Η αυριανή ημέρα, που έχει ανακηρυχθεί ως Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, βρίσκει τη χώρα μας να έχει κάνει τα τελευταία χρόνια σημαντικά βήματα για την επίλυση του προβλήματος, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι υπάρχουσα κατάσταση είναι αυτή που οι καιροί απαιτούν. Ειδικότερα, στην Ελλάδα και σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, σήμερα 77.200 νέοι ηλικίας 19 έως 24 ετών δεν έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Το πρόβλημα, μάλιστα, οξύνεται στις ηλικιακά μεγαλύτερες κατηγορίες πληθυσμού.
Ετσι, μεταξύ 25 έως 29 ετών 101.100 άτομα δεν έχουν απολυτήριο Γυμνασίου, ενώ για την ηλικιακή ομάδα των 30 έως 44 ετών ο αριθμός ανέρχεται στα 672.900 άτομα και στην ηλικιακή ομάδα των 45 έως 64 ετών στα 1.684.200 άτομα.
Οξύτερο στις γυναίκες
Εξειδικεύοντας τα στοιχεία, παρατηρείται ότι το πρόβλημα είναι οξύτερο στις γυναίκες ηλικίας 30 ετών και άνω σε σχέση με τους άνδρες, όπου τα ποσοστά των γυναικών που δεν έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη βασική εκπαίδευση είναι σαφώς υψηλότερα. Η κατάσταση αντιστρέφεται στις ηλικίες μεταξύ των 19 και 29 ετών, όπου περισσότεροι άνδρες απ’ ότι γυναίκες δεν έχουν απολυτήριο Γυμνασίου. Η κατάσταση αυτή αποδίδεται στο ότι σήμερα η αγορά εργασίας προσφέρει περισσότερες «λύσεις ανάγκης» στα αγόρια, όταν έχουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις παρά στα κορίτσια τα οποία -έστω με προσπάθεια- ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση.
Με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας να διευρύνονται συνεχώς και το φόβητρο της ανεργίας να προβάλλει απειλητικά -ιδίως για τους νέους- απαραίτητο είναι να δοθεί μία ακόμη ευκαιρία σε συνανθρώπους μας, που δεν έχουν τελιώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, να καθήσουν πάλι στα θρανία, να διδαχθούν μαθήματα πρακτικά και θεωρητικά ώστε να μπορέσουν να διεκδικήσουν μία καλύτερη θέση στη ζωή. Το πρόβλημα γίνεται οξύτερο εάν αναλογισθούμε ότι η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών έχει αυξήσει τις απαιτήσεις, με αποτέλεσμα αναλφάβητος πλέον να θεωρείται όποιος δεν γνωρίζει να κάνει χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των υπηρεσιών της πληροφορικής.
Δεύτερη Ευκαιρία
Ενας νέος θεσμός για την επίλυση του προβλήματος του αναλφαβητισμού είναι τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα σε όσους ενήλικες δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δηλαδή δεν έχουν πάρει απολυτήριο Γυμνασίου, να αναπτύξουν τις όποιες δεξιότητές τους ώστε να βρουν εργασία. Ηδη από πέρυσι λειτούργησε πιλοτικά το πρώτο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στον δήμο Περιστερίου. Το αποτέλεσμα κρίνεται θετικό, καθώς συμμετείχαν 47 άτομα ηλικίας 21 έως 59 ετών με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. «Αυτό που ζήσαμε την προηγούμενη χρονιά και είναι το κίνητρο μας για σταθερή επέκταση των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας είναι ότι οι συμπολίτες μας (εκτός των άλλων) κέρδισαν την αυτοκυριαρχία και την αξιοπρέπεια του πολίτη», τόνισε μεταξύ άλλων χθες ο υπουργός Παιδείας κ. Πέτρος Ευθυμίου. Φέτος, λοιπόν, αποφασίσθηκε η επέκταση του θεσμού και, όπως ανέφερε ο υπουργός Παιδείας, μέσα στην νέα σχολική χρονιά θα λειτουργήσουν πέντε νέα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, το Ηράκλειο, το Μενίδι και την Κομοτηνή. Στόχος του υπουργείου είναι μέχρι το 2006 να έχει αναπτυχθεί πλήρως το πρόγραμμα με τη δημιουργία ακόμη τουλάχιστον 20 Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε όλη τη χώρα.
Οι κεντρικοί στόχοι των σχολείων αυτών είναι η ανάπτυξη των δεξιοτήτων στη γλώσσα, τα μαθηματικά, την επικοινωνία, τις ξένες γλώσσες, την πληροφορική, την προετοιμασία για την εργασιακή ζωή. Το κάθε πρόγραμμα διαρκεί 18 μήνες με 21 ώρες την εβδομάδα και τα μαθήματα γίνονται από Δευτέρα έως Παρασκευή. Στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας μπορεί να συμμετάσχει κάθε νέος από 18 έως 30 ετών, που έχει απομακρυνθεί για οποιοδήποτε λόγο από την εκπαιδευτική διαδικασία χωρίς να έχει αποκτήσει απολυτηρίου Γυμνασίου. Αιτήσεις συμμετοχής γίνονται δεκτές στο αρμόδιο γραφείο του υπουργείου Παιδείας.
