Διαθέτουμε στην Ελλάδα ένα ευρωπαϊκό κέντρο αριστείας για τη διαχείριση των φυσικών καταστροφών και δυστυχώς αξιοποιείται μερικώς. Το κέντρο τηλεπισκόπησης BEYOND του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών προσφέρει τις υπηρεσίες του, μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος παγκόσμιας παρακολούθησης της Γης και της ασφάλειας των πολιτών Copernicus, σε χώρες από την ευρύτερη περιοχή μας μέχρι τη Χιλή, το Περού και τη Μοζαμβίκη, αλλά ακόμα η χρήση του στην Ελλάδα παραμένει στα… βασικά!
Το BEYOND δημιουργήθηκε το 2013, με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση 2,3 εκατ. ευρώ. «Δημιουργήσαμε ένα κέντρο επιχειρησιακά και οικονομικά αυτόνομο, εξασφαλίζοντας ανταγωνιστικά προγράμματα ύψους 1,2-1,5 εκατ. το έτος», λέει στην «Κ» ο κ. Χάρης Κοντοές, διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο και υπεύθυνος του κέντρου.
Σήμερα, το BEYOND, το οποίο στηρίζεται από προσωπικό 31 ατόμων, παρέχει μια ευρεία γκάμα υπηρεσιών, μερικές απ’ αυτές ανοικτές στο κοινό: Παρακολούθηση δασικών πυρκαγιών σε πραγματικό χρόνο, σύστημα FireHub (πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό Copernicus Masters 2014). Παρακολούθηση πλημμυρικών γεγονότων (FloodHub) και τεκτονικών γεωκινδύνων (GeoHub). Εκτίμηση επικινδυνότητας, τρωτότητας και ρίσκου περιοχών σε διάφορες φυσικές καταστροφές, εκπόνηση σχεδίων εκκένωσης και μέτρων αντιμετώπισης. Συλλογή πληροφοριών για καταστροφές με τη συμμετοχή των πολιτών (DisasterHub). Kαταγραφή ζημιών με drones. Κι επιπλέον, καταγραφή ατμοσφαιρικών κινδύνων και αέριων ρύπων, παρακολούθηση αγροτικής παραγωγής και έλεγχος επισιτιστικής ασφάλειας, εκτίμηση ηλιακής ενέργειας σε πραγματικό χρόνο (σύστημα SENSE), προβολή βασικών κλιματικών μεταβλητών και δεικτών κλίματος, εκτίμηση επεισοδίων σκόνης και πρόβλεψη διασποράς.
Οι πολύτιμες αυτές υπηρεσίες στηρίζονται στην αξιοποίηση πληροφοριών από δορυφόρους που καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αλλά και διεθνώς μέσω του ελληνικού Mirror Site και βεβαίως σε ένα σύστημα μεγάλης υπολογιστικής ισχύος για την επεξεργασία και την αποθήκευση των πληροφοριών.
Το BEYOND είναι ένα κέντρο με διεθνώς αναγνωρισμένη αξία. «Μόνο την περίοδο 2016-18 το κέντρο έχει ενεργοποιηθεί επίσημα μέσω του προγράμματος Copernicus για την αρωγή σε πάνω από 20 αρχές Πολιτικής Προστασίας ανά τον κόσμο, για την έγκαιρη εκτίμηση κινδύνων από σεισμούς, ηφαίστεια, κατολισθήσεις, πυρκαγιές, πλημμύρες, διάβρωση πρανών και ακτών, διαρροή τοξικών αερίων, μετάδοση καπνού και βιομηχανικά ατυχήματα», λέει στην «Κ» ο κ. Κοντοές. Το 2017, το BEYOND έχει επιλεγεί από την Ε.Ε. για τη δορυφορική παρακολούθηση και εκτίμηση των καταστροφών από δασικές πυρκαγιές για τις ανάγκες του Ευρωπαϊκού Πληροφοριακού Συστήματος Δασικών Πυρκαγιών (EFFIS).
Γρήγορη ανίχνευση
Και στην Ελλάδα; Το BEYOND υποστηρίζει το κέντρο επιχειρήσεων του Πυροσβεστικού Σώματος, τη Διεύθυνση Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος και τα δασαρχεία των περιφερειών, τη γ.γ. Πολιτικής Προστασίας και άλλους κρατικούς φορείς.
«Το BEYOND ανιχνεύει κάθε εκδήλωση πυρκαγιάς στον ελλαδικό χώρο. Βρίσκεται στον θάλαμο επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής και είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιείται. Το BEYOND χρειάζεται δέκα λεπτά μέχρι να καταγράψει μια φωτιά, καθώς απαιτούνται δύο καταγραφές από τον δορυφόρο, που περνά ανά πέντε λεπτά, προς αποφυγή λαθών. Από κει και πέρα κάθε πέντε λεπτά δίνουμε την εξέλιξη της πυρκαγιάς», λέει ο κ. Κοντοές. «Το BEYOND είναι εξαιρετικά πολύτιμο σε περιοχές που δεν είναι πολυσύχναστες ή η εκδήλωση πυρκαγιάς δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή και ορατή. Σε αρκετές περιπτώσεις το πρώτο σήμα συναγερμού δόθηκε από το BEYOND», συμπληρώνει. Αυτό που προξενεί εντύπωση είναι πώς δεν ζητήθηκε τα προηγούμενα χρόνια από την ελληνική πολιτεία η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του κέντρου για την εκπόνηση σχεδίων εκτίμησης κινδύνων από φωτιές, πλημμύρες και άλλους κινδύνους. Δεν ζητήθηκαν πλάνα προληπτικής αντιμετώπισης, ούτε σχεδίων εκκένωσης.
«Μία φορά μας ζητήθηκε από την πολιτεία η εκτίμηση για την επικινδυνότητα πλημμυρικών φαινομένων, διάβρωσης και κατολισθήσεων, μετά την πυρκαγιά στον Υμηττό το 2016», σημειώνει ο κ. Κοντοές. Μάλιστα, οι μελέτες μέσω του Copernicus παρέχονται δωρεάν για τα μέλη της Ε.Ε. Στην περιοχή της Μάνδρας το BEYOND πραγματοποίησε μελέτη μετά την καταστροφική πλημμύρα, με δική του πρωτοβουλία. «Κινηθήκαμε από μόνοι μας. Η μελέτη ήταν τελικά πολύ σημαντική. Αφενός κατέγραψε τα συγκεκριμένα εμπόδια στην κίνηση των υδάτων, αλλά και τους παράγοντες που διευκόλυναν την διαμόρφωση της ορμητικής πλημμύρας. Αφετέρου, επιβεβαίωσε τα μοντέλα που χρησιμοποιούμε», μας λέει ο υπεύθυνος του BEYOND.
Το σίγουρο είναι πως η επιστημονική-τεχνολογική δυνατότητα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση «φυσικών καταστροφών» έχει ανέβει σε ιδιαίτερα ψηλά επίπεδα. Στην Ελλάδα διαθέτουμε και τους ερευνητές και την υποδομή (υπάρχουν πολλά ιδρύματα με θετικό έργο) για μια πολύ πιο αποτελεσματική συνέργεια. Αρκεί αυτή τη φορά οι δηλώσεις για αξιοποίηση επιστημόνων κι ερευνητών να προχωρήσουν στην πράξη.