Στο κέντρο της Αθήνας, τα χρόνια της πολυεπίπεδης κρίσης, καταστήματα έκλεισαν, γραφεία ερήμωσαν, οι κάτοικοι άλλαξαν γειτονιά, οι βανδαλισμοί και η παραβατικότητα εγκαταστάθηκαν στην «καρδιά» της πρωτεύουσας. Ο δημόσιος χώρος λειτούργησε σαν παλμογράφος των αλλαγών που μεταμόρφωσαν την όψη και τη λειτουργία του. Πρόσφατα, ο Δήμος Αθηναίων ξεκίνησε μια σειρά παρεμβάσεων στην Κυψέλη, στο Εμπορικό Τρίγωνο και σε πλατείες στο κέντρο της πρωτεύουσας, με στόχο την ανανέωση του παρηκμασμένου και ταλαιπωρημένου ιστορικού κέντρου. Μπορούν τέτοιες πρωτοβουλίες να γίνουν βιώσιμες; Ο Πάνος Δραγώνας επισημαίνει τα στοιχεία που «αγνοούν» παρόμοιες παρεμβάσεις, ενώ ο Νίκος Μπελαβίλας εκτιμά ότι εγγυήσεις της μακροβιότητας είναι ο συντονισμός και οι συνέργειες.
Το αίτημα παραμένει σε εκκρεμότητα
Πάνος Δραγώνας, αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών
Οι παρεμβάσεις που έχει ξεκινήσει να υλοποιεί ο Δήμος Αθηναίων αποτελούν θετική εξέλιξη για το κέντρο της πόλης. Σε συνδυασμό με την πρόσφατη ανακοίνωση δημιουργίας του νέου φορέα για την ανάπλαση Αθήνας, θα μπορούσε κανείς να πιστέψει πως μια νέα ημέρα ξημερώνει για το κέντρο της πρωτεύουσας. Η Αθήνα έχει ανάγκη την ενεργοποίηση των δημιουργικών ομάδων και την ενθάρρυνση των επιχειρήσεων «που προκρίνουν το κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος έναντι της επιδίωξης κέρδους».
Θα μπορούσαμε να ήμασταν αισιόδοξοι για το μέλλον της πόλης εάν δεν λαμβάναμε υπόψη μας ορισμένα στοιχεία: αν αγνοούσαμε το γεγονός ότι πέριξ της πλατείας Θεάτρου ζουν και εργάζονται εδώ και 20 χρόνια συγκεκριμένες εθνικές ομάδες με διαφορετικές προτεραιότητες και αγωνίες από αυτές στις οποίες ανταποκρίνονται οι παρεμβάσεις του δήμου· αν είχε διαφύγει της προσοχής μας ότι πολλοί ιδιοκτήτες ακινήτων της πόλης δεν έχουν σήμερα άλλη επιλογή από την εκμετάλλευση των περιουσιών τους μέσω της Airbnb ή την πώλησή τους σε αφανείς Κινέζους και Ρώσους επενδυτές· και αν δεν αντιλαμβανόμασταν ότι η αναιμική οικονομική δραστηριότητα του αθηναϊκού κέντρου καθοδηγείται, αφενός μεν, από τις δραστηριότητες αναψυχής που κράτησαν ζωντανό το κέντρο στα χρόνια της κρίσης και, αφετέρου, από την εμφάνιση μιας νέας low budget τουριστικής βιομηχανίας. Δυστυχώς, καμία από τις παραπάνω δραστηριότητες δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μακροπρόθεσμα βιώσιμη. Οι ροές της μετανάστευσης, του μαζικού τουρισμού και των κεφαλαίων του παγκοσμιοποιημένου real estate έχουν σημαντικά ισχυρότερη δυναμική από τις καλές πρωτοβουλίες που οργανώνονται σε κλίμακα γειτονιάς. Η ενεργοποίηση των κατοίκων και των δημιουργικών ομάδων κατά πάσα πιθανότατα θα αποδειχθεί ανώφελη εάν δεν συνοδευθεί από πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ενός φιλόξενου περιβάλλοντος για επιχειρήσεις που δεν αρνούνται την επιδίωξη κέρδους. Το αίτημα «να ξανασκεφτούμε την Αθήνα» που διατυπώθηκε τα πρώτα χρόνια της κρίσης παραμένει σε εκκρεμότητα και συμπληρώνεται από την επισήμανση ότι προέχει να σκεφτούμε σοβαρά και την οικονομία της.
