, ο έρωτας, τα βαθιά και δύσκολα συναισθήματα, όλα όσα αξίζουν και όλα όσα κοστίζουν. Και τελικά ο άνθρωπος χάνει την κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του προς τη δυναμική της φύσης του και γίνεται το ξόανο του Θεού που κάποτε ονειρεύτηκε.
Τελικά και ο νεαρός που κλείνει μια πόρτα, στραγγαλίζει μέσα του το όνειρο. Στην απαίτηση να μη βγει ζημιογόνος ο λογαριασμός –να μην τον ρίξει ο κακός εργοδότης– τελικά ζημιώνει εκείνος τον εαυτό του, χάνοντας το δάσος κοιτώντας το δέντρο. Οταν απομονώνουμε την οπτική της πραγματικότητας στεγνώνοντας τα υγρά της, τότε κονταίνουμε τον εαυτό μας. Οι άλλοι δεν χάνουν, εμείς χάνουμε, και οι ήττες, ιδίως αυτές που δεν νοηματοδοτούνται, είναι καταδικασμένες στην επανάληψη και τελικά στην καταστροφή. Το κέρδος και η ζημιά είναι σχετικές έννοιες στη ζωή και δεν αφορούν μόνο το χρήμα.
Το ζήτημα είναι να συνεχίσεις να ονειρεύεσαι ανθρώπους και όχι χρήματα. Γιατί όπως έλεγε ο Φρόιντ, ποτέ κανείς στα όνειρά του δεν ασχολείται με το χρήμα. Το ασυνείδητο είναι απασχολημένο με άλλα πράγματα.