Στην Ευρώπη, σε δέκα άλλες πλην της Ελλάδος χώρες έχουν δημιουργηθεί έως σήμερα δεκατρία προγράμματα Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας. Οι πόλεις -πλην της Αθήνας- όπου έχουν γίνει τα προγράμματα είναι Μασσαλία (Γαλλία), το Χάλε και η Κολωνία (Γερμανία), το Λιντς (Αγγλία), το Μπιλμπάο και η Βαρκελώνη (Ισπανία), Χεμεενλίνα (Φινλανδία), το Νόρκεπινκ (Σουηδία), Κατάνια (Ιταλία), Σεϊζάλ (Πορτογαλία), Χίρεν (Ολλανδία) και Σβέντμποργκ (Δανία). Στα σχολεία αυτά φοιτούν περίπου 4.000 μαθητές.
Σημειώνεται, ότι το 2000 στα κρατικά επιδοτούμενα προγράμματα αναλφαβητισμού και γλωσσικής κατάρτισης συμμετείχαν 32.408 άτομα, η πλειονότητα των οποίων είναι παλιννοστούντες, αλλοδαποί και αθίγγανοι.
Πρόγραμμα εκπαίδευσης και κατάρτισης ενηλίκων
Μία σειρά από προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων έχει δρομολογήσει η αρμόδια Γενική Γραμματεία του υπουργείου Παιδείας έως το 2006. Με στόχο να μειωθεί ο κίνδυνος κοινωνικού αποκλεισμού, οι άξονες των προγραμμάτων αυτών περιλαμβάνουν τους τομείς της εκπαίδευσης των ενηλίκων, την εκμάθηση προγραμμάτων Πληροφορικής, την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, την εξοικείωση τους σε θέματα και κοινωνικά προβλήματα, στην ανάπτυξη των προσωπικών δεξιοτήτων τους.
Ειδικότερα, στα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης οι ενήλικες εκπαιδεύονται ώστε να οργανώνουν τις ιδέες τους, να τις μετασχηματίζουν σε προϊόντα και υπηρεσίες και να αποκτήσουν υψηλά επίπεδα τεχνολογικού γραμματισμού, όπως λέγεται χαρακτηριστικά η εξοικείωση με την Πληροφορική.
Ειδικότερα, για την Πληροφορική τα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων αξιοποιούν το αντίστοιχο σύστημα εκπαίδευσης που υπάρχει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και έχουν στόχο στην εξοικείωση των ενηλίκων στην τεχνική των μέσων και στην αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στον εργασιακό χώρο. Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι μεταξύ άλλων υπάρχουν προγράμματα, ώστε οι γονείς να εξοικειώνονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών στο σπίτι.
Για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας τα προγράμματα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, συζήτηση σε ομάδες για οικονομικά θέματα, μεθοδολογίες παρουσίασης και προώθησης των προιόντων, αναπαράσταση επιχειρήσεων με τη μορφή παιχνιδιού, έρευνα αγοράς, βασικές έννοιες οργάνωσης και διοίκησης, εμπορικό και εργατικό δίκαιο και σύνταξη επιχειρηματικών σχεδίων. Τέλος, στο πλαίσιο της προσπάθειας της ομαλότερης κοινωνικής ενσωμάτωσης των ενηλίκων και βελτίωσης των όρων ζωής γίνονται προγράμματα σχετικά με την αγωγή υγείας, την αγωγή του καταναλωτή, τον εθελοντισμό κ.ά.
«Αγράμματοι» και όσοι δεν ξέρουν κομπιούτερ
Παρ’ όλο που το «μάθε παιδί μου γράμματα» διατηρεί σταθερή την αξία του, σήμερα η εποχή μας έχει δημιουργήσει μία ακόμη μορφή αναλφαβητισμού: τον τεχνολογικό αναλφαβητισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο γενικός γραμματέας εκπαίδευσης ενηλίκων κ. Χρήστος Δούκας μιλώντας στην «K» τόνισε ότι «ο εγγράμματος της νέας εποχής θα μπορεί να κατανοεί, να ταξινομεί και να ταξινομεί την πληροφορία είτε την έντυπη είτε την ηλεκτρονική – ψηφιακή. Είναι εκείνος που θα μπορεί να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες της πληροφορικής».
Οσο, πάντως, κι αν το υπουργείο Παιδείας έχει εξαγγείλει μία σειρά δράσεων για την εισαγωγή της Πληροφορικής στις βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι γεγονός ότι τα μέτρα ελήφθησαν σχετικά αργά, συγκριτικά μάλιστα με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Του λόγου το ασφαλές αποδεικνύουν τα στοιχεία της έκθεσης της Ευρωπαΐκής Επιτροπής για τους «Αριθμούς-κλειδιά της εκπαίδευσης στην Ευρωπαΐκή Ενωση για το έτος 1999 – 2000», σύμφωνα με τα οποία το 1997 – 1998 δεν υπήρχαν καθόλου μαθήματα διδασκαλίας και εξοικείωσης με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές στο αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αγγλία οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν γίνει υποχρεωτικό μάθημα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση από το 1998.