«Οι δράσεις θα αντέξουν»
Νίκος Μπελαβίλας, αναπλ. καθηγητής ΕΜΠ, πρόεδρος Δ.Σ. «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.»
Δύο ρημαγμένα αστικά συμπλέγματα: Αγορά της Κυψέλης και Στοά Εμπόρων. Ας μην ξεχάσουμε ότι το πρώτο, σημαντικό μεσοπολεμικό τοπόσημο της Φωκίωνος Νέγρη, δεν κατεδαφίστηκε, χάρη στην εγρήγορση και στην ευαισθησία περιοίκων και λογίων. Σήμερα είναι τόπος καινοτομίας, πολιτισμού και επιχειρηματικότητας μετά την αποκατάστασή του από τον Δήμο Αθηναίων. Το δεύτερο, η Στοά Εμπόρων, ξαναπαίρνει ζωή χάρη στην αλλαγή πλεύσης που χάραξε το υπουργείο Εργασίας, με το πρόγραμμα για την αξιοποίηση περίπου 70 ακινήτων της κεντρικής Αθήνας με όρους οικονομικής και κοινωνικής ανταπόδοσης. Η επιτυχής συνέργεια με τον δήμο οδηγεί στη δημιουργία μιας εστίας προβολής και δράσης για μικρές κοινωφελείς επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, το ΚΣΝΜ έθεσε σε καθεστώς προστασίας όλο το όμορφο μνημειώδες αυτό κτίριο του 1949 μαζί με τις παραδοσιακές εμπορικές χρήσεις του ισογείου του. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το άνοιγμα των κενών καταστημάτων της πλατείας Θεάτρου. Εκεί εκκρεμεί ακόμη η εφαρμογή του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού του 2010. Αυτά είναι τα δεδομένα. Η ερώτηση είναι: Θα αντέξουν αυτές οι δράσεις; Προφανώς ναι!
Τις βλέπουμε να ξεφυτρώνουν από παντού, κυρίως από νέους επιχειρηματίες και ανθρώπους του πολιτισμού. Πρωτοβουλίες χαμηλής έντασης που δείχνουν τη στροφή για την ανακατοίκηση του κέντρου της Αθήνας. Οχι μόνον αντέχουν, αλλά πείθουν τις δημόσιες και αυτοδιοικητικές αρχές να τις υιοθετήσουν. Οι ολοκληρωμένες χωρικές επενδύσεις του Δήμου Αθηναίων με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής στοχεύουν και σε αυτό. Το πρόγραμμα των ακινήτων των ασφαλιστικών ταμείων, το ίδιο. Το στρατήγημα της νέας κρατικής εταιρείας «Ανάπλαση Αθήνας», διαδόχου της καταργημένης Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, προσανατολίζεται προς τον ίδιο στόχο: την ανάκαμψη του «μεγάλου ιστορικού κέντρου» της πρωτεύουσας, όχι μόνο γύρω από την πλατεία Συντάγματος, αλλά στη ζώνη από την Εθνική Πινακοθήκη έως την Κυψέλη, το Κουκάκι και την Ακαδημία Πλάτωνος. Ο συντονισμός, οι συνέργειες και ο μακροπρόθεσμος υποβοηθητικός σχεδιασμός μπορούν να εγγυηθούν τη μακροβιότητα αυτής της τάσης. Τα σημάδια δείχνουν ότι πάει καλά.