Ενας κόσμος σχέσεων. Είτε το έχετε συνειδητοποιήσει είτε όχι, δεν ολοκληρώσατε απλώς τις σπουδές σας σε ένα τμήμα, αλλά εισαχθήκατε, βαθμιαία, σε έναν ολόκληρο κόσμο, του οποίου μέρος μόνο –σημαντικό, βεβαίως– υπήρξαν τα μαθήματα. Ο κόσμος αυτός είναι το σύνολο των σχέσεων που αναπότρεπτα είχατε με τους άλλους (συμφοιτητές, καθηγητές, διοικητικό προσωπικό, κ.λπ.). (Σημειώστε ότι και η μη σχέση με άλλους αποτελεί μορφή του σχετίζεσθαι). Μέρος του κόσμου τον οποίο βιώσατε αποτελούν επίσης το τοπίο και το κλίμα της περιοχής – η λίμνη, τα βουνά και τα υπέροχα χωριά στα Ζαγόρια, στα Τζουμέρκα και αλλού, και η πόλη των Ιωαννίνων. Εν ολίγοις, η συνάντησή σας ως εξελισσόμενες οντότητες με άλλες εξελισσόμενες οντότητες (ανθρώπινες και μη) –η σχέση σας ως ένσαρκα όντα με τη σάρκα του κόσμου– συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωσή σας.
Τα νιάτα είναι περισσότερο μια κατάκτηση παρά μια κατάσταση. Τα νιάτα δεν είναι ένα άμεσο δεδομένο, που το διαθέτει αυτόματα ένας εικοσάχρονος, ενώ το χάνει σταδιακά όσο μεγαλώνει. Καθώς κάθε κατάσταση που ζούμε είναι, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, ένα μείγμα ενεργητικότητας και παθητικότητας (αφενός μια τάση προς το θαρραλέο άνοιγμα της ύπαρξής μας στην πραγματικότητα, αφετέρου μια άλλη προς την αναδίπλωση και την περιχαράκωση σε έναν φοβισμένο εαυτούλη) με διαφορετική δοσολογία σε κάθε άτομο (και μάλιστα σε κάθε άτομο εκάστοτε), συχνά αφηνόμαστε να μας καθηλώνει η πλευρά μας που χαρακτηρίζεται από την παθητικότητα (οκνηρία, συνήθειες, άκριτη υιοθέτηση κοινωνικών συμβάσεων, κ.λπ.). Δεν αντιστεκόμαστε επαρκώς σε αυτή την καθήλωση – ενίοτε μάλιστα δεν νιώθουμε καν την ανάγκη να αντισταθούμε σε ό,τι δεν αντιλαμβανόμαστε ως καθήλωση.
Ενώ, λοιπόν, εξωτερικά είναι κανείς νέος, συχνά ενεργεί, με περισσή μάλιστα άνεση και ανυπόκριτη ικανοποίηση, ως νεόγερος. Τολμήστε, ή μάλλον ας τολμήσουμε όλοι, να αποτινάξουμε ό,τι το μικροπρεπές κατσικώνεται στον ψυχισμό και στη ζωή μας, έτσι ώστε να αφήσουμε χώρο και ανάσα στην όσο γίνεται πιο απρόσκοπτη εκδίπλωση της ζωτικότητάς μας και δη, όχι μόνο της εργατικότητας, αλλά των δημιουργικών ικανοτήτων μας σε οποιονδήποτε τομέα. Δεν είναι αναγκαία, εν προκειμένω, η πίστη σε υπερβατικούς σκοπούς. Η ζωή ως αυταξία, η ύπαρξη ως δύναμη – επ’ ουδενί όμως ως εξουσία με την αρνητική σημασία του όρου, τουτέστιν ως δύναμη εις βάρος των άλλων, ως επιβολή της ιδιαίτερης θέλησής μας ως ιδιαίτερης.
Το όργανο-εμπόδιο. Είμαστε περατά και θνητά όντα. Eνας βασικός νόμος της περατότητάς μας έγκειται στη διαρκή, αναπότρεπτη, συνάντηση εμποδίων στον δρόμο μας. Αυτά που αλλάζουν είναι ο τύπος και η συχνότητα των εμποδίων, αλλά είναι αδύνατη μια ανθρώπινη ζωή χωρίς εμπόδια.
