Οι παρεμβάσεις αποσπασματικά σε κάποια γεφύρια της Ηπείρου που παρουσιάζουν εμφανή προβλήματα δεν οδηγούν σε συνολική αντιμετώπιση της κατάστασης, πλην βέβαια των περιπτώσεων που επείγει η εκτέλεση εργασιών για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Η μόνη λύση διαφαίνεται μόνο μέσω υλοποίησης εκ μέρους του υπουργείου Πολιτισμού ενός προγράμματος συντήρησης, προστασίας και διάσωσης των δεκάδων πέτρινων γεφυριών που θα τους επιτρέψουν να επιζήσουν και να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές.
Τα σημαντικότερα προβλήματα εντοπίζονται στο Ζαγόρι, στα γεφύρια Χάτσιου, Κοβάτσαινας, Πλακίδα, Αμπέρ Αγά, Αρκούδας, Μίσσιου, Τσίπιανης ή Γρεβενιτίου και στο γεφύρι σκάλας Βραδέτου αλλά φυσικά και στα Τζουμέρκα σε αυτό της Πλάκας, το λιθόκτιστο μονότοξο γεφύρι, έργο του 1866, κηρυγμένο μνημείο και έργο τέχνης από το 1871, που κατέρρευσε την 1η Φεβρουαρίου 2015, έπειτα από ισχυρές βροχοπτώσεις.
Τα ορμητικά νερά των ποταμών, η βλάστηση, οι άσχημες καιρικές συνθήκες αλλά και η υποστελέχωση αρμόδιων υπηρεσιών είναι οι κύριες αιτίες που δημιουργούν προβλήματα στα θεμέλια των πέτρινων γεφυριών αλλά και στη συντήρησή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, στα προβλήματα στατικότητας που αντιμετωπίζουν τα γεφύρια στο Ζαγόρι, συνέβαλαν και οι επίδοξοι χρυσοθήρες που κατά καιρούς προκαλούν ζημιές αναζητώντας θησαυρούς στα βάθρα ή στο σώμα των γεφυριών.
Ο Δήμος Ζαγορίου, πέραν των άμεσων εργασιών που απαιτούνται σε ορισμένα γεφύρια, προτείνει στο υπουργείο Πολιτισμού και σε κάθε άλλο αρμόδιο φορέα, να σχεδιαστεί και εφαρμοστεί ένα μεγάλο πρόγραμμα για τα πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια του και ευρύτερα της Ηπείρου, ώστε να καταγραφούν και τα άγνωστα που είναι αρκετά και να εκπονηθούν οι αναγκαίες μελέτες για τη συντήρηση, προστασία και διάσωσή όσων κινδυνεύουν με κατάρρευση. Αυτό πρέπει να το αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού, αρμόδιο για την πολιτιστική και αρχιτεκτονική κληρονομιά, σε συνεργασία με τα υπουργεία Εσωτερικών και Υποδομών και τις περιφερειακές υπηρεσίες τους, με τη συμβολή της Αυτοδιοίκησης Α΄ και Β΄ βαθμού.
Ελλειψη πιστώσεων
Την πλήρη αρμοδιότητα για αδειοδοτήσεις, παρεμβάσεις και εργασίες αποκατάστασης έχει μόνον η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων Ηπείρου. Σε αυτή την Υπηρεσία απευθύνεται συχνά ο Δήμος Ζαγορίου και έχει συνεργαστεί για την υλοποίηση εργασιών σε γεφύρια με πιο πρόσφατο έργο στο γεφύρι Καμπέρ Αγά στους Μηλιωτάδες, στο οποίο έγινε στερέωση βάθρων, συντήρηση, καθαρισμός και άλλες εργασίες πάντα και με τη σημαντική αρωγή της Περιφέρειας Ηπείρου. Παράλληλα, πρέπει να διευκρινιστεί ότι έργα σε γεφύρια ο Δήμος Ζαγορίου δεν μπορεί από μόνος του να εκτελέσει χωρίς τη σχετική άδεια και επίβλεψη της αρμόδιας Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων. Πλην των αρμοδιοτήτων βασικό πρόβλημα παραμένει η μη διάθεση πιστώσεων.
Εντονη, επίσης, είναι το τελευταίο διάστημα η φθορά στο ένα βάθρο στο γεφύρι του Πλακίδα, στην είσοδο του χωριού Κήποι, καθώς και στο γεφύρι της Κοβάτσαινας όπου σημειώθηκε υποχώρηση μεγάλου μέρους πλευρικά, η οποία επηρεάζει τη στατικότητα και του γεφυριού Χάτσιου, σε κοντινή απόσταση, που υπέστη αποσάθρωση του ενός βάθρου. Ο Δήμος Ζαγορίου ζήτησε από τους προέδρους και εκπροσώπους των τοπικών κοινοτήτων να αποστείλουν στοιχεία για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα γεφύρια, προκειμένου να προβεί στην καταγραφή τους και στην υποβολή συνολικού υπομνήματος για τις παρεμβάσεις. Πάντως, αρχιτέκτονας και πολιτικός μηχανικός της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων βρέθηκαν στην περιοχή, κατέγραψαν τις φθορές και συνέταξαν μελέτες για την άμεση αποκατάσταση των γεφυριών στη Σκάλα Βραδέτου, στο ρέμα του Αη Γιάννη Φραγγάδων, ώστε μετά τις σχετικές εγκρίσεις να εκτελεστούν οι απαραίτητες εργασίες.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η πρόταση προς το υπουργείο Πολιτισμού έχει βρει ήδη υποστηρικτές, την Περιφερειακή Μονάδα Ηπείρου του ΙΓΜΕ, η οποία έχει προτείνει την ανάληψη προγράμματος καταγραφής της κατάστασης, πανεπιστήμια, πολυτεχνικές σχολές, αλλά και το Ελληνικό Δίκτυο Πόλεων με Ποτάμια και φαίνεται ότι μέσα από τη συνεργασία όλων με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού μπορεί να εφαρμοστεί.
