«Εχω δίπλα μου μια κοπέλα. Θα προτιμούσα να είσαι εσύ, αλλά ξέρω ότι δεν μπορείς να είσαι συνέχεια εδώ. Αυτή η κοπέλα είναι φίλη σου και έτσι δεν φοβάμαι». Αυτό ήταν το μήνυμα που ο 16χρονος Τζασμίτ από το Αφγανιστάν έστειλε πριν από μερικούς μήνες στην Ελλη, την επίτροπό του, από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν ύστερα από επέμβαση καρδιάς.
Η Ελλη (το όνομά της δεν δημοσιεύεται ολόκληρο για λόγους εχεμύθειας) είχε αναλάβει ως επίτροπος ανηλίκου τον Τζασμίτ αρκετούς μήνες νωρίτερα, όταν ο έφηβος στράφηκε στην οργάνωση ΜΕΤΑδραση ζητώντας βοήθεια. Στη Λέσβο, όπου είχε φτάσει με βάρκα διακινητή δήλωσε στις υπηρεσίες ότι ήταν ενήλικος, χαρτιά δεν είχε και έτσι καταχωρίσθηκε ως 18χρονος. Πέρασε κάποιους μήνες στη Μόρια και όταν ολοκληρώθηκε η διαδικασία καταγραφής του, βρέθηκε να κυκλοφορεί μόνος και άστεγος στην Αθήνα. Ενας ομοεθνής του, τον οποίο γνώρισε στην πλατεία Ομονοίας, τον έπεισε να απευθυνθούν στην οργάνωση για βοήθεια. Κάπως έτσι ο Τζασμίτ γνώρισε την Ελλη, κοινωνική λειτουργό, που τον ανέλαβε έως ότου ενηλικιωθεί τυπικά αλλά και ουσιαστικά, μέχρι να μπορέσει δηλαδή να σταθεί στα πόδια του.
«Ο επίτροπος είναι ένα πρόσωπο αναφοράς για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, εκπαιδευμένο κατάλληλα ώστε να τους στηρίζει και τους βοηθά να τα βγάλουν πέρα. Ξεκινάει από την καθημερινότητα μόλις το παιδί φτάνει στην Ελλάδα: αν πεινάει, αν διψάει, ή αν πονάει. Φροντίζει να γραφτούν σωστά τα στοιχεία του στις υπηρεσίες που θα απευθυνθεί, να καταθέσει άμεσα αίτημα για οικογενειακή επανένωση εφόσον δικαιούται. Προσπαθεί να βρει μέρος να μείνει το παιδί και σχολείο για να κάνει μαθήματα. Προσπαθεί να βρει ρούχα και παπούτσια», λέει στην «Κ» η Λώρα Παππά, πρόεδρος της ΜΕΤΑδρασης.
Ενας καλός επίτροπος είναι το κλειδί της επιτυχίας για την ομαλή ένταξη αυτών των παιδιών στην κοινωνία. Μπορεί επίσης να γλιτώσει τα παιδιά από μεγάλη ταλαιπωρία και το κράτος από πολλά και σημαντικά λάθη. «Η συνεργασία των επιτρόπων με τους εισαγγελείς είναι πολύ καλή», λέει η κ. Παππά. «Ποσοστό 90% των παιδιών αυτών θα γίνουν μια μέρα Ευρωπαίοι πολίτες», αναφέρει χαρακτηριστικά και συμπληρώνει, «είναι προς όφελος όλων και απαιτείται στενή συνεργασία για να τα προστατεύσουμε από την πρώτη μέρα που φτάνουν μόνα τους σε ευρωπαϊκό έδαφος».
Ζουν στον δρόμο
Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι 35% των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα είναι παιδιά προς οικογενειακή επανένωση με συγγενή τους σε άλλο κράτος-μέλος της Ε.Ε., πολλά από τα οποία περιμένουν μήνες. Το 15% ζει στον δρόμο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Οι συνθήκες αυτές τα καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτα σε κάθε είδους μικρές ή και μεγάλες παράνομες πράξεις.
Η Ελλη προσπαθεί να βρει στέγη σε δομή φιλοξενίας ανηλίκων για τον Τζασμίτ, αλλά δεν είναι εύκολο. Πάνω από 2.200 ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα περιμένουν στη σειρά για μια θέση. Στο μεταξύ μένουν στα hotspots, σε καταυλισμούς με άγνωστους ενηλίκους, στα κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων ή στον δρόμο.
Εκείνο το χρονικό διάστημα η Ελλη και ο Τζασμίτ συναντιούνται τέσσερις φορές την εβδομάδα κυρίως σε παγκάκια. Το πιο δύσκολο είναι να τον πείσει να μην εμπλακεί κατά κανένα τρόπο σε οποιαδήποτε παράνομη ενέργεια. Από ένα παιχνίδι της… ατυχίας ο Τζασμίτ αποκτά προτεραιότητα. Μέσα σε έναν μήνα θα βρει θέση σε δομή φιλοξενίας επειδή πάσχει από σοβαρή καρδιακή νόσο και πρέπει να χειρουργηθεί άμεσα. Η Ελλη βρήκε γιατρό για την επέμβαση χωρίς χρήματα, όμως δυσκολεύτηκε να πείσει τον έφηβο να κάνει την εγχείρηση. Μέσα σε λίγες εβδομάδες είχε μάθει αρκετά ελληνικά, ώστε να καταλαβαίνει τους γιατρούς που μιλούσαν για κίνδυνο. Φοβόταν.
Ελληνικά ανάμεικτα με αγγλικά έγραψε το μήνυμα προς την Ελλη, τις ημέρες που ανάρρωνε στο νοσοκομείο μετά την επέμβαση. «Για δύο εβδομάδες χρειαζόταν να βρίσκεται ένας άνθρωπος 24 ώρες το 24ωρο στο νοσοκομείο, οπότε χρησιμοποιήσαμε και εθελοντές που έκαναν βάρδια», λέει στην «Κ» η Ευδοκία Γρυλλάκη, υπεύθυνη Δικτύου Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης.
«Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν πολύ γρήγορα, αφομοιώνουν κάθε πληροφορία που μπορεί να τα βοηθήσει να γίνουν κομμάτι του τόπου όπου βρίσκονται. Ξέρουν ότι για να τα καταφέρουν πρέπει να μάθουν να επικοινωνούν. Γι’ αυτό και τα πιο πολλά ασυνόδευτα ανήλικα έχουν δύο βασικά αιτήματα προς τους επιτρόπους τους: να φτιάξουν γρήγορα τα χαρτιά τους και να πάνε σχολείο», προσθέτει.
Ο Τζασμίτ δεν έχει γονείς ή συγγενείς κάπου αλλού. Η μόνη του λύση είναι να μείνει στην Ελλάδα. Είναι αποφασισμένος να πάει στο πανεπιστήμιο και να γίνει καρδιοχειρουργός για να βοηθήσει όπως τον βοήθησαν. «Είναι πολύ καλός μαθητής και έχει γραφτεί σε ομάδα βόλεϊ, του το επέτρεψε ο γιατρός του. Μου είπε ότι αν δεν ήμουν εγώ θα το είχε σκάσει από το νοσοκομείο, πριν να κάνει την εγχείρηση. Είμαι σίγουρη ότι θα τα καταφέρει και θα κάνω ό,τι μπορώ για αυτό», καταλήγει η Ελλη.
Νομικό πλαίσιο
Ο θεσμός της επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων, ο καθορισμός δηλαδή ενός συγκεκριμένου προσώπου με το οποίο ο αλλοδαπός ανήλικος έχει στενή σχέση για όλα τα θέματα που τον αφορούν, στην Ευρώπη εφαρμόζεται ευρέως. Στην Ελλάδα ξεκίνησε το 2014 από τη ΜΕΤΑδραση, με τη στήριξη του Ιδρύματος Μποδοσάκη, στο πλαίσιο χρηματοδότησης του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (EEA Grants). Αργότερα συνεισέφεραν η ελβετική πρεσβεία, η UNICEF και η Avaaz. Αυτή τη στιγμή η οργάνωση διαθέτει 65 εξουσιοδοτημένους και εκπαιδευμένους επιτρόπους (κοινωνικοί επιστήμονες, δικηγόροι ή εκπαιδευτικοί), οι οποίοι δραστηροποιούνται σε 12 σημεία σε όλη τη χώρα, εκ των οποίων τα πέντε είναι τα νησιά όπου δέχονται προσφυγικές ροές και διαθέτουν ΚΥΤ (Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης), και έχουν στην αρμοδιότητά τους συνολικά 900 παιδιά. Κάθε επίτροπος αναλαμβάνει να εκπροσωπεί ταυτόχρονα πέντε έως δώδεκα παιδιά, ή και περισσότερα, ανάλογα το πόσο δύσκολες είναι οι υποθέσεις που πρέπει να φέρει εις πέρας. Από το 2015 η οργάνωση έχει αναλάβει συνολικά την εξατομικευμένη στήριξη 4.133 ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα.
Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα θεσμοθετήθηκε επισήμως και στη χώρα μας και καθορίστηκε το νομικό πλαίσιο για την επιτροπεία ανηλίκων με νόμο του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.