Ενα θαύμα αποκατάστασης είναι το παλαιό αθηναϊκό σπίτι, στην οδό Θουκυδίδου 13, στην Πλάκα, όπου στεγάζεται το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ). «Είναι από τα αθηναϊκά σπίτια που είχε περιγράψει ο Αρης Κωνσταντινίδης», λέει ο ποιητής Διονύσης Καψάλης, που είναι ο διευθυντής του ΜΙΕΤ. Εχω εισέλθει από την εσωτερική αυλή και φέρνω στον νου, πριν από πολλά χρόνια, τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Καλλιγά να μιλάει στους δημοσιογράφους για το έργο της αποκατάστασης. Ηταν ένα δύσκολο εγχείρημα. Σήμερα, χαίρεται κανείς το φως όπως φιλτράρεται από τα παράθυρα της αυλής και γλυκαίνει την εσωτερική ξυλεία. Καθόμαστε στο γραφείο του Διονύση Καψάλη. Ενα έργο του Δημοσθένη Κοκκινίδη βρίσκεται στον κεντρικό τοίχο.
Με έχει φέρει εδώ ένα επείγον ζήτημα. «Ξεκινάμε μια εκστρατεία συλλογής χρημάτων, έναν έρανο, για την επισκευή του κτιρίου του ΕΛΙΑ, που ανήκει στο ΜΙΕΤ», λέει ο Διονύσης Καψάλης. Το ΕΛΙΑ είναι το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, που εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο Μάνος Χαριτάτος, ως μια μοναδική κιβωτό τεκμηρίων του νεότερου ελληνικού πολιτισμού. Από το 2009, επί διοικήσεως Αράπογλου, μετά την πρόταση του Μάνου Χαριτάτου, που έβλεπε το μέλλον, «συμφωνήσαμε για τη σύμπραξη». Εκτοτε, το ΜΙΕΤ/ΕΛΙΑ είναι ένας ισχυρός πόλος ιστορικής αυτογνωσίας, μοναδικός ίσως σε ευρωπαϊκό επίπεδο με αυτή τη φυσιογνωμία και αποστολή. «Μείζων προτεραιότητα είναι η διασφάλιση του παλαιού ακινήτου του ΕΛΙΑ, στην οδό Αγίου Ανδρέου 5, στην Πλάκα, καθώς περιλαμβάνει χάρτινους θησαυρούς που είναι εύφλεκτοι». Φαινομενικά το κτίριο δείχνει γερό και εκπέμπει εκείνη την αθηναϊκή ευγένεια των αρχών του 20ού αιώνα. Αυτό οφείλεται σε τμηματικές εργασίες συντήρησης, αλλά το μεγάλο θέμα της πυρασφάλειας έχει μείνει πίσω. Ο προϋπολογισμός του ιδρύματος αδυνατεί να καλύψει το σύνολο των επισκευών.
Οι εργασίες
Παρ’ όλα αυτά, το κτίριο της οδού Αγίου Ανδρέου 5 στεγανώθηκε και επισκευάστηκε. Υπήρξε στατική υποστήριξη από το υπόγειο προς τα πάνω. Από τον προϋπολογισμό του ΜΙΕΤ δημιουργήθηκαν φέρουσες βιβλιοθήκες, η πρόσοψη αποκαταστάθηκε με φροντίδα της Εθνικής Τράπεζας και η στέγη συντηρήθηκε με ιδιωτική χορηγία.
Αλλά η θωράκιση απέναντι στο μέλλον δεν έχει ολοκληρωθεί και η ευθύνη είναι μεγάλη. Οι επισκευές κρίνονται απαραίτητες για τη διάσωση του κτιρίου, τη σωστή φύλαξη των συλλογών και την ασφάλεια των εργαζομένων και των ερευνητών που μελετούν στα αναγνωστήρια (το απέναντι κτίριο του ΕΛΙΑ ανήκει στο Ριζάρειο Ιδρυμα και έχει επισκευαστεί παλαιότερα με συνδρομή του Ιδρύματος Στ. Νιάρχος).
Ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό και γεμάτο κειμήλια και χάρτινους θησαυρούς είναι το κτίριο του ΕΛΙΑ.
«Αρχικά απευθυνθήκαμε στην Εθνική Τράπεζα, τη μητέρα-εταιρεία, για οικονομική συνδρομή. Ομως υπήρξε γραφειοκρατική εμπλοκή αλλά και ουσίας, καθώς το κτίριο δεν ανήκει στην Εθνική αλλά στο ΜΙΕΤ», λέει ο Διονύσης Καψάλης. «Δεν μπορεί να εντάξει το έργο στις τακτικές επισκευές των κτιρίων της. Μας βοηθούν οι τεχνικές υπηρεσίες, με επιστασία και επίβλεψη, αλλά αδυνατούν να αναλάβουν το κόστος συνολικής αποκατάστασης. Απευθυνθήκαμε τότε στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος με τη σύμφωνη γνώμη της ΕΤΕ. Η επικοινωνία ήταν άριστη, παρουσιάσαμε πλήρη μελέτη σε πλήρη φάκελο. Ημασταν έτοιμοι να ξεκινήσουμε αν εξασφαλίζαμε τη χρηματοδότηση». Ο προϋπολογισμός, βάσει της μελέτης που έχει ετοιμάσει το ΜΙΕΤ, ανέρχεται σε 650.000 ευρώ με τον ΦΠΑ.
