Τι και αν διανύουμε τον τρίτο μήνα του φθινοπώρου; Ο ήλιος έλαμπε, πολλοί (όχι μόνο χειμερινοί κολυμβητές) βουτούν ακόμα στη θάλασσα, ενώ τα κουνούπια συνεχίζουν απτόητα τη δραστηριότητά τους, σαν να βρισκόμασταν στο αποκορύφωμα του καλοκαιριού, βασανίζοντάς μας μέρα και νύχτα. Την εν λόγω αίσθηση πιστοποιούν οι παγίδες που το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE CONOPS και σε συνεργασία με τις κατά τόπους Περιφέρειες, έχει τοποθετήσει σε Αττική, Κρήτη αλλά και σε άλλα… ευαίσθητα σημεία της χώρας.
Συγκεκριμένα, «τα κοινά κουνούπια δεν παρουσιάζουν αριθμητική διαφορά κατά ετήσιο μέσον όρο σε σχέση με πέρυσι, όμως εμφανίζονται πιο δραστήρια συγκριτικά με τον περυσινό Νοέμβριο» απαντά ο δρ Αντώνης Μιχαηλάκης, γεωπόνος – εντομολόγος, ερευνητής στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. «Το είδος Culex, οικόσιτο κουνούπι, το οποίο δρα τη νύχτα και δύναται να μεταδώσει τον ιό του Δυτικού Νείλου, παρουσίαζε μέχρι πρότινος μείωση το χρονικό διάστημα Οκτώβριο-Νοέμβριο, φέτος όμως αυτό ανατρέπεται». Η εντυπωσιακή, ωστόσο, αύξηση σύμφωνα με τα στοιχεία του Μπενάκειου αφορά το νεοεισερχόμενο ασιατικό κουνούπι-τίγρης (Aedes albopictus) που «επιτίθεται» στον άνθρωπο στη διάρκεια της ημέρας, κατά την οποία σπάνια το θύμα έχει λάβει τα δέοντα μέτρα. «Εχει διπλασιαστεί ο πληθυσμός του όλο το έτος αλλά και τον Νοέμβριο σε Αττική και Χανιά» διευκρινίζει ο ίδιος, «εβδομαδιαία σε μια παγίδα, σχεδιασμένη ειδικά γι’ αυτό το είδος κουνουπιού, εντοπίζαμε παλαιότερα το πολύ 100 αυγά, φέτος φτάσαμε να συλλέξουμε μέχρι και 2.000 αυγά». Ο τίγρης, που εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο πριν από δέκα χρόνια, φαίνεται ότι πλέον προσαρμόστηκε στο εδώ περιβάλλον και πλέον αυξάνεται και… πληθύνεται, αλλάζοντας σημαντικά τα δεδομένα στο οικοσύστημα. Ωστόσο, τη δεδομένη στιγμή ο τίγρης έχει «εξαφανιστεί» από τη Βόρεια Ελλάδα, την Ιταλία και τα Βαλκάνια.
Παράλληλα, μετά την έντονη κακοκαιρία που έφερε στα τέλη Σεπτεμβρίου ο μεσογειακός κυκλώνας «Ζορμπάς», στις παγίδες των επιστημόνων βρέθηκαν πληθυσμοί από το είδος Ochlerotatus caspius, που δραστηριοποιείται την αυγή και κατά τη δύση του ηλίου και θεωρείται ιδιαιτέρως ενοχλητικό είδος κουνουπιού.
Κυνηγούσαν… κυνηγούς
Σμήνη από αυτά τα κουνούπια φαίνεται ότι έβαλαν στο στόχαστρο κυνηγούς στην Αττική, που παραμόνευαν υπομονετικά το θήραμά τους, σύμφωνα πάντοτε με μαρτυρίες. «Τα ανακαλύψαμε τις τελευταίες εβδομάδες σε παραθαλάσσιες περιοχές της Αν. Αττικής, συχνά σε τόσο αυξημένους αριθμούς όσο και ο τίγρης» συμπληρώνει ο δρ Μιχαηλάκης.
Tαυτόχρονα, βέβαια, στη χώρα μας ευημερούν και τα κουνούπια «ανωφελή» (Αnopheles) που θεωρούνται διαβιβαστές της ελονοσίας. «Ωστόσο, το εν λόγω κουνούπι συναντάται σε ανοικτές εστίες νερού, οπότε είναι ένα είδος που ελέγχεται επιτυχώς μέσω ψεκασμών και δεν μας ανησυχεί προς το παρόν». Συνολικά, η αύξηση της δραστηριότητας των κουνουπιών, με «αρχηγό» τον τίγρη, παρατηρείται σχεδόν σε όλη την Αττική και στα Χανιά, όπου γίνεται εβδομαδιαία καταγραφή μέσω του δικτύου παγίδων του Μπενάκειου. «Το πρόβλημα αυτή τη στιγμή στα Χανιά είναι εντονότερο απ’ ό,τι το καλοκαίρι, ενώ ταυτόχρονα στην υπόλοιπη Κρήτη η δράση των κουνουπιών έχει ατονήσει» παρατηρεί ο δρ Μιχαηλάκης.