Επιπλέον, σε όσες χώρες υπάρχει η διδασκαλία των ηλεκτρονικών υπολογιστών το μάθημα προσεγγίζεται με δύο τρόπους: είτε διδάσκεται η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών ως ξεχωριστό μάθημα είτε χρησιμοποιούνται ως μέσο για τη διδασκαλία άλλων μαθημάτων, το οποίο είναι και το πλέον διαδεδομένο στα εκπαιδευτικά συστήματα των ευρωπαΐκών χωρών, καθώς οι αρμόδιοι εκτιμούν ότι οι μαθητές πρέπει να εξοικειώνονται με τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών ως εργαλείο της καθημερινής τους δουλειάς.
Το 21% των νέων στην Ευρώπη με πολλά κενά
Συνολικά το 21% των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είτε δεν ολοκλήρωσε την υποχρεωτική εκπαίδευση είτε δεν συνέχισε τις σπουδές σε ανώτερη βαθμίδα. Σε χειρότερη θέση είναι οι άνδρες (με ποσοστό 23% ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των γυναικών είναι 19%. Ειδικότερα για τις χώρες της Ε.Ε. -πλην της Ελλάδος- η κατάσταση είναι η ακόλουθη:
ΒΕΛΓΙΟ. Συνολικά το 15% των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών έχουν εγκαταλείψει το σχολείο κατά τη διάρκεια των σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Σε χειρότερη θέση είναι οι άνδρες της ηλικίας 18 έως 24 ετών με ποσοστό 18%, ενώ το ποσοστό στις γυναίκες είναι 13%.
ΔΑΝΙΑ. Είναι η χώρα με το τρίτο μικρότερο ποσοστό νέων 18-24 ετών που εγκατέλειψαν ή δεν συνέχισαν τις σπουδές τους μετρά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Το συνολικό ποσοστό είναι 12% (14% για τους άνδρες και 9% για τις γυναίκες).
ΓΕΡΜΑΝΙΑ. Το 15% των νέων 18-24 ετών δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 14% και 16% αντιστοίχως.
ΣΟΥΗΔΙΑ. Η σκανδιναβική χώρα έχει τους λιγότερους νέους (μόλις 7%) ηλικίας 18-24 ετών, που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες είναι 8% και 7% αντιστοίχως.
ΙΣΠΑΝΙΑ. Στη χώρα καταγράφεται το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό (29%) στην Ε.Ε. των ατόμων 18-24 ετών, που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 35% και 23% αντιστοίχως.
ΓΑΛΛΙΑ. Το 15% των νέων 18-24 ετών δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 16% και 14% αντιστοίχως.
ΙΡΛΑΝΔΙΑ. Στη χώρα καταγράφεται το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό -ομοίως με τη Μεγάλη Βρετανία- μεταξύ των χωρών των ατόμων 18-24 ετών, που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Ο γενικός μέσος όρος είναι 20% ενώ ο «ανδρικός» 24% και ο «γυναικείος» 16%.
ΙΤΑΛΙΑ. Στη χώρα υπάρχει το τρίτο υψηλότερο ποσοστό (27%) στην Ε.Ε. των ατόμων 18-24 ετών, που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 30% και 24% αντιστοίχως.
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ. Το 19% των ατόμων ηλικίας 18-24 ετών εγκατέλειψαν την υποχρεωτική εκπαίδευση. Το ίδιο ποσοστό (19%) είναι τόσο για τους άνδρες όσο και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής ομάδας.
ΑΥΣΤΡΙΑ. Το τρίτο χαμηλότερο ποσοστό (12%) ατόμων ηλικίας 18-24 ετών που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση καταγράφεται στη χώρα αυτή της κεντρικής Ευρώπης. Το ποσοστό επιμερίζεται σε 10% και 13% για τους άνδρες και τις γυναίκες αντιστοίχως.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ. Στη χώρα υπάρχει το υψηλότερο ποσοστό (46%) στην Ε.Ε. των ατόμων 18-24 ετών που έχουν εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 51% και 40% αντιστοίχως.
ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ. Το 10% των νέων 18-24 ετών (ποσοστό, που φέρνει στη δεύτερη καλύτερη θέση) δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 12% και 8% αντιστοίχως.
ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ. Η εκροή από την υποχρεωτική εκπαίδευση των νέων ηλικίας 18-24 ετών φθάνει το 20%. Τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 20% και 19% για τους άνδρες και της γυναίκες.
ΟΛΛΑΝΔΙΑ. Το 16% των νέων 18-24 ετών δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες της ηλικιακής αυτής κατηγορίας είναι 18% και 15% αντιστοίχως.