Εχω μέσα στο μυαλό μου ένα νοητό μουσείο όπου τοποθετώ τα πορτρέτα των φίλων που αποχώρησαν από τα βάσανα. Είναι πορτρέτα προσώπων που η συλλογική μνήμη πρέπει να τα φωτίζει καθημερινά από το πρωί έως το βράδυ και από το βράδυ έως το πρωί, αν θέλουμε αυτός ο τόπος να υπάρχει και να πορεύεται ενάντια στις παράξενες καιρικές συνθήκες που ξεσπούν γύρω μας καθημερινώς. Το πρωί της περασμένης Κυριακής, με πολύ πόνο και βαριά διάθεση μέσα στο νοητό μουσείο μου κρέμασα και το πορτρέτο του αγαπημένου φίλου Μάνου Ελευθερίου. Ηταν ένας έξοχος πνευματικός άνθρωπος που με την καθημερινή συμπεριφορά του και το λογοτεχνικό του έργο δημιουργούσε γύρω του μια εξαιρετική αίσθηση γλυκιάς, ουσιαστικής και αληθινά φινετσάτης ζωής. Σπουδαίος ποιητής και ασύγκριτος στιχουργός. Με τους στίχους των τραγουδιών του έγραψε την ιστορία της Ελλάδας χωρίς ωραιοποιήσεις και άχρηστες εξάρσεις. Εγραψε τα πράγματα όπως ακριβώς ήταν με τρόπο ακέραιο, αντικειμενικό, θαρραλέο και έκανε τον κόσμο να τραγουδήσει τα βάσανά του και να βγάλει το «αχ…» του στον αέρα.
Μέσα από τα τραγούδια του, επίσης, ξεπήδησαν και ερωτικά τοπία γεμάτα ευγένεια, αβρότητα και μελαγχολία. Οι σημαντικότεροι συνθέτες που έτρεξαν κοντά του έντυσαν τα λόγια του με την πιο ακριβή ύλη της μουσικής τους και επέλεξαν μεγάλους ερμηνευτές να εμπιστευθούν τα τραγούδια, ερμηνευτές που ήταν και αυτοί συμμέτοχοι στον πόνο των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Το ταλέντο αυτού του ευγενικού ανθρώπου ήταν η βαθιά διεισδυτική ματιά του, που έπεφτε στις πιο σκοτεινές γωνίες της εποχής μας και τις φώτιζε με την ποιητική του δεινότητα.
Το ταλέντο του ήταν τόσο δυνατό που του έδωσε το θάρρος να αναγνώσει πέρα ώς πέρα την εποχή μας, να ανακαλύψει τις αιτίες των δεινών μας και να οριστικοποιήσει τα αποτελέσματα του παρελθόντος που ακόμα και σήμερα κυριαρχούν. Χρησιμοποίησε τον πεζό λόγο, τον ποιητικό, τη στιχουργική, τον τρόπο του θεάτρου για να απλώσει μπροστά στα πόδια μας τους οδυνηρούς θησαυρούς των γνώσεων και των εμπειριών του με σκοπό να μας ωθήσει προς την αυτογνωσία μας.
Η επιτυχία του δηλοί ότι κάτι κατάφερε. Ενας άνθρωπος δραστήριος σαν αριστοκρατική μορφή του Μεσοπολέμου, ντυμένος απλά, στην εντέλεια, φαινομενικά χαμηλών τόνων, οξύτατος όμως στις παρατηρήσεις του και καθησυχαστικός στα συμπεράσματά του. Ενας νησιώτης και όμως απόλυτα Αττικός. Μέγας φίλος και χρήσιμος στις παρέες. Οταν έβλεπε ότι η παρέα βουλιάζει, άρχιζε να δυστροπεί σαν παιδί και να ξαφνιάζει με την ανάποδη συμπεριφορά του. Τίποτα από όλα αυτά δεν εννοούσε· απλώς σαν παιδί ήθελε να μας παρασύρει με χιούμορ στο ζωηρό του παιχνίδι και το κατόρθωνε. Είχε ένα χιούμορ που αν συντονιζόσουν μαζί του έπαιρνες κάτι από την όρεξη της ζωής του.
Και τώρα κάτι τελευταίο. Νοιαζόταν! Οταν έβλεπε τους γύρω του να βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση, χωρίς τυμπανοκρουσίες, ανυποψίαστα και πολύ απλά προσφερόταν να βοηθήσει. Και βοηθούσε χωρίς ποτέ κανείς να μάθει τίποτα. Αυτά ήταν τα μυστικά του. Καλέ μου φίλε, σε χαιρετώ… Και βοήθησέ μας, όπου και αν βρίσκεσαι.
Το έργο του
Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στις 12 Μαρτίου 1938 στη Σύρο και μεγάλωσε στην Ερμούπολη, ώσπου η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα, στα 14 χρόνια του. Εκεί γνωρίζει τον Αγγ. Τερζάκη, ο οποίος τον ωθεί να γραφτεί στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου. Ξεκινά τη συγγραφή θεατρικών έργων και ποιημάτων το 1960 και δύο χρόνια αργότερα εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Συνοικισμός». Ακολουθούν τα πρώτα του βιβλία με διηγήματα («Το διευθυντήριο», «Η σφαγή») τα οποία αποσπούν πολύ καλές κριτικές, ενώ παράλληλα κάνει την παρθενική του εμφάνιση στη μουσική, σε συνεργασίες με τον Χρ. Λεοντή και τον Μ. Θεοδωράκη. Τέτοιες θα έχει στο εξής σχεδόν με όλους τους μεγάλους Ελληνες συνθέτες, με ξεχωριστές στιγμές όπως τα «Μαλαματένια λόγια», «Οι ελεύθεροι κι ωραίοι» κ.ά. Την ίδια εποχή γράφει και εικονογραφεί παραμύθια για παιδιά, αρθρογραφεί στον Τύπο και κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές, ενώ το 1994 εκδίδει τη νουβέλα «Το άγγιγμα του χρόνου». Το 2004 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Ο καιρός των χρυσανθέμων», το οποίο τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας.
* Ο κ. Γιώργος Ν. Μανιώτης είναι συγγραφέας.