ΜΟΝΑΧΟ. Ενας Γάλλος πρεσβευτής σχολίαζε σε πρόσφατη συνομιλία μας: «Η κυβέρνηση Τραμπ πέτυχε έναν πραγματικό άθλο, μετατρέποντας τους Γερμανούς σε γκωλικούς». Αφοσιωμένο μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας για δεκαετίες και ερεθισμένη από τις προσβολές που έχει δεχθεί, η Γερμανία σκληραίνει τη στάση της, είναι έτοιμη να φλερτάρει με τη Ρωσία και αρχίζει να έλκεται από το όραμα του Ντε Γκωλ για στρατηγική ανεξαρτησία.
Ο Ντόναλντ Τραμπ εξόργισε την Αγκελα Μέρκελ. Τη γνώρισα όταν διαπιστεύθηκα στη Γερμανία, πριν από δύο δεκαετίες, και ποτέ δεν την είδα τόσο ερεθισμένη όσο στην πρόσφατη ομιλία της από το βήμα της διεθνούς Διάσκεψης Ασφαλείας, στο Μόναχο. Τα δεσμά έσπασαν. Η καγκελάριος δεν δίστασε να υιοθετήσει γκωλικούς τόνους, υψώνοντας το δάχτυλο στην Ουάσιγκτον. Με τα μάτια της να λάμπουν από σατανική ειρωνεία, διερωτήθηκε αν η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία είναι ο καλύτερος τρόπος αναχαίτισης του Ιράν. Επιπλέον, δήλωσε ότι δεν αντιλαμβάνεται υπό ποίαν έννοια τα γερμανικά αυτοκίνητα αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, όπως διέγνωσε το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου, τη στιγμή μάλιστα που το μεγαλύτερο εργοστάσιο της BMW βρίσκεται στη Νότια Καρολίνα.
Η εθνική μονομέρεια στην εξωτερική πολιτική δεν έχει νόημα σε έναν κόσμο που απαιτεί πολυμερείς λύσεις, σημείωσε η Μέρκελ. Με στρατηγικούς όρους, προσέθεσε, «η Ευρώπη δεν έχει κανένα συμφέρον να διαρρήξει τις σχέσεις της με τη Ρωσία», παρότι τόνισε ότι καταδικάζει την προσάρτηση της Κριμαίας και την υπόθαλψη βίας στην Ανατολική Ουκρανία. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, περισσότεροι Γερμανοί εμπιστεύονται τη Ρωσία του Πούτιν παρά την Αμερική του Τραμπ.
Το όνομα του Αμερικανού προέδρου δεν ακούστηκε στη διάρκεια της ομιλίας της, αλλά το περιβάλλον του ήταν εκεί. Η Ιβάνκα Τραμπ καθόταν ακριβώς κάτω από το βήμα. Οταν οι συμμετέχοντες στη διάσκεψη σηκώθηκαν όρθιοι για να χειροκροτήσουν τη Μέρκελ, η κόρη του προέδρου έμεινε καθισμένη. Σηκώθηκε όρθια, όμως, για να δώσει ένα φιλί στον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς, ο οποίος διαδέχθηκε τη Μέρκελ στο βήμα. Ο Πενς πέρασε στην επίθεση. Υποχρέωσε το ακροατήριο να παρακολουθήσει μια ασυνήθιστη επίδειξη δουλοπρέπειας, αλαζονείας και αποστροφής: δουλοπρέπειας έναντι του προέδρου Τραμπ, το όνομα του οποίου εμφανιζόταν σε κάθε δεύτερη φράση, ωσάν να επρόκειτο για πηγή θεϊκής σοφίας. Αλαζονείας έναντι των Ευρωπαίων, από τους οποίους αξίωσε, λες και μιλούσε σε υποτακτικούς, να διαρρήξουν τη διεθνή συμφωνία με το Ιράν, η οποία έχει επικυρωθεί από τον ΟΗΕ. Και αποστροφής γύρω από την επίσκεψή του στο Αουσβιτς, την περασμένη εβδομάδα, την οποία χρησιμοποίησε για να στείλει μήνυμα στους Ευρωπαίους ότι, αν δεν υπακούσουν στις αμερικανικές εντολές για το Ιράν, θα βρεθούν εκ των πραγμάτων στο στρατόπεδο του αντισημιτισμού.
Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μια κακής ποιότητας, αλλόκοτη και προσβλητική παράσταση. Με την εμφάνισή του, ο Πενς υποχρέωσε σε δεύτερες σκέψεις όσους Δημοκρατικούς δελεάζονται στη σκέψη να καθαιρέσουν τον πρόεδρο Τραμπ χωρίς να σκέφτονται αν ο αντικαταστάτης του θα ήταν όντως λιγότερο επικίνδυνος. Η Δημοκρατική πρόεδρος της Βουλής Νάνσι Πελόσι καθόταν μπροστά του, στην πρώτη σειρά, και παρακολουθούσε την ομιλία του με χαμόγελο Πυθίας. Ο Πενς την αναγνώρισε, αλλά δεν αντέδρασε.
«Ηρθε η ώρα για τους Ευρωπαίους εταίρους μας να αποσυρθούν από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν», ήταν η κεντρική αποστροφή του. Το ακροατήριο την υποδέχθηκε με νεκρική εχθρότητα. Η ομιλία του τελείωσε όχι με έναν πάταγο, αλλά με ένα λυγμό. Η Ιβάνκα Τραμπ και ο σύζυγός της, Τζάρεντ Κούσνερ, αναπήδησαν μέσα στη γενική σιωπή. Ο Μάικ Πενς μέτρησε μόνο δύο οπαδούς στην Ευρώπη. Σε αντίθεση με την Αγκελα Μέρκελ και τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, δεν δέχτηκε καν ερωτήσεις.
Διάβρωση συμμαχιών
Η διεθνής Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου είναι ένας θεσμός που κωπηλατεί κόντρα στο ρεύμα. Αιτία ύπαρξής του είναι η διατλαντική συνεργασία, έστω κι αν υπήρξαν ορισμένες προσθήκες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με κυριότερη την παρουσία της Κίνας. Το αίσθημα εχθρότητας απέναντι στον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ σε αυτόν τον ναό της δυτικής ενότητας αποτελεί μέτρο της αποτελεσματικότητας της κυβέρνησης Τραμπ αναφορικά με την υπονόμευση των αμερικανικών συμμαχιών. Η εγκατάλειψη κοινών στρατηγικών (στο Ιρανικό, για την κλιματική αλλαγή, το διεθνές εμπόριο, το Παλαιστινιακό κ.ά.) και η διακωμώδηση των κοινών αξιών με τον εναγκαλισμό αυταρχικών ηγετών, από την Πιονγιάνγκ μέχρι το Ριάντ, ευθύνονται γι’ αυτή την εξέλιξη. Λέξεις όπως «διάλογος» και «συνεργασία» δεν περιλαμβάνονται στην αντίληψη του Τραμπ για τις συμμαχίες. Αναπόφευκτα, οι συμμαχίες διαβρώνονται.
Οι Ευρωπαίοι δεν βρίσκονται εκεί όπου θα ήθελαν ο Σεργκέι Λαβρόφ και η Ρωσία – αδημονώντας να οικοδομήσουν ένα «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι» από τη Λισσαβώνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ, αφήνοντας απ’ έξω το ΝΑΤΟ. Διερωτώνται, ωστόσο, πώς μπορούν να προστατέψουν με τον καλύτερο τρόπο τις αξίες του ελεύθερου κόσμου, τώρα που ο παραδοσιακός ηγέτης του, οι ΗΠΑ, είναι απούσες. Σκέφτονται πώς θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή άμυνα, καθώς οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη συμφωνία INF για τους πυρηνικούς πυραύλους μικρού και μέσου βεληνεκούς.
Υπάρχει ένα στρατηγικό κενό, και τα κενά είναι επικίνδυνα. Ο Γιανγκ Τζιετσί, μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ. Κίνας, εξήρε τις αρετές ενός πολυπολικού κόσμου, καλώντας τις ΗΠΑ να δίνουν «λιγότερες διαλέξεις». Οι Ευρωπαίοι δεν είναι έτοιμοι να αγκαλιάσουν έναν νέο κινεζικό κόσμο, ούτε βρίσκουν ελκυστικό τον κυνικό κόσμο του Λαβρόφ. Αλλά δεν εννοούν να δεχθούν ούτε τις διαταγές του Τραμπ. Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο 1945, είναι όμως η στιγμή για την Ευρώπη να ξαναβρεί την αυτοπεποίθησή της στο όνομα των αξιών που εγγυώνται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.