Διαδικτυακές απάτες, λογαριασμοί που κρύβονται πίσω από το προσωπείο της ανωνυμίας, παραπλανητικές δηλώσεις 140 χαρακτήρων – μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπάρχει πράγματι ο κίνδυνος να θολώσουν τα όρια της πραγματικότητας. Πουθενά δεν αναδεικνύεται καθαρότερα το φαινόμενο από την απίστευτη ιστορία της υποτιθέμενης «έλευσης» του Τομ Χανκς και της παραπλάνησης που υπέστη το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας. Πρόκειται για μια υπόθεση που ξεκίνησε με έναν απατηλό λογαριασμό στο Instagram, βγήκε στην επιφάνεια χάρη στις αναρτήσεις της Ρίτα Ουίλσον στο Twitter και κατέληξε σε έναν εκρηκτικό διαδικτυακό διάλογο με απειλές, ψευδείς ειδήσεις και μυστήριους νέους λογαριασμούς που εξακολουθούν να αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη.
Η μάστιγα των απατηλών λογαριασμών που προσπαθούν να εξαπατήσουν ανυποψίαστους χρήστες κρατάει χρόνια – μόλις τον χρόνο που μας πέρασε δεκάδες διάσημοι κατήγγειλαν δημοσίως ψηφιακούς απατεώνες. Τον Αύγουστο, ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ προειδοποίησε τους θαυμαστές του για την ύπαρξη δεκάδων διαδικτυακών του «κλώνων» που παρακαλούσαν για δωρεές, ενώ λίγους μήνες πριν ο ηθοποιός Κρις Πρατ σήμανε συναγερμό όταν αντιλήφθηκε πως ένας χρήστης προσποιούνταν τον ίδιο και φλέρταρε με νεαρά κορίτσια, ζητώντας τον αριθμό τους και αποκαλυπτικές φωτογραφίες τους. Οπως και στην περίπτωση του υποτιθέμενου «Τομ Χανκς», οι απατεώνες βασίζονται στο σκίρτημα της καρδιάς που νιώθει ένας αφελής χρήστης όταν επικοινωνεί μαζί του κάποιος διάσημος – ακόμη και όταν έχουν μόλις μερικές εκατοντάδες followers και φαίνονται ύποπτοι.
Παρ’ όλα αυτά, αυτό που δεν θα έπρεπε να κινήσει καμία υποψία ήταν η έξαλλη ανάρτηση από το επίσημο προφίλ της Ρίτα Ουίλσον, στην οποία διέψευσε την όποια επικοινωνία με τον σύζυγό της και κατήγγειλε το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας για παραπλάνηση. Ωστόσο, η ενστικτώδης αντίδραση του ινστιτούτου ήταν να επιμείνει και να επιτεθεί στην Ουίλσον, αναρτώντας μάλιστα στον λογαριασμό του στο Twitter σχόλια όπως «η ηθοποιός ψεύδεται» και «κυρία Ουίλσον, οι δηλώσεις σας θα ενεργοποιήσουν τις απαραίτητες νομικές διαδικασίες εναντίον σας». Εκτοτε, οι αναρτήσεις έχουν διαγραφεί και πλέον το Ιδρυμα προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τους δικηγόρους του ζεύγους για να συνεργαστούν στην έρευνα, δίχως όμως ανταπόκριση από τη σαφώς ενοχλημένη ηθοποιό.
Στην ήδη πολύπλοκη εξίσωση μπαίνει και ένας τρίτος παράγοντας – ένα προφίλ στο Twitter με το όνομα konstantinos30, που δημιουργήθηκε την ημέρα που βγήκε στην επιφάνεια η ιστορία, ακολουθείται από έναν μόλις χρήστη και ωστόσο έχει κάνει συνολικά 67 «τιτιβίσματα» σχετικά με το συμβάν. Τα περισσότερα απευθύνονται άμεσα στον Τομ Χανκς, στη Ρίτα Ουίλσον αλλά και σε όποιον σχολίασε το γεγονός, και ο χρήστης ισχυρίζεται πως γνωρίζει προσωπικά τους συντελεστές του ιδρύματος, πως ήταν ένας από τους 300 εκλεκτούς προσκεκλημένους της εκδήλωσης και πως η σύζυγος του ηθοποιού ψεύδεται για να κλέψει τα φώτα της δημοσιότητας και να αυξήσει τις πωλήσεις του νέου της δίσκου.
Η υπόθεση του Τομ Χανκς είναι μια καλή ευκαιρία για να ανακεφαλαιώσουμε τα διαθέσιμα εργαλεία που βοηθούν τους χρήστες να διαλευκάνουν την αλήθεια στο Διαδίκτυο. Πρώτον, τα προφίλ δημοσίων προσώπων επικυρώνονται πάντα από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης με ένα μπλε σημάδι – η έλλειψή του σημαίνει πως πρόκειται αδιαμφισβήτητα για απάτη. Δεύτερον, λογαριασμοί που δημιουργήθηκαν πρόσφατα, με ελάχιστους followers, έλλειψη εικόνας προφίλ και αναρτήσεις αποκλειστικά για ένα ζήτημα δεν πρέπει να θεωρούνται έγκυρη πηγή πληροφοριών. Τρίτον, υπάρχουν διάφορες ιστοσελίδες όπως το Botometer που χρησιμοποιούν αλγορίθμους και αναλύουν τη συμπεριφορά λογαριασμών στο Twitter, ταξινομώντας τους ως αντιπροσωπευτικούς ή ψεύτικους με εξαιρετική ακρίβεια. Εν έτει 2018, η ευθύνη πέφτει και πάνω στους χρήστες και μόνη αποτελεσματική λύση στο φαινόμενο είναι η αντιμετώπιση της άγνοιας και του ψηφιακού αναλφαβητισμού.