Αναχωρώντας από το Μπολτσάνο της Ιταλίας για το Παρίσι και από εκεί για μια άγνωστη χώρα της υποσαχάριας Αφρικής, το Μπενίν, οι αρχιτέκτονες Μαρίνα Γούσια και Τζιάνι Μπερτοντσέλο πήραν μαζί τους λίγο χαλβά από τα… Κύργια Δράμας. Ο πατέρας Γούσιας, πίσω στη Θεσσαλονίκη, σε αναμμένα κάρβουνα για το παράτολμο εγχείρημα των δύο νέων να προσφέρουν εθελοντική εργασία στις αφρικανικές ζούγκλες, τους εφοδίασε με μερικά κομμάτια από το γευστικότατο έδεσμα.
Πετώντας επί έξι ώρες πάνω από έρημο και ζούγκλα με την αίσθηση ότι θα πατήσουν «πρώτη φορά σε άλλον πλανήτη», προσγειώθηκαν στην πρωτεύουσα Κοτονού. Εμελλε να ζήσουν επί ένα μήνα μια συναρπαστική ιστορία.
Το Μπενίν, ανεξάρτητο κράτος, είναι μια λωρίδα γης μεταξύ Νιγηρίας και Τόγκο, με πληθυσμό ίσον με αυτόν της Ελλάδας, η οποία καταλήγει στον κόλπο της Γουινέας, απ’ όπου οι οπλισμένοι σαν αστακοί πειρατές επιχειρούν καταλήψεις με ρεσάλτο σε εμπορικά πλοία, αξιώνοντας υπέρογκα λύτρα. Κι αν οι ακτές του είναι ο φόβος και ο τρόμος των ναυτικών, σε αυτές κατέληγαν τετρακόσια χρόνια πριν κατά χιλιάδες αλυσοδεμένοι σκλάβοι από την κεντρική Αφρική για να στοιβαχτούν στα αμπάρια πλοίων και να καταλήξουν, όσοι επιζούσαν, στις φυτείες της Βραζιλίας και του αμερικανικού Νότου.
Από το αεροδρόμιο ο Τζάνι και η Μαρίνα μ’ ένα αγροτικό αυτοκίνητο ακολούθησαν τη διαδρομή προς μιαν άλλη πόλη στα ενδότερα, την Ουιντά. Ο δρόμος αυτός, μερικών χιλιομέτρων, από την Ουιντά μέχρι τη θάλασσα, ήταν για τους σκλάβους της Αφρικής ο περιβόητος «δρόμος χωρίς επιστροφή», όπως τον αποκαλούν σήμερα οι άνθρωποι στο Μπενίν για να θυμίζει τη μαύρη εκείνη σελίδα της ανθρωπότητας. Στα «βήματα» των τότε σκλάβων, σε αντίστροφη πορεία και όχι δίχως επιστροφή, βάδισαν η Μαρίνα και ο Τζάνι, με σκοπό να βοηθήσουν στην ανέγερση σχολείου (νηπιαγωγείου), με αρχιτεκτονική που θα θυμίζει στις επερχόμενες γενεές το ανθρώπινο μαρτύριο για εκατομμύρια αθώα πλάσματα. Γιατί οι άνθρωποι σήμερα στο Μπενίν δεν θέλουν να ξεχάσουν.
«Πήγαμε ως εθελοντές με τη ΜΚΟ Atout African Arch από το Rovereto, που εδώ και πάνω από δέκα χρόνια είναι παρούσα στο Μπενίν και δραστηριοποιείται στον αρχιτεκτονικό χώρο. Στόχος μας ήταν να ξεκινήσουμε τις εργασίες για την κατασκευή ενός μικρού νηπιαγωγείου στο σχολικό συγκρότημα του Zoungbodji, ενός χωριού πάνω στον αμμώδη δρόμο που οδηγεί από την πόλη της Ουιντά στη θάλασσα. Το νέο κτίριο θα είναι ορατό από τον δρόμο, και γι’ αυτό θα πρέπει να θυμίζει την ιστορία που έχει δει το χωριό: με την κυκλική μορφή του στις άκρες θέλει να ανακαλέσει τη μορφή ενός πλοίου, και με τις πολυάριθμες κολώνες του στην πρόσοψη, την εικόνα μιας σειράς από αλυσοδεμένους σκλάβους που διανύουν τον δρόμο χωρίς επιστροφή», λέει ο Τζάνι.
Στο χωριό, εξηγεί η Μαρίνα, υπάρχει ακόμα το πελώριο δέντρο όπου ανάγκαζαν τους σκλάβους να φέρνουν γύρω από τον κορμό του, εννιά φορές οι άντρες και εφτά οι γυναίκες, με κλειστά μάτια για να αποπροσανατολιστούν και στο τέλος του δρόμου έχουν κατασκευάσει μια μεγάλη αψίδα που συμβολίζει την πύλη προς την κόλαση.
Η ίδια περιγράφει γλαφυρά την εμπειρία της παραμονής της στον «άλλο πλανήτη», όπου οι ντόπιοι τους αντιμετώπιζαν ως «λευκούς». Ο Τζάνι προσθέτει πως τους Πορτογάλους και τους Γάλλους αποικιοκράτες έχουν αντικαταστήσει, πλέον, όπως σχεδόν παντού στην Αφρική, σε ρόλο επενδυτών οι Κινέζοι, που στο Μπενίν συζητούν την κατασκευή μεγάλου παραλιακού αυτοκινητοδρόμου.
Η γιορτή βουντού
«Η ζωή τους είναι λίγο χύμα, υπάρχει φτώχεια αλλά όχι εξαθλίωση. Γεννούνε από 8 μέχρι 15 παιδιά, παντρεύονται πολλές γυναίκες. Σε ένα μήνα μάς προσέφεραν τέσσερα παιδιά», αφηγείται η Μαρίνα. Παραμονές της επιστροφής τους παρακολούθησαν τη γιορτή βουντού, η κορυφαία στο Μπενίν. «Τετάρτη 10 Ιανουαρίου είναι η Ημέρα του Βουντού, μια θρησκεία, μια φιλοσοφία ζωής συνδεδεμένη με τις παραδόσεις, την ιστορία του λαού και την ανάμνηση των προγόνων, σε αρμονία με τη φύση και τα άλλα όντα. Το βουντού είναι παρόν κάθε μέρα στο Μπενίν. Στις 10 Ιανουαρίου η Ουιντά γίνεται η παγκόσμια πρωτεύουσα του βουντού και χιλιάδες άτομα ντυμένα με πολύχρωμα υφάσματα διασχίζουν τον δρόμο των σκλάβων και συναντιούνται στην παραλία κοντά στην Πόρτα χωρίς Επιστροφή για τη μεγάλη γιορτή. Δεν θα μπορούσαμε να λείψουμε».