Οταν κανείς μιλάει για καινοτομία στην Ελλάδα εν μέσω καθημερινών κακουχιών, κινδυνεύει να θεωρηθεί εκτός τόπου και χρόνου. Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, εκθετικές και ανατρεπτικές τεχνολογίες και άλλοι τέτοιοι όροι αφήνουν τους περισσότερους παγερά αδιάφορους. Η σχέση μας με την καινοτομία είναι προβληματική γιατί έχει επηρεάσει τη ζωή μας μόνον ως εισαγόμενο προϊόν. Δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τις ιδέες μας να μετατρέπονται σε επιτυχημένα προϊόντα που φέρνουν χρήματα και δουλειές. Η έλλειψη καινοτομίας που χαρακτηρίζει την Ελλάδα της μεταπολίτευσης είναι ο βασικός λόγος που η οικονομία μας απέτυχε. Σε μια δυτική οικονομία, χωρίς καινοτομία δεν μπορείς να έχεις εξαγωγές. Εμείς επιλέξαμε τον εύκολο δρόμο των εισαγωγών με δανεικά. H καινοτομία για εμάς είναι πλέον ανάγκη, όχι πολυτέλεια. Είναι εφικτό να δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια κρίσιμη μάζα καινοτόμων τεχνολογικών εταιρειών που παράγουν ή χρησιμοποιούν τεχνολογία; Μπορούμε να γίνουμε βάση έρευνας και ανάπτυξης για ξένες εταιρείες;
Βρισκόμαστε σε ευνοϊκή συγκυρία. Πέρασε το πρώτο κύμα εταιρειών που επωφελήθηκαν από μεγάλες τοπικές αγορές για να μεγαλώσουν ταχύτατα, όπως η Uber ή η Airbnb, και περνάμε στην εποχή των πιο περίπλοκων τεχνολογιών. Στο πεδίο αυτό η γνώση έχει μεγαλύτερη σημασία από το μέγεθος της αρχικής αγοράς και υπάρχει έλλειμμα εργαζομένων με τη σωστή κατάρτιση. Η Ελλάδα, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, είναι 30ή στον κόσμο στην παραγωγή επιστημονικής έρευνας, ενώ είναι πέμπτη σε αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε STEM και δεύτερη σε ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίου σε σχέση με τον πληθυσμό μας στην Ευρώπη (στοιχεία ΟΟΣΑ). Στα παραπάνω μπορεί να προσθέσει κανείς και τους Ελληνες φοιτητές και ερευνητές σε μερικά από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Αποτελούμε μια στατιστική ανωμαλία για το μέγεθος της χώρας. Η σχεδόν παράλογη υπερ-επένδυση των Ελλήνων γονιών, σε σχέση με τα εισοδήματά τους, στη μόρφωση των παιδιών τους είναι τελικά και το μεγαλύτερο πλεονέκτημά μας.
Ενα πλεονέκτημα το οποίο μπορεί να προσδιορίσει το μέλλον μας. Το πρόβλημα είναι πως αυτή τη γνώση δεν την εξαργυρώνουμε. Παίρνουμε κάτω από τη βάση στη δημιουργία εμπορικών πατεντών και είμαστε χαμηλά στους δείκτες καινοτομίας των εταιρειών. Μεταξύ 2006 και 2013 μόνο το 18% των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων αφορούσε προϊόντα μέσης και υψηλής τεχνολογίας (με ευρωπαϊκό μέσον όρο 30% και 49% στη Λετονία και στην Πολωνία). Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα της χώρας. Παρ’ όλα τα εμπόδια, έχουμε αρχίσει να βλέπουμε αρκετά παραδείγματα ελληνικών εταιρειών τεχνολογίας τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο κλάδος έχει πλέον συνολικό μέγεθος μεγαλύτερο από παραδοσιακούς τομείς, όπως το ελαιόλαδο. Οι επιχειρήσεις αυτές παράγουν μοναδικά προϊόντα γνώσης και τα εξάγουν σε όλο τον κόσμο. Αποδέχονται την πρόσκαιρη αποτυχία, δεν φοβούνται να πάρουν ρίσκα και είναι ομαδικές προσπάθειες, με τις μετοχές να μοιράζονται σε όλους όσοι πραγματικά προσφέρουν στη γρήγορη ανάπτυξη. Κυρίως, αξιοποιούν τη γνώση μορφωμένων ανθρώπων, καλλιεργούν τη συνεργασία και μετατρέπουν ταχύτατα πρωτότυπες ιδέες σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Είναι μια κοινότητα που καθόλου δεν μοιάζει με τα στερεότυπα της επιχειρηματικότητας που έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα. Οσο για τους κυνικούς που χασκογελούν από την εξέδρα, θα επαναλάβω τα λόγια του Τζον Φ. Κένεντι: «Επιλέγουμε να πάμε στο φεγγάρι όχι επειδή είναι εύκολο, αλλά ακριβώς επειδή είναι δύσκολο. Γιατί αυτός ο στόχος θα μας βοηθήσει να οργανώσουμε τις δεξιότητές μας και την ενέργειά μας και θα αναδείξει τον καλύτερό μας εαυτό».
* Ο κ. Μάρκος Βερέμης είναι ιδρυτής και πρόεδρος της Upstream και εταίρος στην BigPi Venture Capital.