Η κερδοσκοπία είναι γνωστή από την εποχή του Ναπολέοντα, που είχε χαρακτηρίσει «προδοσία» τα στοιχήματα κατά των τίτλων του γαλλικού κράτους. Οι περισσότεροι άνθρωποι όμως είχαν να δουν να προβάλλεται κάτι σχετικό τουλάχιστον από το 2013, όταν ο Λεονάρντο ντι Κάπριο και η ταινία «Ο λύκος της Wall Street» έκανε ευρύτερα γνωστές μερικές τεχνικές της.
Τις τελευταίες ημέρες, πάντως, γνώρισε ασυνήθη δημοσιότητα ένας ιδιάζων πόλεμος κερδοσκοπίας αλλά και γοήτρου που έφερε στα πρωτοσέλιδα των μεγαλύτερων αμερικανικών εφημερίδων λεπτομέρειες από τις πλέον σκοτεινές γωνιές του χρηματιστηριακού «τζόγου».
Ηταν ένας πόλεμος συναρπαστικός, καθώς κάποιοι είδαν σε αυτόν μια σύγχρονη εκδοχή του Δαυίδ εναντίον Γολιάθ. Αλλοι, ίσως με μεγαλύτερη δόση ρομαντισμού, έσπευσαν να τον ερμηνεύσουν ως ψηφιακό ανάλογο του κινήματος «Καταλάβατε τη Wall Street», που πριν από μια δεκαετία αποτέλεσε αντίδραση διαμαρτυρίας κατά όσων κερδοσκοπικών τακτικών είχαν οδηγήσει στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και στα επώδυνα συνεπακόλουθά της.
Τώρα το ένα στρατόπεδο αποτελείτο από μεγαλοεπενδυτές της Wall Street, ισχυρά hedge funds που δανείζονται μετοχές της μιας εταιρείας για να τις πουλήσουν και να προκαλέσουν έτσι υποχώρηση της τιμής της. Στόχος τους είναι να τις αγοράσουν αργότερα σε φτηνότερη τιμή και να κερδίσουν από τη διαφορά. Πρόκειται για το κοινώς γνωστό ως «σορτάρισμα», μια κερδοσκοπική τακτική που έως τώρα είναι γενικώς νόμιμη.
Το άλλο στρατόπεδο έμοιαζε με ένα νέο κύμα «λαϊκού καπιταλισμού». Κάτι σαν αυτό που πρωτοεμφανίστηκε το 1999-2000 όταν ένας στρατός από καθημερινούς επενδυτές εντρύφησε στην κερδοσκοπία για να εξαφανιστεί όταν έσκασε η «φούσκα» των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Αυτή τη φορά ήταν μια ομάδα θαμώνων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ήρθαν σε επαφή μέσα από την ιστοσελίδα Reddit. Συσπειρώθηκαν γύρω από το ψηφιακό φόρουμ, την ψηφιακή κοινότητα WallStreetBets μέσα από την οποία αντήλλασσαν απόψεις και κάποια στιγμή ήρθαν σε συνεννόηση μεταξύ τους. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το εν λόγω ψηφιακό φόρουμ αριθμεί έως και έξι εκατ. μέλη, πολλοί από τους οποίους είναι μικροεπενδυτές. Χρησιμοποιούν την ψηφιακή χρηματιστηριακή Robinhood που είναι οικονομικά προσιτή σε μικροεπενδυτές.
Τα δύο στρατόπεδα αντιπαρατέθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες στο πλαίσιο μιας περίεργης βεντέτας μέχρι τελικής πτώσεως.
Το πεδίο της μάχης ήταν η μετοχή κατά κύριο λόγο της GameStop, μιας ημιθανούς εταιρείας πώλησης βιντεοπαιχνιδιών, και δευτερευόντως κάποιων άλλων εταιρειών σε ανάλογα δεινή θέση. Τα hedge funds επιδίδονταν στην τακτική του σορταρίσματος για να ρίξουν τη μετοχή της GameStop και οι μικροεπενδυτές αγόραζαν μαζικά τη μετοχή της ίδιας εταιρείας αποφασισμένοι να την οδηγήσουν στη στρατόσφαιρα, όπως και όντως επέτυχαν προσωρινά βέβαια. Η μετοχή της εταιρείας που έπνεε τα λοίσθια έφτασε κάποια στιγμή να σημειώνει άνοδο 1.400% και τα funds που στοιχημάτιζαν εναντίον της να χάνουν συνολικά 50 δισ. δολάρια.
