«Πολύ συχνά έρχονταν στον ύπνο μου εφιάλτες, τώρα καθόλου, μόνο ωραία όνειρα!» «Δεν άντεχα τoν αδελφό μου, δεν έβλεπα την ώρα να φύγει από το σπίτι και να πάει να σπουδάσει. Τώρα εύχομαι να ήμουν εγώ η μεγαλύτερη γιατί δεν ξέρω πώς θα αντέξω χωρίς αυτόν». «Εβλεπα πάρα πολλή τηλεόραση. Τώρα όχι».
«Προηγουμένως όλη την ώρα τσακωνόμασταν στην πίσω αυλή και κάθε τρεις και λίγο μας έστελναν στο γραφείο της διευθύντριας. Τώρα είμαστε πιο ήρεμοι». «Πρώτα έπαιζα πέντε ώρες ηλεκτρονικά, τώρα όχι πάνω από μιάμιση ώρα την ημέρα». Ακούγοντας τα παιδιά της Δ΄ τάξης του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Νέου Ψυχικού διερωτάται κανείς ποια νεράιδα έβγαλε από μέσα τους τον καλύτερό τους εαυτό. Κι όμως, στην τάξη δεν επέδρασε μαγικό ραβδί, αλλά… πιλοτικό πρόγραμμα. Το τελευταίο δίμηνο της σχολικής χρονιάς, στις ώρες της ευέλικτης ζώνης, οι υπεύθυνοι καθηγητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Η επιστήμη του στρες και η προαγωγή της υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χριστίνα Δαρβίρη και Γιώργος Χρούσος και η επιστήμων του στρες Δέσποινα Καλογηράτου, «έτρεξαν» πρώτη φορά σε παιδιά Δημοτικού ένα πρόγραμμα διαχείρισης στρες που ενσωματώνει στοιχεία από την πυθαγόρεια αυτογνωσία, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Στο τέλος του προγράμματος, τα ίδια τα παιδιά εξήγησαν στους γονείς όχι μόνο τι πρέπει να κάνουν για να έχουν λιγότερο στρες (να κοιμούνται καλύτερα, μεταξύ άλλων), όχι μόνο πώς μπορούν να το πετύχουν (καθόλου έκθεση σε οθόνες δύο ώρες πριν από τον ύπνο) αλλά και για ποιον λόγο: διότι, όταν νυχτώνει, ο οργανισμός μας εκκρίνει μελατονίνη, που βοηθάει στον ύπνο, αλλά το γαλάζιο φως της οθόνης μας εξαπατά και διαταράσσει τον φυσιολογικό ρυθμό έκκρισής της. Τα παιδιά έδειξαν με υπερηφάνεια τα βηματόμετρα με τα οποία σιγουρεύονταν ότι κάθε μέρα κάνουν τουλάχιστον 12.000 βήματα, ώστε να κινητοποιούνται και να μη συνηθίσουν στην καθιστική ζωή, ενώ περιέγραψαν πόσο τους βοήθησε η γνώση των διαφραγματικών αναπνοών, τις οποίες διδάχθηκαν με τη βοήθεια ειδικής συσκευής.
«Ενα κορίτσι ήρθε κλαίγοντας στο γραφείο μου επειδή περίμενε τη γιαγιά του κι εκείνη δεν ερχόταν», διηγείται η διευθύντρια του σχολείου, Ορσαλία Γερακίνη. «Της είπα να μην ανησυχεί κι εκείνη μου είπε “εντάξει, μπορώ να καθήσω για να κάνω τις αναπνοές μου;”. Μέσα σε ένα λεπτό ήταν όλα πολύ καλύτερα». «Ζήσαμε μεγάλες στιγμές», λέει με πάθος η κ. Δαρβίρη, εξιστορώντας πώς τα παιδιά καταλάβαιναν με θαυμαστή ακρίβεια τα συμπτώματα του στρες, τη διαχείρισή του και βελτίωναν τις συνήθειές τους. «Είναι πολύ σημαντικό να μάθουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τι τους προξενεί στρες γιατί αυτό είναι το πρώτο βήμα για να το καταπολεμήσουν», επισημαίνει. «Επίσης είναι πολύ σημαντική η “εγκατάσταση” του υγιεινού τρόπου ζωής σε αυτή την ηλικία».
Μεγάλο κομμάτι του προγράμματος είναι η αυτογνωσία, η αφιέρωση κάποιων στιγμών κάθε βράδυ, στις οποίες τα παιδιά παρατηρούν την ημέρα τους από απόσταση, επαινούν τον εαυτό τους για τις επιτυχίες, τον ελέγχουν για τις αποτυχίες και βάζουν στόχους για την επομένη. «Συνήθως όταν προκύπτει κάποιο θέμα και έρχονται μαθητές στο γραφείο μου, το πρώτο πράγμα που λένε είναι “μα τι έκανα;”», συνεχίζει η διευθύντρια. «Παρατήρησα ότι τα παιδιά που ακολούθησαν το πρόγραμμα έχουν μεγαλύτερη συναίσθηση των σφαλμάτων τους». Ο παρεμβατικός χαρακτήρας του προγράμματος σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας (ώρα ύπνου, φαγητό, τρόπος σκέψης, συνήθειες, κ.λπ.) δεν ταίριαξε σε όλα τα παιδιά και σίγουρα όχι σε όλες τις γιαγιάδες, μία εκ των οποίων τηλεφώνησε στο σχολείο για να αναφέρει με απόγνωση ότι η εγγονή της δεν τρώει πια το κέικ της και θέλει να παίρνει μαζί της μόνο φρούτα.
«Ισως σταματούσαν»
Πριν από την έναρξη του προγράμματος και μετά τη λήξη του, η επιστημονική ομάδα μέτρησε τα επίπεδα στρες των παιδιών και κατέγραψε σημαντικές βελτιώσεις, οι οποίες θα γίνουν αντικείμενο δημοσίευσης – αλλά το θέμα δεν πρέπει να αποτελέσει απλώς συζήτηση μεταξύ ακαδημαϊκών. Τα σχολεία, πέρα από το άγχος των εξετάσεων, θα ήταν σίγουρα χρήσιμο να προσφέρουν στα παιδιά και εργαλεία για την εμπέδωση της ψυχικής ηρεμίας. «Εχω ένα φίλο που στο σχολείο του παίζουν πάρα πολύ ξύλο», είπε στο τέλος της παρουσίασης ένα αγόρι. «Σκέφτομαι ότι, αν έκαναν ένα τέτοιο πρόγραμμα, ίσως σταματούσαν».