Τα εμπόδια αυτά, ακόμη και τα σοβαρότερα, μπορούμε να τα μετατρέπουμε σε όργανα, σε εργαλεία, σε ευκαιρίες. Δεν είναι εύκολο. Συχνά, μάλιστα, είναι πολύ, ενίοτε εξαιρετικά, δύσκολο. Απαιτεί προσπάθεια και κόπος. Αναλογιστείτε το περίφημο ερώτημα: «Γιατί να τύχει αυτό σε εμένα;». Πολύ συχνά νιώθουμε ότι δεν θα τα καταφέρουμε. Ωστόσο, η αξία μιας ανθρώπινης ζωής δεν έγκειται στη διαχείριση των εύκολων, αλλά στην ενδόμυχη αίσθηση των αποτελεσμάτων που θα επιφέρει ο διαρκής αγώνας αντιμετώπισης ποικίλων εμποδίων, αρκεί να το κάνουμε με αυτεπίγνωση.
Προφανώς φαντάζει πιο επιθυμητή μια ζωή χωρίς δυσκολίες, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως. Πέραν όμως της βαρεμάρας που συνεπάγεται το διαδεδομένο ιδεολόγημα του «χαλαρά», η αντιμετώπιση και η υπερνίκηση των δυσκολιών (κάτι που προϋποθέτει ότι κατανοούμε επαρκώς σε τι ακριβώς συνίστανται και γιατί εμφανίζονται μπροστά μας εδώ και τώρα), χαλυβδώνουν την αυτοπεποίθησή μας, μας βοηθούν να πατάμε πιο γερά στα πόδια μας. Μάλιστα, εν προκειμένω, η γείωση δεν έχει αρνητική σημασία, εφόσον είναι η αναγκαία προϋπόθεση για κάθε τύπου εγχειρήματα απογειώσεων.
Διδαχθείτε από τα λάθη μας. Εμείς οι διδάσκοντές σας, είμαστε άνθρωποι και, όπως όλα τα ανθρώπινα όντα, έχουμε αρετές και, φευ, ελαττώματα. Συχνά μάλιστα, ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης των σπουδών και της ζωής καθιστά τα ελαττώματά μας πιο έντονα και ενοχλητικά για τους άλλους. Ενίοτε, τυφλωμένοι από τις επιδόσεις μας στο νοητικό επίπεδο, χάνουμε την ισορροπία. Αλλες φορές, αποδίδουμε υπέρμετρη σημασία στα δευτερεύοντα και μας διαφεύγουν τα ουσιώδη. Ελπίζω να προσπαθήσατε να εντοπίσετε –ολικά, όχι μόνο νοησιαρχικά– και να αξιοποιήσατε τις αρετές μας και να αποκρούσατε διακριτικά τα ελαττώματά μας: «Ευχαριστώ, δεν θα πάρω».
Δεν χρειάζεται απαραιτήτως να τα στηλιτεύσετε και να αφεθείτε στην ευκολία του καταγγελτικού λόγου. Συχνά, άλλωστε, οι καταγγέλλοντες δεν είναι καλύτεροι από τους καταγγελλόμενους· το αντιεξουσιαστικό προσωπείο τους δεν κατορθώνει να κρύψει ότι είναι του ίδιου φυράματος με αυτούς. Οσοι προσπαθούν να σκέφτονται υπό το πρίσμα της αιωνιότητας –sub specie aeternitatis, σύμφωνα με τη γλυκιά προτροπή του Σπινόζα– δεν έχουν ανάγκη να δουν τα αποτελέσματα του κομπορρήμονος κουτσαβακισμού για να τον αναγνωρίσουν. Η αίσθηση και μόνο των ελαττωμάτων μας μπορεί να σας βοηθήσει να μην αφεθείτε κι εσείς σε αυτά.
* Ο κ. Γιάννης Πρελορέντζος είναι καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας, κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συγγραφέας του βιβλίου «Γνώση και Μέθοδος στον Bergson» (Ευρασία, 2012). Το άρθρο αυτό αποτελεί σύνοψη σκέψεων που μοιράστηκε με τις φοιτήτριες και τους φοιτητές (καθώς και με τους συγγενείς και φίλους τους) στη διάρκεια της ορκωμοσίας των πτυχιούχων των τριών τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Επιμέλεια: ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ Κ. ΤΣΟΥΚΑΣ [email protected]