H αρχή της σταδιακής κατάκτησης της Ιρλανδίας από τη Μεγάλη Βρετανία τοποθετείται στο έτος 1170. Με την πάροδο των αιώνων η Ιρλανδία βίωσε πολέμους και εσωτερικές εντάσεις μεταξύ των διαφορετικών φυλών (clans), ενώ από το 1880 με την «Πράξη Ενωσης» (Act of Union) στερήθηκε την αυτονομία της και αποτέλεσε τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι διαρκείς εντάσεις, οι πόλεμοι αλλά κυρίως η πολιτική των Αγγλων έναντι των φυλών των Ιρλανδών διέρρηξαν την ενότητα και τους δεσμούς των τελευταίων. Παρ’ όλα αυτά οι βόρειες φυλές διατήρησαν την ιδιαίτερη γλώσσα τους και αλώβητα τα ήθη και τα έθιμά τους. Στη συνέχεια οι κατά διαστήματα αιματηρές εξεγέρσεις έδειχναν ότι οι Ιρλανδοί διατηρούσαν τη μνήμη της ανεξαρτησίας τους από τους Βρετανούς. Η λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδότησε την πολιτική αντιπαράθεση με τη διχοτόμηση της Ιρλανδίας. Στις έξι Κομητείες του Βορρά που προσαρτήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο (1921) η καταπίεση των καθολικών εδραζόταν στον περιορισμό των πολιτικών τους δικαιωμάτων, καθώς αυτά αποδίδονταν με βάση την ακίνητη περιουσία. Ως αποτέλεσμα προέκυψε η πολιτική, οικονομική και κοινωνική επικυριαρχία των προτεσταντών, ακόμη και σε περιοχές που μειοψηφούσαν θεαματικά.
Ο Ιρλανδικός Ρεπουμπλικανικός Στρατός (IRA) δημιουργήθηκε το 1919, ενώ το Sinn Fein (πολιτικό σκέλος του IRA) προϋπήρχε. Ο πρώτος εμφύλιος στην Ιρλανδία χρονολογείται μεταξύ των ετών 1922-1923, με τον IRA να γνωρίζει σημαντικές νίκες αλλά και εξίσου σημαντικές ήττες. Η βρετανική πολιτική του διαίρει και βασίλευε, η οποία είχε δείξει διεθνείς επιτυχίες προς όφελός της, υπήρξε νικηφόρα για άλλη μία φορά.
Διασπαστικές τάσεις και βία στις κομητείες
Στα χρόνια που πέρασαν ήρθαν στην επιφάνεια πολλές παθογένειες ενός διαιρεμένου λαού, με κατά διαστήματα έντονες διαφωνίες και αντιπαραθέσεις, διχασμένες κοινότητες, καταδότες, ένοπλες συρράξεις και ενέργειες που κατέστησαν τον φαύλο κύκλο της βίας τρόπο ζωής. Οπως είχε σκωπτικά ειπωθεί από πολλούς συμμετέχοντες «…ο πατριωτισμός της pub δεν είχε διάρκεια». Το 1969, η βία και οι διασπαστικές τάσεις επανήλθαν στις έξι περιφέρειες (κομητείες) της Δημοκρατίας της Βόρειας Ιρλανδίας με την τοπική κυβέρνηση να παραμένει απλός θεατής.
Ως αποκορύφωμα ξέσπασε ένας νέος εμφύλιος το 1971. Οι διασπαστικές τάσεις και οι διαφορές μεταξύ των μελών των περιφερειών και των κοινοτήτων ήταν ακόμη σε μια εποχή που ο IRA είχε την έδρα του στο Δουβλίνο και η συντριπτική πλειονότητα των νοτίων Ιρλανδών δεν είχε εγκαταλείψει το ιστορικό αίτημα για ελεύθερη και ενωμένη Ιρλανδία. Οι καθολικοί Βορειοϊρλανδοί υπερασπίζονταν τις κοινότητές τους αντιμετωπίζοντας τους προτεστάντες ενωτικούς ως υπαίτιους για όλα τους τα δεινά. Από το 1969 άρχισαν σταδιακά να αυξάνονται τα προβλήματα μεταξύ των προτεσταντικών και των καθολικών κοινοτήτων, τα οποία εδράζονταν σε διαφορές περισσότερο πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, παρά σε θρησκευτικές. Οι κοινωνικοί δείκτες μεταξύ των καθολικών και των προτεσταντών ήταν απόλυτα ενδεικτικοί ενός διαιρετικού χάσματος. Αντίστοιχα, ξεκίνησαν τα πολιτικά παιχνίδια ισχύος μεταξύ του IRA και του βρετανικού στρατού ο οποίος διασφάλιζε την ένταξη του βόρειου τμήματος της Ιρλανδίας (Δημοκρατία της Βόρειας Ιρλανδίας) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σημειώνεται ότι η εποχή χαρακτηριζόταν από έντονες ιδεολογικού τύπου διαφοροποιήσεις, οι οποίες διαδραμάτισαν αρνητικό ρόλο στις τελικές αποφάσεις που λάμβαναν οι τοπικοί ηγέτες. Ο IRA την ίδια εποχή είχε σχεδόν σταματήσει τη στρατιωτική δράση, δίνοντας έμφαση στη δημιουργία ενός επαναστατικού στρατού πολιτών (εθελοντών), με έμφαση στην οικονομική αντίσταση. Επί της ουσίας προωθούσε πολιτικού τύπου δράσεις, δίχως όμως να λησμονεί το ενδεχόμενο της επαναφοράς των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Εκρηξη βόμβας σε μπαρ στο Μπέλφαστ.