Ιθύνων νους αυτής της ανταρσίας των μικροεπενδυτών ήταν ο 34χρονος Κιθ Τζιλ, ένας μικροεπενδυτής με το ψηφιακό ψευδώνυμο «το γατάκι που βρυχάται», που ίσως όχι τυχαία μοιάζει να περιγράφει ακριβώς το παράδοξο σκηνικό: ένα γατάκι με βρυχηθμό λέοντος ήταν οι μικροεπενδυτές εφόσον κατόρθωσαν να προκαλέσουν οδυνηρές ζημίες στα funds. Ο Κιθ Τζιλ ήταν αυτός που έπεισε αμέτρητους μικροεπενδυτές να τον ακολουθήσουν στη μάχη εναντίον των hedge funds. Και ο ίδιος όμως πλήρωσε βαρύ τίμημα για το παιχνίδι του, καθώς συγκέντρωσε αρχικά κέρδη αλλά στη συνέχεια δήλωσε πως έχασε 13 εκατ. δολάρια όταν κατέρρευσε η μετοχή της GameStop.
Η αναπόφευκτη πτώση και το «παιχνίδι» της Robinhood
Ηταν νομοτελειακά αναπόφευκτη η πτώση της GameStop και των άλλων εταιρειών που βρέθηκαν στο στόχαστρο των hedge funds όπως οι μετοχές των AMC Entertainment, Express, Naked Brand Group και Koss. Οχι μόνον επειδή το σορτάρισμα συχνά επιτυγχάνει τον στόχο του αλλά και επειδή η εκτόξευση της μετοχής της GameStop δεν βασιζόταν σε θεμελιώδη μεγέθη αλλά αποκλειστικά και μόνον στη μανία με την οποία την αγόραζαν οι μικροεπενδυτές. Μεσολάβησε, όμως, ένας αστάθμητος παράγοντας που ήταν η απόφαση της ψηφιακής χρηματιστηριακής Robinhood να μπλοκάρει αιφνιδιαστικά τις αγορές των μικροεπενδυτών, ενώ άφησε τα funds να συνεχίσουν τις μαζικές πωλήσεις των ίδιων μετοχών. Το αποτέλεσμα ήταν η πτώση των επίμαχων μετοχών που ανέκαμψαν όταν η ψηφιακή πλατφόρμα επέτρεψε ξανά στους μικροεπενδυτές να τις αγοράσουν για να ξαναπέσει στη συνέχεια. Και βέβαια οι μικροεπενδυτές κατηγόρησαν την ψηφιακή πλατφόρμα ότι τους «πούλησε» για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των funds. Η διαστημική και εν πολλοίς αδικαιολόγητη εκτόξευση μιας μετοχής και οι διαμαρτυρίες κατά της Robinhood έχουν θορυβήσει τις ρυθμιστικές αρχές και προβλημάτισαν την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Το θέμα συζήτησε η νέα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν σε συνάντησή της με την αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, ενώ η γερουσιαστής των Δημοκρατικών Ελίζαμπεθ Ουόρεν έθιξε ευθέως το ζήτημα που δημιουργεί η πρωτοβουλία της Robinhood: κάλεσε με επιστολή της τον διευθύνοντα σύμβουλο της Robinhood, Βλαντιμίρ Τένεβ, να εξηγήσει για ποιο λόγο μπλόκαρε τις αγορές μετοχών της GameStop, να ενημερώσει διεξοδικώς την κοινή γνώμη των ΗΠΑ γύρω από τις σχέσεις της εταιρείας του με τα hedge funds και να απαντήσει μήπως οι σχέσεις αυτές την εξωθούν να υπονομεύει τα συμφέροντα των επενδυτών πελατών της.
Σύμφωνα με το Politico, ο Τένεβ πρόκειται να παρουσιαστεί ενώπιον της επιτροπής Χρηματοπιστωτικών της Βουλής των Αντιπροσώπων στις 18 Φεβρουαρίου, οπότε και προφανώς θα υποστεί ένα είδος ανάκρισης. Οι ίδιοι οι πελάτες, πάντως, δεν ολιγώρησαν. Οταν διαπίστωσαν ότι πρωτοβουλίες της Robinhood είχαν ως αποτέλεσμα να πληγούν τα συμφέροντά τους προς όφελος των hedge funds, έσπευσαν να υποβάλουν μαζικές προσφυγές εναντίον της. Τις ημέρες μετά την πρώτη πτώση των μετοχών της GameStop υπεβλήθησαν τουλάχιστον 18 αγωγές κατά της εταιρείας.
