Για να κλείσεις τραπέζι στην ταβέρνα του Τζεμίλ Χαλήλογλου στα Πομακοχώρια, θα πρέπει να καλέσεις στο σταθερό τηλέφωνο του μαγαζιού, να σου απαντήσει ένα κινητό από την… πόλη της Ξάνθης και αν είσαι τυχερός και μπορέσεις να συνεννοηθείς, τότε σε περιμένει ένα υπέροχο τραπέζι με απολαυστικά φαγητά σε ένα συναρπαστικό φυσικό περιβάλλον.
Το τηλέφωνο του Τζεμίλ είναι μονίμως χαλασμένο, όπως και τα υπόλοιπα στο ακριτικό χωριό Κοτάνη της Ξάνθης, μια αετοφωλιά στα σύνορα με τη Βουλγαρία, και αναγκάζεται να το «εκτρέπει» στο κινητό του γιου του, που εργάζεται στην Ξάνθη.
Και γιατί δεν αγοράζει ο ίδιος ένα κινητό για να κάνει τη δουλειά του; θα αναρωτηθεί, με το δίκιο του, κάποιος. Διότι στην Κοτάνη δεν πιάνει ούτε το κινητό τηλέφωνο. Ετσι, οι λάτρεις της ξακουστής στην περιοχή ταβέρνας πρέπει να κλείσουν τραπέζι με «μεσάζοντα», λόγω αδυναμίας άμεσης επικοινωνίας, και να ανηφορίσουν στις πλαγιές της Ροδόπης μέσα από μια δαιδαλώδη διαδρομή μιας και πλέον ώρας, για να φτάσουν στον προορισμό τους.
Εξι οικογένειες
Η Κοτάνη, ένα μουσουλμανικό χωριό στη σκοτεινή πλευρά του «φεγγαριού» της ελληνικής επικράτειας, ήταν παλαιότερα μια ζωντανή κοινωνία που έσφυζε από ζωή. Σήμερα, ζουν εκεί έξι όλες κι όλες οικογένειες γερόντων.
Οι νέοι εγκατέλειψαν ως ασύμφορη την καπνοκαλλιέργεια και αναζήτησαν καλύτερη τύχη στη Γερμανία, την Τουρκία, την Ολλανδία και κάποιοι στα καράβια. Οσοι απέμειναν στο χωριό, σαράντα τρία άτομα, μεταξύ αυτών και ο Τζεμίλ, βιώνουν τη σκληρή απομόνωση, ειδικά τον χειμώνα που το οδικό δίκτυο γίνεται απροσπέλαστο.
Η ασφαλτόστρωση σταματάει σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από την Κοτάνη και ακολουθεί δύσβατος χωματόδρομος υψηλού ρίσκου για τους οδηγούς σε πλαγιές και χαράδρες μέχρι την είσοδο του χωριού.
Ο Τζεμίλ και οι λιγοστοί συγχωριανοί του διαμαρτύρονται ζητώντας την επισκευή και επίστρωση του δρόμου με άσφαλτο, αλλά εκ του αποτελέσματος κρίνοντας, μάλλον δεν εισακούονται. Απευθύνθηκαν στη δημοτική αρχή, αλλά από εκεί τους έστειλαν στην Περιφέρεια και εντέλει γύρισαν πίσω άπρακτοι. Μάζεψαν οι ίδιοι χρήματα, γύρω στις 6.000 ευρώ, και με σκαπτικά μηχανήματα του στρατού κατάφεραν να πραγματοποιηθούν κάποιες διανοίξεις στα πιο επικίνδυνα σημεία του χωματόδρομου και να τοποθετηθούν τσιμεντοσωλήνες σε ρεματιές, ώστε να μη διακόπτεται τον χειμώνα η κυκλοφορία. Ομως το πρόβλημα παραμένει οξύ.
Το φθινόπωρο πλησιάζει και οι δυσκολίες στην πρόσβαση προς το χωριό αναμένεται να αυξηθούν, λόγω των ζημιών που προκαλούν οι βροχοπτώσεις στο οδόστρωμα.
Οι επισκέψεις όσων έχουν σπίτια στο χωριό αλλά μένουν στα πεδινά της Ξάνθης θα αραιώσουν, ο ιμάμης δεν θα μπορεί να φτάσει για την καθιερωμένη προσευχή, η πελατεία του Τζεμίλ θα στερέψει και με το που θα πιάσουν αργότερα τα κρύα και τα χιόνια, η Κοτάνη θα βυθιστεί και πάλι στην απομόνωση. Εξι χιλιόμετρα χωματόδρομου όλα κι όλα κρατούν μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο τον μισό και περισσότερο χρόνο το μικρό αυτό Πομακοχώρι της Ξάνθης.
Πίσω από την μπάρα
Εως τα μέσα της δεκαετίας του ’80 η Κοτάνη ήταν «φυλακισμένη» πίσω από την περιβόητη μπάρα, που χώριζε την ορεινή Ροδόπη και τα Πομακοχώρια της από την υπόλοιπη ελληνική επικράτεια. Αλλες εποχές, άλλοι λόγοι το επέβαλαν. Τώρα, στην Ελλάδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ευρωζώνης είναι έξι χιλιόμετρα δρόμου που «απαγορεύουν» την προσπέλαση τις δύσκολες εποχές του χρόνου.
Οπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, από το ρεπορτάζ απουσιάζει η μαρτυρία του Τζεμίλ ή κάποιων άλλων συγχωριανών του. Δεν ήταν παράλειψη. Οι προσπάθειες να μιλήσουμε μαζί του έως και χθες το βράδυ είχαν αποβεί άκαρπες. Το τηλέφωνό του βούιζε διαρκώς, όχι γιατί δεν προλάβαινε να καταγράψει «γκουρμέδες» στη λίστα της πελατείας, αλλά διότι ήταν χαλασμένο. Οπως και τα άλλα στο χωριό. Κάποια στιγμή, με εκτροπή, μιλήσαμε για λίγο με τον γιο του στην Ξάνθη, άλλα και εκεί «έπεσε» η γραμμή.
Ετσι, συνθέσαμε την εικόνα της «φυλακισμένης» Κοτάνης με βάση τις περιγραφές πελατών του οι οποίοι επισκέφθηκαν την ταβέρνα του και μίλησαν μαζί του.