Τέσσερις δεκαετίες μετά την κλοπή τεσσάρων σπάνιων τοιχογραφιών από τον ιερό ναό Παλαιοπαναγιάς Στενής Ευβοίας, γράφτηκε την περασμένη εβδομάδα στο Εφετείο Αθηνών ο δικαστικός επίλογος με την καταδίκη Ιταλού εμπόρου αρχαιοτήτων σε κάθειρξη 11 ετών.
Ηταν 1978 όταν ένας σεσημασμένος κακοποιός με καταγωγή από τον Πύργο Ηλείας, ο οποίος δήλωνε τοπογράφος στο επάγγελμα, τρύπωσε από τον φεγγίτη στο απόμερο εκκλησάκι της Παλαιοπαναγιάς. Με το σκαρπέλο του αποτοίχισε τα πορτρέτα των Αγίων Ερμολάου, Νικήτα, Μακαρίου του Αιγυπτίου και Νέστορος, και προκάλεσε εκτεταμένες φθορές σε δομικά υλικά του ναού.
Τον Μάιο του 1984 ο δράστης αυτής της κλοπής καταδικάστηκε σε ισόβια, καθώς κρίθηκε ένοχος κατ’ εξακολούθηση για παρόμοιες διαρρήξεις σε άλλους ναούς και μονές. Τα χτυπήματά του απλώνονταν σε όλη την Ελλάδα, από τη Μακεδονία μέχρι και την Πελοπόννησο. Παρά τη σύλληψη και την καταδίκη του, τα ίχνη των τεσσάρων τοιχογραφιών της Στενής Ευβοίας, όπως και ο τελικός κάτοχός τους, παρέμεναν για πολύ καιρό άγνωστα.
Ενα από τα πορτρέτα των τεσσάρων αγίων που αποτοιχίστηκαν από τον ναό και σήμερα φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.
Πέρασαν χρόνια μέχρι να εντοπιστούν οι τοιχογραφίες σε γκαλερί στη Βασιλεία της Ελβετίας, που διατηρούσε με τη σύζυγό του ο Ιταλός έμπορος αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Το 2010 οι τοιχογραφίες επαναπατρίστηκαν στην Ελλάδα και σήμερα φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο. Η συνολική αξία τους εκτιμάται στις 160.000 ευρώ.
Τα έργα που κοσμούν τον σταυρεπίστεγο ναό Παλαιοπαναγιάς συνδέονται με ζωγράφο του 16ου αιώνα της αποκαλούμενης σχολής των Θηβών. Το εκκλησάκι βρίσκεται σε ερημική τοποθεσία ανάμεσα στα χωριά Λούτσα και Στενή, έχει κηρυχθεί ιστορικό μνημείο και προστατεύεται από την αρχαιολογική υπηρεσία.
Στο Εφετείο Αθηνών
Την περασμένη Παρασκευή, κατά την εκδίκαση της υπόθεσης σε δεύτερο βαθμό στο Εφετείο Αθηνών, ο εισαγγελέας της έδρας πρότεινε να απορριφθούν τα αιτήματα της υπεράσπισης περί παραγραφής του αδικήματος και αποβολής του Δημοσίου από παράσταση πολιτικής αγωγής. Ανέφερε ακόμη ότι δεν πείσθηκε από τους ισχυρισμούς της πλευράς του κατηγορουμένου περί άγνοιας της παράνομης προέλευσης των αντικειμένων. Ο 80χρονος Ιταλός δεν εμφανίστηκε στην ακροαματική διαδικασία, παρότι είχε ζητηθεί η παρουσία του από την έδρα στην προηγούμενη δικάσιμο. Ο εισαγγελέας έθιξε την απουσία του κατηγορουμένου λέγοντας ότι «συστηματικά απέφυγε τη βάσανο του δικαστηρίου» και έκλεισε την εισήγησή του προτείνοντας να κριθεί ένοχος ο κ. Μπεκίνα για αποδοχή μνημείων ιδιαίτερα μεγάλης αξίας (το πρωτοβάθμιο δικαστήριο τον είχε καταδικάσει σε 12 χρόνια κάθειρξης).
Η τοιχογραφία του Αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου, ακόμη ένας θησαυρός του σταυρεπίστεγου ναού Παλαιοπαναγιάς.
Η υπεράσπιση
Η συνήγορος υπεράσπισης του κ. Μπεκίνα, Βασιλική Κεφαλοπούλου, ανέφερε στο δικαστήριο ότι ο κατηγορούμενος δεν μπόρεσε να ταξιδέψει στην Ελλάδα λόγω της προχωρημένης ηλικίας του και προβλημάτων υγείας. Υποστήριξε ότι ο εντολέας της δεν ενήργησε με δόλο και ότι δεν γνώριζε την αξία των τοιχογραφιών γιατί ο ίδιος εμπορευόταν μόνο αρχαία αντικείμενα. Επικαλέστηκε έγγραφα για την κυριότητα των τοιχογραφιών, υποστηρίζοντας ότι η Εκκλησία έπρεπε να παρασταθεί ως πολιτική αγωγή.
Αναφέρθηκε και σε άλλη απόφαση εναντίον του κ. Μπεκίνα από ελληνικό δικαστήριο. Πρόσφατα ο Ιταλός έμπορος καταδικάστηκε σε δεύτερο βαθμό σε επτά έτη φυλάκισης για υπεξαίρεση αρχαίων αντικειμένων εκτιμώμενης αξίας τριών εκατομμυρίων ευρώ. Η κ. Κεφαλοπούλου ανέφερε στο Εφετείο ότι αυτή η καταδίκη αφορούσε δεκάδες αρχαιότητες που εντοπίστηκαν μαζί με τις τέσσερις τοιχογραφίες στις αποθήκες της Ελβετίας. Ζήτησε να ισχύσουν και για τις τοιχογραφίες μόνο οι διατάξεις του νόμου 3028/2002, βάσει των οποίων καταδικάστηκε ο εντολέας της για την προηγούμενη υπόθεση. Για τις τοιχογραφίες ο Ιταλός έμπορος τέχνης παραπέμφθηκε και με τις διατάξεις του νόμου 1608/1950. Η δικηγόρος επέμεινε σε αυτό το στοιχείο στην ακροαματική διαδικασία της Παρασκευής, λέγοντας ότι για αντικείμενα πολλαπλάσιας αξίας εφαρμόστηκε ο ευνοϊκότερος νόμος, ενώ σε αυτή την υπόθεση ίσχυσε και ο αυστηρότερος.
Επειτα από διακοπή περίπου μιας ώρας, ο πρόεδρος του Β΄ Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών ανακοίνωσε την ποινή. Ο Ιταλός έμπορος καταδικάστηκε σε φυλάκιση 11 ετών για αποδοχή προϊόντων εγκλήματος. «Στη δίκη αυτή, εκτός από τους πραγματικούς, προβλήθηκαν και σημαντικοί νομικοί ισχυρισμοί στους οποίους καθοριστική θα είναι η θέση που θα λάβει ο Αρειος Πάγος», δηλώνει στην «Κ» η κ. Κεφαλοπούλου.
Τα φωτογραφικά άλμπουμ
Η έφοδος στις αποθήκες της Ελβετίας πάντως δεν οδήγησε μόνο σε αυτές τις δύο καταδίκες στα ελληνικά δικαστήρια. Οι ελβετικές αρχές εντόπισαν τότε και ένα τεράστιο αρχείο εγγράφων και φωτογραφιών χιλιάδων αρχαιοτήτων με εμφανή κατάλοιπα χώματος. Εκτοτε αυτά τα στοιχεία χρησιμεύουν στην ταυτοποίηση αντικειμένων που πιθανότατα αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφής.
Αυτό το φωτογραφικό αρχείο αξιοποιήθηκε και τον Οκτώβριο του 2014 για την απόσυρση μαρμάρινης κεφαλής του Ερμή από οίκο δημοπρασιών στο Λονδίνο. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2015, η προτομή επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα.