Στην οδό Μικράς Ασίας, έξω από τη ράμπα του νεκροτομείου, οι περαστικοί δεν συναντούν πλέον τηλεοπτικές κάμερες. Συγγενείς θυμάτων της φονικής πυρκαγιάς δεν σπεύδουν άλλο εδώ για να δώσουν δείγμα γενετικού υλικού ή να αναγνωρίσουν κάποια σορό. Ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης, αναπληρωτής καθηγητής Δικαστικής Ανθρωπολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει κρεμάσει την εργαστηριακή ποδιά στην πόρτα του γραφείου του. Η έρευνα της ομάδας του ολοκληρώθηκε πρόσφατα. «Λυγίσαμε και εμείς, παρά το γεγονός ότι είμαστε εκπαιδευμένοι να διαχειριζόμαστε τέτοιου είδους περιστατικά, καθώς λόγω της δουλειάς μας έχουμε μάθει να ζούμε στη σκιά του θανάτου», λέει.
Από την επόμενη ημέρα της φωτιάς στην Ανατολική Αττική, η Μονάδα Δικαστικής Ανθρωπολογίας κλήθηκε να συνδράμει την Ομάδα Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών (Disaster Victim Identification – DVI) της Ελληνικής Αστυνομίας. Εργάστηκαν νυχθημερόν επί μία εβδομάδα, συμπληρώνοντας με τη δουλειά τους το έργο ιατροδικαστών, οδοντιάτρων και γενετιστών. Εφτασαν και αυτοί στα όρια της εξουθένωσης. Ο χρόνος πίεζε, τα θύματα από το πέρασμα της φωτιάς στον Νέο Βουτζά, στο Μάτι και στο Κόκκινο Λιμανάκι έπρεπε να ταυτοποιηθούν. Οι οικείοι των αγνοουμένων αναζητούσαν και δικαιούνταν απαντήσεις.
Ο κ. Μωραΐτης είχε συμμετάσχει σε αποστολές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και της οργάνωσης Physicians For Human Rights, για την εκταφή και αναγνώριση θυμάτων πολέμου στη Σερβία και στο Κόσοβο, αλλά και στην Κύπρο για την ταυτοποίηση πεσόντων και αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής. Είναι βιολόγος με ειδίκευση στη δικαστική ανθρωπολογία. Η Μονάδα Δικαστικής Ανθρωπολογίας στην οποία είναι υπεύθυνος είναι η μοναδική στην Ελλάδα, λειτουργεί από το 1999 και ανήκει στο Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εδώ καταλήγει προς εξέταση, έπειτα από παραγγελία των αρμοδίων αρχών, σκελετικό υλικό για υποθέσεις που παρουσιάζουν δικαστικό ενδιαφέρον.
Ο υπεύθυνος της μονάδας περιγράφει λιτά στην «Κ», αλλά με ακρίβεια, τις πτυχές του επαγγέλματός του. Εξηγεί ότι, εάν χρειαστεί, ένας δικαστικός ανθρωπολόγος είναι εκπαιδευμένος να αναγνωρίζει οστικά τεμάχια μεγέθους μικρότερου από δύο επί δύο εκατοστά. Και ότι συχνά –όχι μόνο στην περίπτωση της πρόσφατης πυρκαγιάς, αλλά και σε άλλες υποθέσεις που χειρίζεται– καλείται να ξεδιαλύνει κρίσιμα ερωτήματα.
Η αναγνώριση
«Πρέπει να εξακριβωθεί εάν τα οστά είναι ανθρώπινα ή ζωικά, ή εάν πρόκειται για οστεόμορφο υλικό, όπως ένα τμήμα από κοχύλι που η σύστασή του είναι ίδια με τα οστά», λέει ο κ. Μωραΐτης. «Εχουμε πολλές περιπτώσεις κατά καιρούς που μας στέλνουν δείγματα και προκύπτει ότι δεν είναι ανθρώπινα, δεν είναι καν οστά. Μπορεί ακόμη και ένα τμήμα ξύλου που έχει εκβραστεί από τη θάλασσα να έχει αλλοιωθεί τόσο πολύ που να δημιουργήσει άλλη εντύπωση».
Η αναγνώριση γίνεται κυρίως μακροσκοπικά, δηλαδή διά γυμνού οφθαλμού. Εάν απαιτηθεί, όμως, το εργαστήριο διαθέτει και στερεομικροσκόπιο. Εφόσον καθοριστεί η προέλευση, οι ειδικοί καλούνται να κρίνουν εάν τα δείγματα αντιστοιχούν σε ένα ή περισσότερα άτομα. Βασιζόμενοι σε ιδιαίτερα ανατομικά γνωρίσματα μπορούν να διαπιστώσουν από ποιο τμήμα προέρχεται ακόμη κι ένα μικρό οστικό τεμάχιο. «Μπορούμε έπειτα να απαντήσουμε σε ερωτήματα σχετικά με το φύλο, την ηλικία, το ανάστημα, τη φυλετική καταγωγή, εάν υπάρχουν κακώσεις που σχετίζονται με την αιτία θανάτου, αλλά και πόσος χρόνος έχει παρέλθει από τον θάνατο», λέει ο κ. Μωραΐτης.
Η μόνη υπηρεσία που παρέχουν σε ζώντες είναι η ακτινογραφική εκτίμηση της ηλικίας ενός ατόμου. Συνήθως αυτό τους ζητείται σε περιπτώσεις ασυνόδευτων μεταναστών (προκειμένου να διαπιστωθεί η ανηλικότητά τους), ή κατηγορουμένων για ποινικά αδικήματα που ισχυρίζονται ότι δεν είναι ενήλικες. Το 2013 την ίδια εξέταση εξακρίβωσης ηλικίας είχε κάνει το εργαστήριο της Αθήνας στη μικρή Μαρία, στο πλαίσιο της υπόθεσης αναζήτησης των βιολογικών γονιών του κοριτσιού που είχε εντοπιστεί σε οικισμό Ρομά στα Φάρσαλα.
Το 2007, η Μονάδα Δικαστικής Ανθρωπολογίας είχε εμπλακεί σε κάποιες περιπτώσεις και στην ταυτοποίηση θυμάτων της φωτιάς στην Ηλεία. Ωστόσο, τότε δεν είχαν να διαχειριστούν τόσες πολλές απώλειες όπως στην πρόσφατη πυρκαγιά που σάρωσε το Μάτι.
Πενταμελής ομάδα
Ο κ. Μωραΐτης και τέσσερις υποψήφιοι διδάκτορες ασχολήθηκαν αυτές τις ημέρες με τα θύματα της πυρκαγιάς στην Ανατολική Αττική. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σε αυτή τη διεπιστημονική αλυσίδα συνεργασίας που λειτούργησε μετά την 23η Ιουλίου, το έργο τους προηγήθηκε και κατηύθυνε την εξέταση DNA που πραγματοποιούσαν μέλη της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών. «Για πολλές ημέρες δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε, συνέβη σε πολλούς από εμάς. Είτε γιατί ανακαλούσαμε εικόνες των θυμάτων, είτε επειδή σκεφτόμασταν πώς μπορούσαμε να κάνουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη δουλειά μας» λέει ο κ. Μωραΐτης.
«Ο καθένας βρίσκει τους δικούς του τρόπους να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα βαριά και δύσκολα συναισθήματα», προσθέτει και επικαλείται τη ρήση ενός εμβληματικού δικαστικού ανθρωπολόγου, του Κλάιντ Σνόου, ο οποίος μεταξύ άλλων είχε ασχοληθεί με την υπόθεση δολοφονίας του Τζον Κένεντι και τα θύματα της βομβιστικής επίθεσης στην Οκλαχόμα: «Κάνε το καθήκον σου όσο καλύτερα μπορείς κατά τη διάρκεια της ημέρας και κλάψε κατά τη διάρκεια της νύχτας».