Το Sinn Fein το οποίο αποτελούσε το πολιτικό σκέλος, μέσα από τις ιδεολογικού χαρακτήρα διαφοροποιήσεις των μελών του, κατέληξε σε διάσπαση. Δημιουργήθηκε το Provisional (Προσωρινό) Sinn Fein και ως εκ τούτου ο Provisional (Προσωρινός) IRA. Σημειώνεται παρ’ όλα αυτά ότι οι συγκεκριμένοι τίτλοι δεν ήταν σε συχνή χρήση, καθώς θεωρούσαν ότι ήταν οι «αυθεντικοί» (real) δρώντες και όχι μια «προσωρινή» εξέλιξη του ιρλανδικού ζητήματος. Οι αρχικοί μετέχοντες, γνωστοί ως «Provos» ήταν μια μεικτή ομάδα βορείων με εκλεκτικές πολιτικές μνήμες από το παρελθόν και ενδεχομένως μνήμες από τον πρώτο εμφύλιο. Οι περισσότεροι προέρχονταν από αγροτικές περιοχές και δεν είχαν σχέση με τη νέα εργατική τάξη των πόλεων. Στην ουσία ήταν οι παραδοσιακοί Ιρλανδοί που δεν ενδιαφέρονταν για τις ιδεολογικού τύπου διαφοροποιήσεις (κομμουνιστικές επιρροές) των νέων των πόλεων. Το μόνο κοινό σημείο που είχαν όλοι είτε πολιτικά προσανατολισμένοι με τη μια είτε με την άλλη πλευρά, ήταν η αποφασιστικότητά τους να πολεμήσουν με σκοπό να ενώσουν την Ιρλανδία. Τουλάχιστον αυτό ίσχυσε για τις έξι περιφέρειες στις οποίες κατεγράφη η έντονη δράση και παρουσία τους. Επίσης, έντονη υπήρξε η άρνησή τους να μετάσχουν στο κοινοβουλευτικό πλαίσιο το οποίο πίστευαν ότι τους είχε κατ’ εξακολούθηση προδώσει. Πίστευαν ότι για περίπου 200 χρόνια της ιρλανδικής ιστορίας, καταγράφονταν τα ίδια τραγικά αποτελέσματα προδοσίας εφόσον εμπλέκονταν σε θεσμικές λογικές διαπραγμάτευσης των αιτημάτων τους με τους Βρετανούς.
Πορεία μελών των προτεσταντικών οργανώσεων «Τάγμα της Οράγγης» και «Μαθητευόμενοι».
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξαν σημαντικές οικονομικής φύσης ενισχύσεις από τους Ιρλανδούς που ζούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε μια εποχή η οποία σταδιακά επανερχόταν από το κύμα του μακαρθισμού που είχε πλήξει τη χώρα. Η ανωτέρω βοήθεια συχνά εμπλουτιζόταν με μεγάλες ποσότητες όπλων που έστελναν στις ιρλανδικές ακτές. Το 1970 υπήρχαν περίπου 290.000 πολίτες των ΗΠΑ που είχαν γεννηθεί στην Ιρλανδία και περίπου 15 εκατομμύρια Αμερικανών πολιτών που ισχυρίζονταν ότι είχαν ιρλανδική προέλευση. Παρ’ όλα αυτά, οι ιδεολογικές διαφορές των Ιρλανδών επρόκειτο να φέρουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στις αντιλήψεις τους για τον τρόπο έκφρασής τους, με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση των εντάσεων.