Μέχρι στιγμής, ο Τένεβ έχει απαντήσει μόνον στον εκκεντρικό επιχειρηματία Ελον Μασκ, επικεφαλής της βιομηχανίας ηλεκτροκίνητων οχημάτων Tesla, που με μήνυμά του στο Twitter έθεσε ευθέως ζήτημα νομιμότητας του σορταρίσματος. Ο Τένεβ δικαιολόγησε την κίνηση της Robinhood επικαλούμενος λόγους ανεπάρκειας ρευστότητας. Μερίδα αναλυτών εικάζει πάντως πως η ιστορία μπορεί να είναι η αρχή του τέλους για την τακτική του σορταρίσματος. Το είχε απαγορεύσει ο Ναπολέων. Στη διάρκεια του Κραχ του 1929, ο τότε γνωστός επενδυτής Μπεν Σμιθ που επιδιδόταν στο σορτάρισμα είχε προσλάβει σωματοφύλακες για να προστατευθεί από επιθέσεις. Και το 2008, εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης οι αμερικανικές αρχές επέβαλαν περιορισμούς στο σορτάρισμα των μετοχών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Η πρώτη Black Friday το 1869 για τον χρυσό και η υπόθεση GameStop
Η ιστορία των μικροεπενδυτών που κατόρθωσαν να οδηγήσουν σε διαστημικά ύψη τη μετοχή της GameStop παρουσιάζει ομοιότητες και διαφορές από άλλες προσπάθειες χειραγώγησης της αγοράς. Δεν μοιάζει, για παράδειγμα, με ιστορίες ανθρώπων όπως ο πραγματικός «λύκος της Wall Street», ο Τζόρνταν Μπέλφορτ, που φυλακίστηκε το 1999 για χειραγώγηση της αγοράς και ενσαρκώθηκε στην οθόνη από τον Λεονάρντο ντι Κάπριο. Οπως επισημαίνουν παράγοντες της αγοράς, διαφέρουν τα επιμέρους χαρακτηριστικά της, αλλά η υπόθεση είναι μέρος μιας μακράς ιστορίας προσπαθειών για χειραγώγηση της αγοράς. Προσπαθειών που συνήθως καταλήγουν στην καταστροφή, έστω κι αν όσοι τις επιχειρούν γίνονται όλο και πιο ευρηματικοί και δημιουργικοί.
Οι προσπάθειες του είδους ανάγονται στον 19ο αιώνα, με πρώτη την απόπειρα χειραγώγησης της τιμής του χρυσού το 1869, που σημειωτέον οδήγησε τις ΗΠΑ στην πρώτη Black Friday, όταν η έκφραση είχε την κυριολεκτική της έννοια. Εκείνη τη «μαύρη Παρασκευή» κατέρρευσε η τιμή του χρυσού γιατί η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακάλυψε τη ραδιουργία δύο επενδυτών που κατόρθωσαν προσωρινά να οδηγήσουν την τιμή του πολύτιμου μετάλλου στα ύψη προς ίδιον όφελος βέβαια.
Οι δύο επενδυτές, Τζέι Γκουλντ και Τζέιμς Φισκ, προσέγγισαν τον Αμπελ Κόρμπιν, σύζυγο της αδερφής τού τότε προέδρου των ΗΠΑ Ουλίσες Γκραντ. Αυτός τους έκλεισε ραντεβού με τον Αμερικανό πρόεδρο και οι δύο επενδυτές κατόρθωσαν να τον πείσουν ότι η κυβέρνηση δεν έπρεπε για κανένα λόγο να πουλήσει χρυσό. Ετσι ο Γκραντ έδωσε εντολή στο υπουργείο Οικονομικών να αναστείλει προσωρινά τις πωλήσεις χρυσού. Οι δύο επενδυτές κατόρθωσαν επίσης να πείσουν τον Ντάνιελ Μπάτερφιλντ, βοηθό διευθυντή του υπουργείου, να τους ειδοποιήσει αμέσως μόλις διαπιστώσει πως η κυβέρνηση ετοιμαζόταν να πουλήσει ξανά χρυσό. Στο μεταξύ, είχαν μεριμνήσει οι ίδιοι να αγοράσουν όσο περισσότερο χρυσό μπορούσαν οδηγώντας, έτσι, σε άνοδο την τιμή του πολύτιμου μετάλλου και την αξία της επένδυσής τους, βέβαια.