Αλλά, τελικά, το αίτημα του ΜΙΕΤ δεν εγκρίθηκε από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ίσως γιατί υπήρξε αμηχανία έγκρισης ενός ιδρύματος που ανήκει στην οικογένεια της Εθνικής Τράπεζας.
Μετά τις εξελίξεις αυτές, το ΜΙΕΤ αποφάσισε να αναπτύξει εξωστρέφεια και να απευθυνθεί στην κοινωνία. Είναι και ένας τρόπος «να προβληθεί το έργο του ιδρύματος». «Ετοιμάζουμε σειρά δράσεων αποβλέποντας να συγκεντρώσουμε χρήματα», λέει ο Διονύσης Καψάλης. «Να προβάλουμε συγχρόνως και το πρόβλημα και τη φυσιογνωμία μας. Απευθυνθήκαμε σε φίλους εικαστικούς καλλιτέχνες που εκτιμούν το ίδρυμα και τους ζητήσαμε να μας χαρίσουν ένα ή περισσότερα έργα, προκειμένου να οργανώσουμε μια δημοπρασία με στόχο να διατεθούν όλα τα έσοδα υπέρ του σκοπού».
Η πρόσοψη του κτιρίου του ΕΛΙΑ στην Πλάκα. Το ΜΙΕΤ αγωνίζεται να προστατεύσει το κτίριο για το μέλλον.
Η δημοπρασία των έργων ζωγραφικής θα γίνει από τον οίκο του Πέτρου Βέργου και όλα τα έργα θα εκτεθούν από τις 15 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ, κοντά στο Εθνικό Θέατρο. Ανταποκρίθηκαν σημαντικοί εικαστικοί, όπως οι Γιώργος Ρόρρης, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Ειρήνη Ηλιοπούλου, Θανάσης Μακρής, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Ρόμπερτ Μακέιμπ, Αλέκος Λεβίδης, Μάρκος Καμπάνης, Μιχάλης Μανουσάκης, Χρήστος Μποκόρος, Χρόνης Μπότσογλου, Μιχάλης Κατζουράκης, Τάσος Μαντζαβίνος, και πολλοί ακόμη, ενώ παραχωρήθηκαν επίσης έργα του Ανδρέα Βουρλούμη, του Θόδωρου, του Γιώργου Μαυροΐδη… Αυτή η εντυπωσιακή συστράτευση δείχνει αυτό που λέει και ο Διονύσης Καψάλης, ότι το ΜΙΕΤ επικοινωνεί με τους φυσικούς αποδέκτες του.
Ευαισθητοποίηση
Αλλά να που το «πρόβλημα» δημιουργεί την ευκαιρία του ανοίγματος στην ευρύτερη κοινωνία. «Είναι σημαντικό να μας γνωρίσουν περισσότεροι», λέει ο Διονύσης Καψάλης. Το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου θα διοργανωθεί επίσης συναυλία στην Αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» στο Μέγαρο Μουσικής, στην οποία προσκλήθηκαν φίλοι μουσικοί, όπως η Μαρία Φαραντούρη, η Ντόρα Μπακοπούλου, ο Νίκος Ξυδάκης κ.ά. Είναι η πρώτη φορά που το ΜΙΕΤ δημιουργεί τέτοια γεγονότα ευαισθητοποίησης.
Με πόλους την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, με βιβλιοπωλεία και εκθεσιακούς χώρους, το ΜΙΕΤ συνεχίζει μια παράδοση μισού και πλέον αιώνα. «Το 2016, για να τιμήσουμε τα 50 μας χρόνια», λέει ο Διονύσης Καψάλης, «είχαμε προβάλει ένα επετειακό ντοκιμαντέρ στο Αμφιθέατρο “Θεόδωρος Καρατζάς”. Ηταν και μια ευκαιρία να συνομιλήσουμε με το Δ.Σ. της Εθνικής, να γνωρίσουν το ΜΙΕΤ».
Τυπικά το έτος ίδρυσης είναι το 1966, όταν ο Γεώργιος Μαύρος, διοικητής τότε της ΕΤΕ, αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να συστήσει το ΜΙΕΤ και να τοποθετήσει διευθυντή τον Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλη και εκλεκτό Δ.Σ. Ολα αυτά ναυάγησαν με τη δικτατορία, αλλά το ΜΙΕΤ επανασυστήθηκε επί της ουσίας το 1974, πάλι από τον Γεώργιο Μαύρο, που ήταν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, με τον Εμμ. Χ. Κάσδαγλη και πάλι διευθυντή. Το τεράστιο έργο που έχει επιτελέσει το ΜΙΕΤ συνεχίζεται, αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει. «Υπάρχει διεθνές ρεύμα απαξίωσης των ανθρωπιστικών σπουδών», λέει ο Διονύσης Καψάλης. «Η επιβίωση όμως των ανθρωπιστικών σπουδών είναι θέμα επιβίωσης των θεσμών. Δεν νοείται ζωντανή δημοκρατία χωρίς το πνεύμα αυτό. Για εμάς, είναι στόχος να μπορούμε να υπάρχουμε και να προσφέρουμε έργο και ύστερα από 20 και πλέον χρόνια. Είναι θέμα συνέχειας, που γίνεται επιτακτικό, καθώς υπάρχει τεράστιο έλλειμμα σε θέματα ιστορικής αυτογνωσίας».