Ιδεολογικές αντιπαραθέσεις με τα όπλα
Συχνά οι «Προσωρινοί» έκαναν το λάθος, αλλά υπό το δικό τους σκεπτικό αυτό το λάθος γίνεται κατανοητό, να αντιλαμβάνονται τις αλλαγές που πρότεινε η άλλη πλευρά (δηλαδή οι «real»), ως ενταγμένες στο σκεπτικό του μαρξισμού. Το δικό τους κίνημα ήταν ξεκάθαρα ενταγμένο σ’ ένα αντικομμουνιστικό ιδεολογικό πλαίσιο, αντιλαμβανόμενοι την άλλη πλευρά ως «προδότες» των ιρλανδικών ιδανικών. Ταυτόχρονα, οι «Προσωρινοί» ήταν κατά του κοινοβουλευτισμού και ξεκάθαρα ταγμένοι σε μια αντι-ιμπεριαλιστική επανάσταση. Κατά διαστήματα, ο τρόπος έκφρασής τους ταυτιζόταν με την πλευρά των ταγμένων με την τάξη «Officials» που επιθυμούσε να ενώσει τους καθολικούς με τους προτεστάντες της εργατικής τάξης, με στόχο την ανατροπή της «κυβέρνησης των ανδρείκελων» είτε στον Βορρά είτε στον Νότο της Ιρλανδίας. Στο σύνολό τους οι αντιδικίες δεν είχαν μόνο ρητορικές διαφορές, αλλά πλείστες άλλες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν οι ένοπλες συγκρούσεις, με δολοφονίες και τραυματισμούς πολλών ατόμων από όλες τις πλευρές. Οι «Προσωρινοί» αντιτάσσονταν έντονα στην πιθανότητα να βιώσουν ένα σύστημα που θα είχε οποιαδήποτε σχέση με τη σοβιετική ερμηνεία του κράτους. Οι Βρετανοί από την πλευρά τους, παρά τα πολλαπλά λάθη διαχείρισης του ιρλανδικού ζητήματος, επί της ουσίας εξυπηρετούνταν πολιτικά από τη διαφοροποίηση και τη λογική των «Προσωρινών», ενώ δεν ενοχλούνταν ιδιαίτερα με το γεγονός ότι η Καθολική Εκκλησία στήριζε τις συγκεκριμένες αποφάσεις τους.
Στις «μάχες των οδοστρωμάτων» συμμετείχαν άτομα ετερόκλητης προέλευσης, πολλά εκ των οποίων δεν έπαιρναν μέρος στις ιδεολογικού τύπου αντιπαραθέσεις των οργανωμένων ομάδων, αλλά προέρχονταν από τον χώρο των ποινικών. Οι Βρετανοί στο πλαίσιο της καταστολής εισήγαγαν νέα οπλικά συστήματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στην Ιρλανδία για πρώτη φορά, αναβαθμίζοντας παγκόσμια τη συζήτηση για τον τρόπο διαχείρισης μιας σημαντικής κρίσης η οποία έφερνε μνήμες από αποικιακού τύπου πολέμους.
Βρετανοί στρατιώτες σε κεντρικό δρόμο καθολικής γειτονιάς του Μπέλφαστ.
Το 1971, ο πόλεμος «όλων εναντίον όλων» ήταν ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Ενας πόλεμος στον οποίο συμμετείχε η Βρετανία με αυξημένες στρατιωτικές δυνάμεις, με τις δύο πλευρές των Βορειοϊρλανδών να μάχονται μεταξύ τους και με αντίστοιχα θύματα από όλους. Ο περίφημος «Αντιτρομοκρατικός Νόμος» των Βρετανών χρονολογείται ένα χρόνο αργότερα και σ’ αυτόν ως «τρομοκράτες» αναφέρονται μόνο τα μέλη του IRA. Οι πρακτικές και τα βασανιστήρια που χρησιμοποίησαν οι Βρετανοί κατά όλων των εμπλεκομένων στον εμφύλιο αναφέρονται ως απάνθρωπα, ενώ πολλά χρόνια αργότερα τα αντέγραψαν οι Αμερικανοί στο Γκουαντάναμο.
Ο IRA αποτέλεσε για πολλά χρόνια την ένοπλη έκφραση της διεκδίκησης ανεξαρτησίας των Ιρλανδών και αντίστοιχα το αντικείμενο της «βρετανικής εκδοχής» της τρομοκρατίας. Η θέση των βρετανικών κυβερνήσεων δεν είχε βρει απήχηση ή τουλάχιστον απόλυτη ταύτιση με τη διεθνή κοινότητα, η οποία αντιμετώπιζε το θέμα των αντιφρονούντων Ιρλανδών με σκεπτικισμό απέναντι στην παραδοσιακά αποικιοκρατική βρετανική πολιτική. Υπόψη ότι ένα σεβαστό τμήμα των ακαδημαϊκών προσεγγίσεων εκλάμβανε το ζήτημα της Βορείου Ιρλανδίας στο πλαίσιο ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Απεναντίας, για τη βρετανική άποψη η Βόρειος Ιρλανδία αποτελούσε ειδικό ζήτημα ανάλυσης και ερμηνειών οι οποίες εδράζονταν στις ιστορικές παραμέτρους του ζητήματος. Η πλειονότητα των εν λόγω αναλύσεων προσέγγιζε το ζήτημα από την πλευρά της μονομερούς άσκησης βίας εκ μέρους των Βορειοϊρλανδών μαχητών, δίχως να ασχολείται με την ιδιαίτερα σημαντική παράμετρο της κρατικής βίας και καταστολής από τον βρετανικό στρατό, τη βρετανική κυβερνητική εξουσία, καθώς και τις παραστρατιωτικές δυνάμεις των προτεσταντών, αγνοώντας επιπροσθέτως τις εντονότατες κοινωνικές διακρίσεις που υφίσταντο οι καθολικοί Βορειοϊρλανδοί.
* Η κ. Μαίρη Μπόση είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.