Τότε, όμως, ο πρόεδρος Γκραντ ανακάλυψε τη συμπαιγνία και έδωσε εντολή στο υπουργείο Οικονομικών να διοχετεύσει στην αγορά χρυσό αξίας 4 εκατ. δολαρίων, με αποτέλεσμα να προκληθεί ραγδαία πτώση της τιμής του. Η χειραγώγηση εντοπίστηκε και απέτυχε, αλλά αφού πρώτα προκάλεσε καταστροφή και πανικό στη Wall Street. Οσοι είχαν επενδύσει σε χρυσό έσπευδαν να τον πουλήσουν προσπαθώντας να διασφαλίσουν καλύτερες τιμές και οδηγούσαν έτσι στην πλήρη κατάρρευση του μετάλλου, που συμπαρέσυρε τότε και το σύνολο της αμερικανικής οικονομίας.
Το μόνο κοινό ανάμεσα στην υπόθεση GameStop και στην τόσο παλιά αυτή ιστορία της πρώτης μάλλον χειραγώγησης αγοράς είναι το γεγονός ότι η συνεργασία ανάμεσα σε μια μικρή ομάδα επενδυτών κατόρθωσε να ασκήσει πίεση στην αγορά. Η θεμελιώδης διαφορά με την ιστορία του 1869, όμως, έγκειται στο είδος των επενδυτών. Τότε οι Γκουλντ και Φισκ ήσαν μέλη μιας οικονομικής ελίτ και ελίχθηκαν προκειμένου να προσεγγίσουν τον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Σήμερα, αντιθέτως, πολλοί μικροεπενδυτές έχουν εύκολη πρόσβαση στην αγορά και μπορούν να συμμετάσχουν ομαδικά σε τέτοιες προσπάθειες χειραγώγησης. Η Ιστορία αποδεικνύει, πάντως, ότι σε περιπτώσεις όπως της GameStop, των εταιρειών δηλαδή των οποίων τα θεμελιώδη μεγέθη δεν μπορούν να υποστηρίξουν μια θεαματική άνοδο της μετοχής τους, όσο πιο μεγάλη γίνει η «φούσκα» τόσο μεγαλύτερη είναι η ζημιά που προκαλεί σε όσους διακινδύνευσαν.
Προειδοποίηση
Ο πραγματικός «λύκος της Wall Street», τον οποίο ενσάρκωσε στην οθόνη ο Λεονάρντο ντι Κάπριο, εξέφρασε συμπάθεια για τους μικροεπενδυτές που εκτόξευσαν τη μετοχή της GameStop. O Τζόρνταν Μπέλφορτ τους προειδοποίησε όμως να προσέχουν, καθώς «αυτές οι μετοχές τελικά κατακρημνίζονται και συνθλίβονται».
Πήρε θέση
Επικρίνοντας τα hedge funds που σορτάριζαν τη μετοχή της GameStop, ο Eλον Μασκ τόνισε στο Twitter: «Δεν μπορείς να πουλήσεις σπίτια που δεν σου ανήκουν, αλλά μπορείς να πουλήσεις μετοχές που δεν σου ανήκουν». Η μετοχή της GameStop εκτοξεύθηκε άμεσα, καθώς το tweet του εξελήφθη ως ενθάρρυνση στους μικροεπενδυτές.
Ζητάει εξηγήσεις
Εκφράζοντας τον προβληματισμό της γιατί η Robinhood εμπόδισε προσωρινά τους μικροεπενδυτές να αγοράσουν μετοχές της CameStop, η γερουσιαστής των Δημοκρατικών Ελίζαμπεθ Γουόρεν κάλεσε τον CEO της χρηματιστηριακής να δώσει «σαφή εικόνα για τις σχέσεις της Robinhood με μεγάλες χρηματοπιστωτικές και κατά πόσον αυτές μπορεί να υπονομεύουν τις υποχρεώσεις της προς τους πελάτες της».