Βαθιά μέσα στη γη, εκεί όπου δεν φθάνει το φως και συχνά ούτε ο άνθρωπος, υπάρχει ένας άγνωστος αλλά συναρπαστικός κόσμος. Αυτό που επιστήμονες περιγράφουν ως «σπηλαιόβια πανίδα» δεν αποτελείται μόνο από… νυχτερίδες και αράχνες, αλλά από εκατοντάδες διαφορετικά είδη, σε μια άμεση εξάρτηση το ένα από το άλλο. Μια πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Σπηλαιολογικών Ερευνών φέρνει στο φως –μεταφορικά και κυριολεκτικά– αυτό τον μυστικό κόσμο, αναδεικνύοντας την ανάγκη προστασίας του.
Το πρόγραμμα «Διατήρηση της σπηλαιόβιας πανίδας» πραγματοποιήθηκε το 2016-2018 από το Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών (ΙΝΣΠΕΕ) με χρηματοδότηση από το γαλλικό Ιδρυμα MAVA και τη WWF Ελλάς. Σκοπός του προγράμματος ήταν να διαπιστωθεί η κατάσταση και οι πιέσεις που δέχονται τα είδη της σπηλαιόβιας πανίδας στη χώρας μας, η ευαισθητοποίηση του κοινού και η ανάληψη δράσεων προστασίας για περιοχές και είδη. Ενα σημαντικό κομμάτι αφορούσε τη συγκέντρωση, οργάνωση και ανάλυση όλων των διαθέσιμων στοιχείων για την πανίδα των ελληνικών σπηλαίων και τη δημιουργία μιας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων για αυτά.
«Η πρώτη περιγραφή τρωγλόβιου ζώου (σ.σ.: αυτά που μπορούν να ζήσουν μόνο σε υπόγειο περιβάλλον) έγινε το 1862 από τον Th. Kruper στο Κωρύκειο Αντρο (Παρνασσός). Ηταν ένα μικρό σκαθάρι που πήρε προς τιμήν του το όνομά του, Duvalius krueperi», λέει ο διευθυντής του ΙΝΣΠΕΕ και επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος, Καλούστ Παραγκαμιάν. «Η γνώση μας για την πανίδα των σπηλαίων στην Ελλάδα είναι περιορισμένη σε σχέση με άλλα βαλκανικά κράτη· για παράδειγμα η Βουλγαρία έχει 5 γενιές βιοσπηλαιολόγων στα πανεπιστήμιά της. Ομως στη χώρα μας η γνώση είναι πολύ καλά καταγεγραμμένη και πλέον ελεύθερη σε όλους, ειδικούς και κοινό». Να σημειωθεί ότι 9 είδη έχουν λάβει το όνομα του κ. Παραγκαμιάν (paragamiani), λόγω της σημαντικής συμβολής του στην καταγραφή της σπηλαιοπανίδας.
Το σαλιγκάρι Lindbergia stylokamarae από το σπήλαιο Στυλοκαμάρα της Κάσου είναι ένα από τα είδη που ζουν μόνο «υπογείως».
Στη χώρα μας έχουν ερευνηθεί επαρκώς 465 σπήλαια. Οι πιο πλούσιες σε πανίδα σπηλιές βρίσκονται στην Κρήτη και στην Κεντρική Μακεδονία. Συνολικά στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 849 είδη σπηλαιοπανίδας, εκ των οποίων τα 190 ζουν αποκλειστικά μέσα στα σπήλαια, «φυλακισμένα από την ίδια τους τη φύση, αλλά και άρχοντες του χώρου τους», λέει ο κ. Παραγκαμιάν. «Τα ζώα αυτά παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Εχουν απορρίψει οτιδήποτε δεν τους είναι χρήσιμο, λ.χ. δεν έχουν μάτια, σκληρό κέλυφος ή χρώμα. Επίσης έχουν πολύ αργό μεταβολισμό και γι’ αυτό ζουν πολύ περισσότερο από τα συγγενικά τους είδη σε εξωτερικό περιβάλλον. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο Πρωτέας, ένα είδος σαλαμάνδρας που μέσα στις σπηλιές των Δηναρικών Αλπεων φθάνει τα 100 χρόνια ζωής, όταν το πλησιέστερο συγγενικό είδος έξω ζει 5-10 χρόνια. Μπορεί να μείνει έως και 10 χρόνια χωρίς καθόλου φαγητό».
Τα σπήλαια στη χώρα μας, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν δέχονται ιδιαίτερες πιέσεις. «Υπάρχουν όμως σπήλαια που έχουν 9 ενδημικά είδη και 30.000 επισκέπτες τον χρόνο, όπως είναι τα σπήλαια Μιλατίου στο Λασίθι και του Καθολικού στο Ακρωτήρι. Δεν είναι ότι τα είδη αυτά έχουν τόσο τεράστια σημασία στην αλυσίδα της ζωής. Από τη στιγμή που το γνωρίζουμε, όμως, είναι στοιχείο πολιτισμού να τα προστατεύσουμε», καταλήγει ο κ. Παραγκαμιάν. Να σημειωθεί ότι προ μηνός ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα (LIFE) με θέμα ελληνικά σπήλαια και νυχτερίδες, με επικεφαλής το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και συμμετέχοντες το ΥΠΕΝ, το Πράσινο Ταμείο, το ΙΝΣΠΕΕ και την ΑΤΕΠΕ Διαχείριση Οικοσυστημάτων.