Τα διάσημα κουνούπια Culex, όπως τα ανωφελή, «πιάνονται» σε παγίδες με διοξείδιο του άνθρακα, που δημιουργούν στα έντομα την ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για ανθρώπους. «Στα σημεία υγειονομικού ενδιαφέροντος έχουν τοποθετηθεί είκοσι παγίδες διοξειδίου του άνθρακα» εξηγεί ο δρ Μιχαηλάκης.
Για την καταγραφή του κουνουπιού-τίγρη έχουν εγκατασταθεί ειδικές παγίδες ωοθεσίας, με ειδικό ξύλινο υπόστρωμα, σε πυκνότητα πέντε έως δεκαπέντε ανά πενήντα στρέμματα, «δηλαδή συλλέγουμε τα αυγά προτού γίνουν προνύμφες». Εκατόν πενήντα εν λόγω «ξυλάκια», που θυμίζουν απομεινάρι παγωτού, συλλέγουν πληροφορίες σχεδόν απ’ όλη την Ελλάδα για το αινιγματικό κουνούπι…
Οι παγίδες με διοξείδιο του άνθρακα, οι οποίες δίνουν στα κουνούπια την εντύπωση ότι προσεγγίζουν άνθρωπο.
«Οι ψεκασμοί δεν είναι πανάκεια»
Η εν εξελίξει κλιματική αλλαγή αλλά και οι συνεχείς μετασχηματισμοί του αστικού χώρου ευθύνονται για την εποχική επιμήκυνση της δράσης των κουνουπιών. Ωστόσο, η δυσαρέσκεια –που αγγίζει συχνά την ανησυχία– προκύπτει από το γεγονός ότι τόσο η πολιτεία όσο και ο καθένας μας διακόπτουμε αυτομάτως τα μέτρα προστασίας από τα κουνούπια, άπαξ και ανοίξουν τα σχολεία τον Σεπτέμβριο, με συνέπεια τη δεδομένη στιγμή να είμαστε ευάλωτοι στα τσιμπήματα.
«Μέχρι και πέρυσι διενεργούσαμε τις εφαρμογές καταπολέμησης κουνουπιών μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου», εξηγεί στην «Κ» η κ. Βίκυ Ανδρικοπούλου αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Πρασίνου Π. Φαλήρου, «φέτος, θα συνεχίσουμε τουλάχιστον μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου, σε ανοικτή επικοινωνία, επί εβδομαδιαίας βάσης, με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, το Μπενάκειο και τη Μετεωρολογική». Επισημαίνεται ότι ο παραλιακός δήμος ψεκάζει με βιολογικά σκευάσματα στο ρέμα της Πικροδάφνης, τοποθετεί ειδικές ταμπλέτες στα φρεάτια και εφαρμόζει ανάλογες μεθόδους στο Κοιμητήριο. «Πραγματοποιούμε βιολογικούς ψεκασμούς στα πεύκα για να προλάβουμε την κάμπια και εμμέσως να μεριμνήσουμε για όσους ταλαιπωρούνται από αλλεργίες». Οπως επισημαίνει ο δρ Μιχαηλάκης, «είναι πλέον σαφές ότι οι Αρχές δεν πρέπει να διακόπτουν καθόλου τη διαχείριση των κουνουπιών».
Στο πλαίσιο αυτό το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης απέστειλε σχετική εγκύκλιο στους δήμους, ώστε να συμπεριλάβουν στους ετήσιους προϋπολογισμούς το κόστος για ανάλογα προγράμματα. «Η ραγδαία αύξηση του τίγρη και οι ειδικές κλιματολογικές συνθήκες ορισμένων δήμων, π.χ. τα Χανιά, αναδεικνύουν την ανάγκη για τον επανασχεδιασμό των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών, αφού οι ψεκασμοί δεν είναι πανάκεια» τονίζει ο δρ Μιχαηλάκης.
Ο ίδιος από κοινού με πολλούς δήμους, μεταξύ των οποίων το Παλαιό Φάληρο, υλοποιεί προγράμματα που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων ενημέρωση των πολιτών για περιορισμό των εστιών (λιμνάζοντα ύδατα) εντός των οικιών τους.
Την ίδια στιγμή, στην άλλη άκρη της Αττικής, στη Βραυρώνα, βρίσκεται εν εξελίξει πείραμα, που περιλαμβάνει την εξαπόλυση στείρων αρσενικών κουνουπιών, με στόχο τη μακροπρόθεσμη μείωση του πληθυσμού, αλλά και την αρτιότερη «καταγραφή» του άγνωστου στους Ελληνες επιστήμονες τίγρη. «Η μείωση του πληθυσμού είναι ήδη αισθητή, ενώ αισιοδοξούμε ότι τους επόμενους μήνες θα έχουμε μια πληρέστερη εικόνα για τον μυστηριώδη τίγρη», καταλήγει.