Εργασίες αποκατάστασης
Στο γεφύρι της Πλάκας τα προβλήματα ήταν γνωστά πριν καταρρεύσει, αφού όπως είχε διαπιστώσει η ομάδα μελετητών του ΕΜΠ, που προσέφερε αφιλοκερδώς και τις προκαταρκτικές μελέτες για το έργο, οι πλημμύρες που δημιουργήθηκαν από τις βροχοπτώσεις δεν ήταν από μόνες τους ικανές να προκαλέσουν βλάβες στο μνημείο, αλλά κύριο αίτιο της κατάρρευσης ήταν η διάβρωση που εντοπίστηκε στο ανατολικό βάθρο της γέφυρας.
Σημειώνεται ότι το 2008 είχαν γίνει κάποιες εργασίες συντήρησης στο μνημείο, οι οποίες δεν ολοκληρώθηκαν, ενώ το 2013 είχε γίνει σύσκεψη αρμόδιων φορέων για την περαιτέρω αναστήλωση του μνημείου, που ωστόσο δεν προχώρησε. Ρωγμές στο μνημείο είχαν εντοπιστεί και το 2014.
Κατά την πρώτη περίοδο στο «πεσμένο» γεφύρι της Πλάκας οι εμπλεκόμενοι φορείς εκτέλεσαν εργασίες αποκατάστασης του ανατολικού μεσόβαθρου, μαζί με το αντίστοιχο ενσωματωμένο τμήμα του κεντρικού τόξου. Προχώρησαν στην αποκατάσταση της ανατολικής καμάρας και στην ένωση με το σωζόμενο μικρό τμήμα του ανατολικού ακρόβαθρου. Επίσης, έγινε επισκευή και ενίσχυση των σωζόμενων τμημάτων δυτικού μεσόβαθρου, δυτικής καμάρας, δυτικού ακρόβαθρου. Εργασίες που εκτελέστηκαν και μέσα στο νερό υπό αντίξοες συνθήκες ή ακόμη και με τους μηχανικούς να κρέμονται σε αρκετά μεγάλο ύψος από τα βάθρα και κάθε τους κίνηση να γίνεται με μεγάλη προσοχή.
Σήμερα, πάντως, επικρατεί στάση αναμονής στην εξέλιξη των έργων, αφού το Ελεγκτικό Συνέδριο στη διαδικασία του προσυμβατικού ελέγχου καθυστερεί την έγκριση στον ανάδοχο που ανέδειξε την άνοιξη το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών κι έτσι στον χώρο του γεφυριού ουδεμία εργασία πραγματοποιείται. Με την έναρξη, πάντως, της δεύτερης περιόδου θα γίνουν εργασίες αποκατάστασης του κεντρικού τόξου, καταστρώματος, στηθαίων καθώς και η τελική διαμόρφωση κοίτης.
Προβληματική καταγραφή
Σύμφωνα με παλαιότερη συστηματική καταγραφή των γεφυριών (Μαντάς 2000), στον νομό Ιωαννίνων υπάρχουν 295 γεφύρια, στον νομό Αρτας 37, στον νομό Θεσπρωτίας 26, στον νομό Πρέβεζας 9. Ωστόσο, τα γεφύρια του Ζαγορίου, η περιοχή με τον μεγαλύτερο αριθμό γεφυριών στην ηπειρωτική Ελλάδα, είναι που αποτελούν το σήμα κατατεθέν της Ηπείρου. Σύμφωνα με την ίδια καταγραφή, σε αυτόν τον σχετικά μικρό χώρο εντοπίζονται 140 κατασκευές, δηλαδή το ένα τρίτο των ηπειρωτικών γεφυριών, ενώ σύμφωνα με άλλες καταγραφές αλλά και νεότερες μελέτες τα γεφύρια στο Ζαγόρι ανέρχονται σε 106, σε 93 ή σε 60. Ο Δήμος Ζαγορίου κάνει λόγο για 60 γέφυρες σε καλή κατάσταση και για 100, μη εντοπισμένες ακόμη. Δυστυχώς, δεν έχει υπάρξει διασταύρωση των παραπάνω στοιχείων. Το υπουργείο Πολιτισμού έχει κηρύξει πολλά γεφύρια του Ζαγορίου ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Στην περιοχή υπάρχουν περισσότερα από 40 γεφύρια που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα.